- डॉ. श्रीराम गीत
कला शाखा किंवा आर्ट्स, किंवा ह्युमॅनिटिज किंवा मानव्यशास्त्र शाखा यातील कुठलेही एक नाव घेऊन इयत्ता दहावीनंतरची वाटचाल सुरू होते. अडचणीचा भाग एकच येऊ शकतो. नर्सरीपासून इंग्लिश माध्यमात शिकणाऱ्या बाळाला जर जेमतेम ५० ते ७० टक्के मार्क पडले, तर इंग्रजी माध्यमातून मोठ्या शहरात कला शाखेत प्रवेश मिळणे कठीण होऊन बसते. जेमतेम हजार-दीड हजार जागा इंग्रजी माध्यमासाठी उपलब्ध असतात. मराठी माध्यमात किमान तेवढ्याच जागा रिकाम्या राहतात, हेही येथे नमूद करत आहे. छोट्या गावात नर्सरी ते दहावी इंग्लिश मीडियमच्या निदान तीन-चार शाळा असतात; पण अकरावी कॉमर्स व आर्ट्स इंग्रजीतून शिकवणारे ज्युनिअर वा सीनिअर कॉलेजच नसते.
सद्यस्थिती
कारण अगदी साधेसे आहे हो, केजी ते दहावी सत्तर हजार ते ऐंशी हजार फी भरायला काहीशे पालक तयार असतात. मात्र, विनाअनुदानित आर्ट्स कॉलेज काढणारा एकही राजकारणी, शिक्षणसम्राट, महर्षी अजून निदान महाराष्ट्रात अवतरलेली नाही. जरी ही लेखमाला दहावीनंतरच्या पालकांसाठी (मुले-मुली वाचतात या भ्रमात मी नाही) असली, तरी इयत्ता आठवीपासून मार्कांच्या घसरत्या टक्केवारीने धसका घेतलेल्या, इंग्रजी माध्यमात हट्टाने घालून पस्तावलेल्या पालकांनीसुद्धा या वास्तवाची जरूर नोंद घ्यावी. दोन भाषा व अन्य चार विषय अशी साधी रचना करून इयत्ता अकरावी व बारावी संपवता येते. इंग्रजी व मराठी यांना सहसा प्राधान्य, तर क्वचित संस्कृत आणि परकीय भाषा यांना शहरी भागात मागणी राहते. स्पर्धा परीक्षा देऊन कलेक्टर बनायचे स्वप्न मनात असले, तर इतिहास, भूगोल, राज्यशास्त्र व समाजशास्त्र हा विषयगट पक्का होतो किंवा मला आवडते म्हणून अर्थशास्त्र वा मानसशास्त्र निवडले जाते. स्कोअरिंग म्हणून लॉजिक घेणारेही काही निघतात. या शाखेत निदान महाराष्ट्रात तरी गणिताची आठवण कोणी काढायला जात नाही. असा हा ढोबळ मानाने बारावीपर्यंतचा प्रवास सहज संपतो. सहसा सर्वांचा.
सहा तासांचा विनियोग
इयत्ता तेरावीला म्हणजेच फर्स्ट इयर आर्ट्सला काहींना कॉलेज, गाव, शहर व फारच क्वचित विषय बदलायचा प्रश्न येतो. अन्यथा, तेरावीसुद्धा पार पडते. कालच्या लेखात मुद्दाम उल्लेख केलेल्या सहा तासांच्या विनियोगाकडे आत आपण विस्ताराने पाहू या. प्रत्येक मुला-मुलीला लहानपणापासून एखाद्या विशिष्ट विषयात, छंदात, कलागुणात रस नक्की असतो. कोणाला शिवणकाम, कोणाला चित्रकला, फोटोग्राफी, भटकणे वा ट्रेकिंग, स्वयंपाककला, बेकरीचे पदार्थ, घरसजावट, सिरॅमिक पेंटिंग, दागिने, जडजवाहिरे, रत्ने, व्यायाम, जिम्नॅशियम, योगासने, संस्कृत श्लोकपठण, ग्रंथालयातील पुस्तके, वाचन, बाजारातील वस्तूविक्री, खरेदी, साठवण, प्रवास, समारंभांचे आयोजन, लोकांचे आगतस्वागत, कथालेखन, मुलाखती घेणे, विनोदी भाषण करणे, एखाद्या कार्यक्रमात निवेदक म्हणून भाग घेणे, पोवाडा, कव्वाली, गझल, कविता, भावगीत गायन, तंतुवाद्य वादन अशा या यादीमध्ये अजून खूप मोठी भर सहज पडू शकते.
स्वत:च्या आवडीचे यातील एखादे ठळक व दुसरे थोडे फार आवडणारे क्षेत्र निवडता आले, तर त्यातील एखादा छोटासा कोर्स, ज्याला प्रमाणपत्र किंवा सर्टिफिकेट कोर्स म्हणता येईल, करण्याचा विचार इयत्ता बारावीच्या परीक्षेनंतर लगेच सुरू करावा. त्यात गती आहे, आवडतो आहे, असे वाटले, तर त्यातील पुढचा टप्पा पुढच्या वर्षी करता येतो. अन्यथा, दुसऱ्या कोर्सचा विचार सहज करता येतो.
