नवरात्रीची चौथी माळ: नवदुर्गेतील चौथे स्वरुप कूष्मांडा देवी; वाचा, महत्त्व व मान्यता

नवरात्रात दुर्गा देवीच्या नऊ रुपांना विशेष महत्त्व आहे. दुर्गा देवीच्या नऊ रुपांमुळे तिला नवदुर्गा असेही म्हटले जाते. नवरात्रोत्सव म्हणजे साक्षात शक्तिदेवतेचा उत्सव. शक्‍तीची उपासना मानवाला प्रेरणादायी ठरते. म्हणूनच अश्विन शुद्ध प्रतिपदा ते नवमी हा कालावधी म्हणजेच नवरात्र विशेष ठरतो. नवरात्रातील चौथा दिवस कूष्मांडा देवीला समर्पित आहे. सन २०२३ मध्ये १५ ते २३ ऑक्टोबर या कालावधीत नवरात्रोत्सव साजरा केला जात आहे. बुधवार, १८ ऑक्टोबर २०२३ रोजी नवरात्राची चौथी माळ असून, कूष्मांडा देवीचे व्रताचरण, पूजन, महत्त्व आणि मान्यता जाणून घेऊया...

कूष्मांडा देवीचे स्वरुप

दुर्गा देवीचे चौथे स्वरुप असलेली कूष्मांडा देवी अष्टभुजा आहे. देवीने बाण, चक्र, गदा, अमृत कलश, कमळ, कमंडलू, सिद्धी आणि निधींची माळ आदी भुजांमध्ये धारण केले आहे. कूष्मांडा देवीचे वाहन सिंह आहे.

कूष्मांडा देवीचे पूजन

सकाळी लवकर उठून नित्यकर्म आटोपल्यानंतर दुर्गा देवीच्या कूष्मांडा स्वरुपाच्या पूजनाचा संकल्प करावा. यथाशक्ती, आपापल्या पद्धती, परंपरांनुसार देवीचे पूजन करावे. देवीचे पूजन करताना लाल रंगाची फुले, जास्वंद किंवा गुलाबाचे फूल आवर्जुन वहावे. यानंतर धूप, दीप आणि नैवेद्य दाखवावा. देवीचे पूजन करताना हिरव्या रंगाचे वस्त्र परिधान करणे शुभ मानले जाते. कूष्मांडा देवीला पांढऱ्या रंगाच्या मिठाईचा नैवेद्य दाखवावा. यामध्ये दही, साखर फुटाणा असल्यास उत्तम, असे सांगितले जाते.

कूष्मांडा देवीचा मंत्र

कूष्मांडा देवीचे पूजन करताना तसेच पूजनानंतर पुढील मंत्र म्हणावा. शक्य असल्यास यथाशक्ती जप करावा.

- ॐ देवी कूष्माण्डायै नमः॥

- या देवी सर्वभू‍तेषु माँ कूष्माण्डा रूपेण संस्थिता।
नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमो नमः॥

कूष्मांडा देवीची माहिती

दुर्गा देवीच्या चौथ्या स्वरुपाचे नाव कूष्मांडा आहे. आपल्या स्मित हास्यामुळे ब्रह्मांड उत्पन्न केल्यामुळे या देवीला कूष्मांडा देवी असे म्हटले जाते. या दिवशी साधकाचे मन अनाहत चक्रात स्थिर झालेले असते. या दिवशी अत्यंत पवित्र आणि स्थिर मनाने कूष्मांडा देवीची पूजा, उपासना करावी, असे सांगितले जाते. या देवीचे निवासस्थान सूर्यमंडळात आहे. तिथे निवास करण्याची शक्ती केवळ या देवीमध्येच आहे. कूष्मांडा देवीच्या उपासनेमुळे भक्तांचा आजार बरा होतो. या भक्तीमुळे आयुष्य, यश, शक्ती आणि आरोग्यात वाढ होते. मनुष्य पूर्णपणे देवीला शरण गेला, तर त्याला शांती आणि समृद्धीच्या वाटेवर जाता येते. कूष्मांडा देवीची उपासना मनु्‍ष्याला रोगापासून मुक्त करून सुख, समृद्धी आणि प्रगतीकडे घेऊन जाणारी ही देवी आहे, अशी मान्यता असल्याचे सांगितले जाते.