खर्चिक ‘नोटानॉमिक्स’!

५०० व १००० रुपये मूल्याच्या नोटा चलनातून बाद करणे तसेच नव्या ५०० व २००० रुपये मूल्याच्या नोटा अर्थव्यवस्थेत आणणे याचा मोठा खर्च देशाला उचलावा लागतो आहे. हा चलनबदल त्रासदायक आहे. अर्थव्यवस्थेचे व्यवहार सुरळित पार पाडण्यासाठी विविध मूल्यांच्या नोटा आवश्यक आहेत. या सर्वच नोटांचे प्रमाण योग्य प्रकारे ठेवण्यासाठी नोटा छापण्याचा खर्च तब्बल १० हजार ९०० कोटी रुपये आहे. सरकारच्या चलनबदलाच्या निर्णयांच्या यशस्वी अमलबजावणीसाठी हे खर्चिक ‘नोटानॉमिक्स’ सांभाळणे ही तारेवरची कसरत करणे अपिरहार्य आहे...

नोटांची स्थिती

- ५०० व हजारच्या नोटा एकूण चलनाच्या २४.४ टक्के
- चलनातील ५०० व हजारच्या नोटांचे एकूण मूल्य सर्व नोटांच्या ८६.४ टक्के
- ५०० व हजारच्या नोटांचा छपाईखर्च ५,९३२ कोटी रुपये
- नव्या नोटांचा अतिरिक्त छपाईखर्च ४,९२९ कोटी रुपये

जीडीपीमध्ये रोखीचे प्रमाण

देश टक्के
अमेरिका ७.९
यूके (ब्रिटन) ३.७२
सौदी अरेबिया ८.२
सिंगापूर ९.५५
रशिया १०.५६
भारत १०.८६
जपान २०.६६

चलनात असलेल्या नोटा (अंदाजे)

५ रुपये – ७,५०० दशलक्ष
१० रुपये – ३२,००० दशलक्ष
२० रुपये – ५,००० दशलक्ष
५० रुपये – ४,००० दशलक्ष
१०० रुपये – १६,००० दशलक्ष
५०० रुपये – १६,००० दशलक्ष
१००० रुपये – ६,००० दशलक्ष

प्रत्येक नोटेचा छपाईखर्च (अंदाजे)

५ रुपये – ०.४५ रुपये
१० रुपये – ०.९० रुपये
२० रुपये – १.४८ रुपये
५० रुपये – १.८० रुपये
१०० रुपये – १.८० रुपये
५०० रुपये – २.४८ रुपये
१००० रुपये – ३.२० रुपये

चलनप्रमाण राखण्यासाठी येणारा खर्च (अंदाजे)

जुन्या ५००च्या नोटा – ३,९०० कोटी रुपये
नव्या ५००च्या नोटा – ३,९०० कोटी रुपये
जुन्या १०००च्या नोटा – २,००० कोटी रुपये
नव्या २०००च्या नोटा – ८०० कोटी रुपये
(स्रोत ः रिझर्व्ह बँक)