'एमकेसीएल'चे कोर्स
एमकेसीएलचे या स्वरूपाचे निश्चित उपयुक्त असे काही कोर्सेस ऑनलाइनसुद्धा उपलब्ध आहेत. म्हणजेच एमएससीआयटी जेथे पूर्ण केले, त्याच केंद्राद्वारे हे सारे शक्य होते; तसेच दर वर्षी 'कमवा व शिका' या योजनेखाली स्टायपेंड देऊन, प्रशिक्षण देऊन काहीशे विद्यार्थी एमकेसीएल निवडते. विविध संस्था, आस्थापने, उद्योग व्यवसायात हे सारे उमेदवारी करत शिकतात. सहसा तेथेच नोकरीला सुरुवातही करतात. एखाद्या छोट्या; पण सरकारमान्य ग्रंथालयात उमेदवारी करणारा वाटल्यास पदवीनंतर बीलिबची पदवी घेऊन मोठ्या संस्थेत ग्रंथपाल म्हणून नोकरी पटकावू शकतो. व्यायाम, जिम, योग या एकत्रित त्रयीतून विविध वयोगटांसाठी एकच ट्रेनर स्वत:चा उत्तम जम बसवू शकतो. संस्कृतची उपजत आवड असेल, तर सर्व धर्मकृत्ये शिकवणाऱ्या विविध संस्थांत शिकून मानाने उत्कृष्ट कमाई करणारे तरुण आता सहज भेटतात. मुख्य म्हणजे त्यांना मागणी असते. नवनवीन बाइट्स, कुकीज, केक्स बनवून विकणाऱ्यांची संख्या व मागणी सतत वाढतच आहे.
कोणत्याही बारावीनंतरच्या महागड्या फीयांच्या बारा-चौदा कोर्समागे जाणे साऱ्यांनाच जमते असे नाही; तसेच ते सर्वत्र उपलब्ध असतात असेही नाही. ते पूर्ण करून काम मिळेलच, फीचा परतावा मिळेलच असेही नाही; पण बीए करता करता अशा विविध गोष्टींतील स्वत:च्या आवडीची गोष्ट करणारा - सहा तासांचा विनियोग करणारा - खऱ्या अर्थाने कला पदवीधर बनतो हे नक्की.
(लेखक करिअर कौन्सेलर आहेत.)
कला शाखा किंवा आर्ट्स, किंवा ह्युमॅनिटिज किंवा मानव्यशास्त्र शाखा यातील कुठलेही एक नाव घेऊन इयत्ता दहावीनंतरची वाटचाल सुरू होते. अडचणीचा भाग एकच येऊ शकतो. नर्सरीपासून इंग्लिश माध्यमात शिकणाऱ्या बाळाला जर जेमतेम ५० ते ७० टक्के मार्क पडले, तर इंग्रजी माध्यमातून मोठ्या शहरात कला शाखेत प्रवेश मिळणे कठीण होऊन बसते. जेमतेम हजार-दीड हजार जागा इंग्रजी माध्यमासाठी उपलब्ध असतात. मराठी माध्यमात किमान तेवढ्याच जागा रिकाम्या राहतात, हेही येथे नमूद करत आहे. छोट्या गावात नर्सरी ते दहावी इंग्लिश मीडियमच्या निदान तीन-चार शाळा असतात; पण अकरावी कॉमर्स व आर्ट्स इंग्रजीतून शिकवणारे ज्युनिअर वा सीनिअर कॉलेजच नसते.
सद्यस्थिती
कारण अगदी साधेसे आहे हो, केजी ते दहावी सत्तर हजार ते ऐंशी हजार फी भरायला काहीशे पालक तयार असतात. मात्र, विनाअनुदानित आर्ट्स कॉलेज काढणारा एकही राजकारणी, शिक्षणसम्राट, महर्षी अजून निदान महाराष्ट्रात अवतरलेली नाही. जरी ही लेखमाला दहावीनंतरच्या पालकांसाठी (मुले-मुली वाचतात या भ्रमात मी नाही) असली, तरी इयत्ता आठवीपासून मार्कांच्या घसरत्या टक्केवारीने धसका घेतलेल्या, इंग्रजी माध्यमात हट्टाने घालून पस्तावलेल्या पालकांनीसुद्धा या वास्तवाची जरूर नोंद घ्यावी. दोन भाषा व अन्य चार विषय अशी साधी रचना करून इयत्ता अकरावी व बारावी संपवता येते. इंग्रजी व मराठी यांना सहसा प्राधान्य, तर क्वचित संस्कृत आणि परकीय भाषा यांना शहरी भागात मागणी राहते. स्पर्धा परीक्षा देऊन कलेक्टर बनायचे स्वप्न मनात असले, तर इतिहास, भूगोल, राज्यशास्त्र व समाजशास्त्र हा विषयगट पक्का होतो किंवा मला आवडते म्हणून अर्थशास्त्र वा मानसशास्त्र निवडले जाते. स्कोअरिंग म्हणून लॉजिक घेणारेही काही निघतात. या शाखेत निदान महाराष्ट्रात तरी गणिताची आठवण कोणी काढायला जात नाही. असा हा ढोबळ मानाने बारावीपर्यंतचा प्रवास सहज संपतो. सहसा सर्वांचा.
