२०१७चे इंडिया इयर बुक लवकरच बाजारात दाखल होईल. स्पर्धा परीक्षेच्या अभ्यासाला, विशेषतः पूर्व परीक्षांना सामोरे जात असताना अभ्यासात ‘इंडिया इयर बुक’चा वापर करून घेता येऊ शकतो. ते भारत सरकारच्या प्रकाशन विभागा मार्फत प्रकाशित केले जाते.
प्रश्नांचे स्वरूप
पूर्व परीक्षेच्या सामान्य अध्ययन पेपरच्या प्रश्नपत्रिकांचे विश्लेषण केल्यावर लक्षात येते की, बरेच प्रश्न हे इंडिया इयर बुकचा वापर करून सोडवता येतात. यूपीएससीच्या २०१४च्या पूर्व परीक्षेत, कोणत्या उपनिषदामधून 'सत्यमेव जयते' हे ब्रीदवाक्य घेण्यात आले आहे? असा प्रश्न होता. तसेच विविध संस्थांच्या मुख्यालयाच्या जोड्या जुळवा, असा प्रश्न होता.
राज्यसेवा परीक्षेमध्ये लोकनृत्यावर प्रश्न, क्षेपणास्त्रांची माहिती, आदिवासी जमातींचा अधिवास असणारी राज्ये यावर प्रश्न विचारण्यात आले आहेत. यांसारख्या अनेक प्रश्नांची उत्तरे इंडिया इयर बुकच्या मार्फत सोडवता येऊ शकतात.
अंतरंगात
इंडिया इयर बुकमध्ये वेगवेगळ्या विषयांची माहिती अधिकृतरित्या ते ते मंत्रालय मांडत असते. त्यामध्ये विविध विषयावर स्वतंत्र असे पाठ दिले आहेत.
१. भूमी आणि लोक - यामध्ये भारताची पूर्व-पश्चिम, दक्षिण- उत्तर भौगोलिक माहिती दिली आहे. तसेच जनगणनेची अधिकृत माहिती महत्त्वाची ठरते.
२. राज्यव्यवस्था- राज्यव्यवस्था आणि प्रशासन या भागात महत्त्वाचे सरकारी विभाग, भारताचा आंतरराष्ट्रीय बैठकांमधील सहभाग, प्रशासकीय धोरणे यांची माहिती मिळते.
३. संरक्षण - कोणत्याही देशाच्या दृष्टिकोनातून संरक्षण महत्त्वाचे असते. या विभागाची सविस्तर माहिती या घटकात मिळते. याशिवाय क्षेपणास्त्रांची अधिकृत माहिती तसेच त्यांचा पल्ला किती आहे, ते यात सापडते. विविध देशांसोबत भारताचा सैनिकी अभ्यास यात दिलेला आहे.
४. राज्यांची माहिती - इंडिया इयर बुकमध्ये राज्यांची तसेच केंद्रशासित प्रदेशांची भौगोलिक, सामाजिक आणि सांस्कृतिक माहिती दिली आहे.
५. सामान्य माहिती- या विभागात सामान्य ज्ञानाच्या माहितीच्या समावेश असतो. यामध्ये आतापर्यंतचे राष्ट्रपती, विविध आयोगांचे अध्यक्ष यांची माहिती मिळते.
६. चालू घडामोडी - मागील वर्षभरात केलेल्या घटनादुरुत्या, नवीन कायदे, पुरस्कार यांची यादी यामध्ये असते.
७. पर्यावरण - पर्यावरण हा घटक इंडिया इयर बुकमध्ये चालू घडामोडीला संलग्न असा वाचवा. यामध्ये पर्यावरण संबंधित घडामोडी, नवीन प्रोटोकॉल, तापमानवाढ यासारख्या विषयांची माहिती मिळते.
८. राष्ट्रीय घडामोडीची डायरी- यामध्ये वर्षभरातील प्रत्येक दिवसाची राष्ट्रीय दृष्टीकोनातून महत्त्वाची घडामोड दिली जाते. शिवाय हे सरकारच्या प्रकाशन विभागातर्फे प्रकाशित केली जात असल्यामुळे ती अधिकृत माहिती असते.
इतर खासगी प्रकाशनांची इयर बुकदेखील उपलब्ध असतात. तीही चांगलीच असतात. पण कुठल्याही एकाच इयर बुकचा अभ्यास करणे शक्य आहे व पुरेसे आहे. इंडिया इयर बुकमध्ये गेल्या वर्षीच्या चालू घडामोडी चांगल्या प्रकारे दिल्या असतात. (नोव्हेंबर २०१६ पर्यंत) तेव्हा हा एक चांगला पर्याय आहे.
खरोखर घ्यायचे का?
इंडिया इअर बुक जो वाचेल त्याला पद मिळेल की नाही ते माहिती नाही, पण चष्मा नक्की लागेल. कारण १००० पेक्षा जास्त पानांचा विविध प्रकारच्या आकडेवारीचा भडीमार असलेला हा ऐवज आहे. यात तथ्ये जास्त व विश्लेषण कमी असते. हे पुस्तक पहिले पान ते शेवटचे पान असे जर वाचू पहिले, तर विरक्ती येण्याची शक्यता आहे. तेव्हा इतर काही पर्यायांचा विचार करता येईल. एकतर निवडक धडे (जसे कल्याणकारी योजना) पूर्ण वाचून बाकीचे संदर्भ म्हणून वापरता येतील. किंवा बाजारात सारांश मिळतो, तो वाचता येईल. अजून एक पर्याय म्हणजे जर अभ्यासगट असेल, तर गटात धडे वाचण्यासाठी वाटून घेता येतील. ऑनलाइन इंडिया इयर बुकवर १० तासाचा व्हिडीओ बघणे हाही पर्याय आहे.