सहा तासांचा विनियोग
इयत्ता तेरावीला म्हणजेच फर्स्ट इयर आर्ट्सला काहींना कॉलेज, गाव, शहर व फारच क्वचित विषय बदलायचा प्रश्न येतो. अन्यथा, तेरावीसुद्धा पार पडते. कालच्या लेखात मुद्दाम उल्लेख केलेल्या सहा तासांच्या विनियोगाकडे आत आपण विस्ताराने पाहू या. प्रत्येक मुला-मुलीला लहानपणापासून एखाद्या विशिष्ट विषयात, छंदात, कलागुणात रस नक्की असतो. कोणाला शिवणकाम, कोणाला चित्रकला, फोटोग्राफी, भटकणे वा ट्रेकिंग, स्वयंपाककला, बेकरीचे पदार्थ, घरसजावट, सिरॅमिक पेंटिंग, दागिने, जडजवाहिरे, रत्ने, व्यायाम, जिम्नॅशियम, योगासने, संस्कृत श्लोकपठण, ग्रंथालयातील पुस्तके, वाचन, बाजारातील वस्तूविक्री, खरेदी, साठवण, प्रवास, समारंभांचे आयोजन, लोकांचे आगतस्वागत, कथालेखन, मुलाखती घेणे, विनोदी भाषण करणे, एखाद्या कार्यक्रमात निवेदक म्हणून भाग घेणे, पोवाडा, कव्वाली, गझल, कविता, भावगीत गायन, तंतुवाद्य वादन अशा या यादीमध्ये अजून खूप मोठी भर सहज पडू शकते.
स्वत:च्या आवडीचे यातील एखादे ठळक व दुसरे थोडे फार आवडणारे क्षेत्र निवडता आले, तर त्यातील एखादा छोटासा कोर्स, ज्याला प्रमाणपत्र किंवा सर्टिफिकेट कोर्स म्हणता येईल, करण्याचा विचार इयत्ता बारावीच्या परीक्षेनंतर लगेच सुरू करावा. त्यात गती आहे, आवडतो आहे, असे वाटले, तर त्यातील पुढचा टप्पा पुढच्या वर्षी करता येतो. अन्यथा, दुसऱ्या कोर्सचा विचार सहज करता येतो.
'एमकेसीएल'चे कोर्स
एमकेसीएलचे या स्वरूपाचे निश्चित उपयुक्त असे काही कोर्सेस ऑनलाइनसुद्धा उपलब्ध आहेत. म्हणजेच एमएससीआयटी जेथे पूर्ण केले, त्याच केंद्राद्वारे हे सारे शक्य होते; तसेच दर वर्षी 'कमवा व शिका' या योजनेखाली स्टायपेंड देऊन, प्रशिक्षण देऊन काहीशे विद्यार्थी एमकेसीएल निवडते. विविध संस्था, आस्थापने, उद्योग व्यवसायात हे सारे उमेदवारी करत शिकतात. सहसा तेथेच नोकरीला सुरुवातही करतात. एखाद्या छोट्या; पण सरकारमान्य ग्रंथालयात उमेदवारी करणारा वाटल्यास पदवीनंतर बीलिबची पदवी घेऊन मोठ्या संस्थेत ग्रंथपाल म्हणून नोकरी पटकावू शकतो. व्यायाम, जिम, योग या एकत्रित त्रयीतून विविध वयोगटांसाठी एकच ट्रेनर स्वत:चा उत्तम जम बसवू शकतो. संस्कृतची उपजत आवड असेल, तर सर्व धर्मकृत्ये शिकवणाऱ्या विविध संस्थांत शिकून मानाने उत्कृष्ट कमाई करणारे तरुण आता सहज भेटतात. मुख्य म्हणजे त्यांना मागणी असते. नवनवीन बाइट्स, कुकीज, केक्स बनवून विकणाऱ्यांची संख्या व मागणी सतत वाढतच आहे.
कोणत्याही बारावीनंतरच्या महागड्या फीयांच्या बारा-चौदा कोर्समागे जाणे साऱ्यांनाच जमते असे नाही; तसेच ते सर्वत्र उपलब्ध असतात असेही नाही. ते पूर्ण करून काम मिळेलच, फीचा परतावा मिळेलच असेही नाही; पण बीए करता करता अशा विविध गोष्टींतील स्वत:च्या आवडीची गोष्ट करणारा - सहा तासांचा विनियोग करणारा - खऱ्या अर्थाने कला पदवीधर बनतो हे नक्की.
(लेखक करिअर कौन्सेलर आहेत.)