भरत खताळ
स्पर्धा परीक्षा मार्गदर्शक
प्रश्नांचे स्वरूप
पूर्व परीक्षेच्या सामान्य अध्ययन पेपरच्या प्रश्नपत्रिकांचे विश्लेषण केल्यावर लक्षात येते की, बरेच प्रश्न हे इंडिया इयर बुकचा वापर करून सोडवता येतात. यूपीएससीच्या २०१४च्या पूर्व परीक्षेत, कोणत्या उपनिषदामधून 'सत्यमेव जयते' हे ब्रीदवाक्य घेण्यात आले आहे? असा प्रश्न होता. तसेच विविध संस्थांच्या मुख्यालयाच्या जोड्या जुळवा, असा प्रश्न होता.
राज्यसेवा परीक्षेमध्ये लोकनृत्यावर प्रश्न, क्षेपणास्त्रांची माहिती, आदिवासी जमातींचा अधिवास असणारी राज्ये यावर प्रश्न विचारण्यात आले आहेत. यांसारख्या अनेक प्रश्नांची उत्तरे इंडिया इयर बुकच्या मार्फत सोडवता येऊ शकतात.
अंतरंगात
इंडिया इयर बुकमध्ये वेगवेगळ्या विषयांची माहिती अधिकृतरित्या ते ते मंत्रालय मांडत असते. त्यामध्ये विविध विषयावर स्वतंत्र असे पाठ दिले आहेत.
१. भूमी आणि लोक - यामध्ये भारताची पूर्व-पश्चिम, दक्षिण- उत्तर भौगोलिक माहिती दिली आहे. तसेच जनगणनेची अधिकृत माहिती महत्त्वाची ठरते.
२. राज्यव्यवस्था- राज्यव्यवस्था आणि प्रशासन या भागात महत्त्वाचे सरकारी विभाग, भारताचा आंतरराष्ट्रीय बैठकांमधील सहभाग, प्रशासकीय धोरणे यांची माहिती मिळते.
३. संरक्षण - कोणत्याही देशाच्या दृष्टिकोनातून संरक्षण महत्त्वाचे असते. या विभागाची सविस्तर माहिती या घटकात मिळते. याशिवाय क्षेपणास्त्रांची अधिकृत माहिती तसेच त्यांचा पल्ला किती आहे, ते यात सापडते. विविध देशांसोबत भारताचा सैनिकी अभ्यास यात दिलेला आहे.
४. राज्यांची माहिती - इंडिया इयर बुकमध्ये राज्यांची तसेच केंद्रशासित प्रदेशांची भौगोलिक, सामाजिक आणि सांस्कृतिक माहिती दिली आहे.
५. सामान्य माहिती- या विभागात सामान्य ज्ञानाच्या माहितीच्या समावेश असतो. यामध्ये आतापर्यंतचे राष्ट्रपती, विविध आयोगांचे अध्यक्ष यांची माहिती मिळते.
६. चालू घडामोडी - मागील वर्षभरात केलेल्या घटनादुरुत्या, नवीन कायदे, पुरस्कार यांची यादी यामध्ये असते.
७. पर्यावरण - पर्यावरण हा घटक इंडिया इयर बुकमध्ये चालू घडामोडीला संलग्न असा वाचवा. यामध्ये पर्यावरण संबंधित घडामोडी, नवीन प्रोटोकॉल, तापमानवाढ यासारख्या विषयांची माहिती मिळते.
८. राष्ट्रीय घडामोडीची डायरी- यामध्ये वर्षभरातील प्रत्येक दिवसाची राष्ट्रीय दृष्टीकोनातून महत्त्वाची घडामोड दिली जाते. शिवाय हे सरकारच्या प्रकाशन विभागातर्फे प्रकाशित केली जात असल्यामुळे ती अधिकृत माहिती असते.
इतर खासगी प्रकाशनांची इयर बुकदेखील उपलब्ध असतात. तीही चांगलीच असतात. पण कुठल्याही एकाच इयर बुकचा अभ्यास करणे शक्य आहे व पुरेसे आहे. इंडिया इयर बुकमध्ये गेल्या वर्षीच्या चालू घडामोडी चांगल्या प्रकारे दिल्या असतात. (नोव्हेंबर २०१६ पर्यंत) तेव्हा हा एक चांगला पर्याय आहे.
खरोखर घ्यायचे का?
इंडिया इअर बुक जो वाचेल त्याला पद मिळेल की नाही ते माहिती नाही, पण चष्मा नक्की लागेल. कारण १००० पेक्षा जास्त पानांचा विविध प्रकारच्या आकडेवारीचा भडीमार असलेला हा ऐवज आहे. यात तथ्ये जास्त व विश्लेषण कमी असते. हे पुस्तक पहिले पान ते शेवटचे पान असे जर वाचू पहिले, तर विरक्ती येण्याची शक्यता आहे. तेव्हा इतर काही पर्यायांचा विचार करता येईल. एकतर निवडक धडे (जसे कल्याणकारी योजना) पूर्ण वाचून बाकीचे संदर्भ म्हणून वापरता येतील. किंवा बाजारात सारांश मिळतो, तो वाचता येईल. अजून एक पर्याय म्हणजे जर अभ्यासगट असेल, तर गटात धडे वाचण्यासाठी वाटून घेता येतील. ऑनलाइन इंडिया इयर बुकवर १० तासाचा व्हिडीओ बघणे हाही पर्याय आहे.
भरत खताळ
स्पर्धा परीक्षा मार्गदर्शक