प्रत्येक व्यक्ती निराळी असते व मुलाखतीत हे वेगळेपण दाखवून द्यायची संधी म्हणजे 'आपला छंद' या विषयाची तयारी. आपल्या समृद्ध संस्कृतीची थोडी का होईना झलक आपला छंद दर्शवू शकतो.
संगीत
आपल्याकडे संगीताची जोपासना मोठ्या प्रमाणात केली जाते. संगीताची उपासना ही अभिजात कला मानली जाते. त्यामुळे पॅनलवरील सदस्यदेखील संगीत कलेचे जाणकार असण्याची शक्यता मोठी असते. तेव्हा संगीत ऐकता की, गाता की, वाजवता हे स्पष्टपणे नोंदवले पाहिजे. पुढील प्रकारचे प्रश्न विचारले जाऊ शकतात. कोणते संगीत आवडते सिनेसंगीत की, शास्त्रीय संगीत? संगीताच्या परिणामाने रोग बरे होऊ शकतात का? (music therapy) कला विशेषतः संगीत न-नैतिक (amoral) असू शकते का? शास्त्रीय संगीत व लोकसंगीत यांची परंपरा कितपत एकमेकात मिसळली आहे? घराना परंपरा कालोचित राहिली आहे का? पाश्चात्य संगीत व भारतीय संगीत यांचे फ्युजन खरोखरच शक्य आहे का? भारतीय संगीतातून 'मेलडी' हरवली आहे का? बदलत्या जीवनमानाचा संगीतावर काय परिणाम झाला आहे? एखादया गाण्याचा कॉपीराईट कोणाला मिळाला पाहिजे - गीतकाराला की गायकाला की संगीतकाराला की अभिनेत्याला की निर्मात्याला?
नृत्य
'सत्य, शिव ते सुंदर' अशा आपल्या भारतीय परंपरेत नृत्याला मानाचे स्थान आहे. तेव्हा जर उमेदवार नृत्यकलेचा अभ्यासक असेल तर ते निश्चितच मुलाखतीच्या वेळी प्रभाव टाकू शकते. पुढील प्रश्न अपेक्षित आहेत - तुम्ही कोणते नृत्य करता? शास्त्रीय की लोकनृत्य? शास्त्रीय नृत्याचे निकष कोणते? महाराष्ट्राचे शास्त्रीय नृत्य कोणते? अभिजात कला काय असते? प्राचीन काळातील निसर्गाशी असलेली एकतानता भंग पावल्यानंतर व ती लय सुटल्यानंतर आता नृत्याची उपासना कृत्रिम ठरत नाही का? रियॅलिटी शोचा नृत्यकलेच्या संवर्धनासाठी फायदा होतो की, तोटा? 'नाट्यशास्त्र' हा ग्रंथ नाटकाबद्दल आहे की नृत्याबद्दल? तुमच्या वैयक्तिक जीवनात नृत्यकलेचा तुम्हाला कोणता फायदा झाला आहे?
स्वयंपाक
स्वयंपाक करता येणे (तोही चांगला) ही प्रतिष्ठेची गोष्ट झाली आहे. (विशेषतः मुलांसाठी) स्वयंपाक आता संस्कृतीचाही अविभाज्य भाग झाला आहे. पुढील प्रश्न मुलाखतीत विचारले जाऊ शकतात. तुम्ही
हा छंद व्यवसाय म्हणून का करत नाही? तुम्ही कधी कुकरी शोमध्ये भाग घेतला होता का? भारतात बहुसंख्य स्त्रिया स्वयंपाकघर सांभाळत असताना सर्व प्रसिद्ध आचारी पुरुष का आहेत? माध्यान्न अन्न योजनेत तुम्ही कोणत्या सुधारणा सुचवाल? कोणते अन्न बालकांना पोषक राहील? पदार्थ सजवणे हाही या छंदाचा भाग आहे का? सगळ्यांनी शाकाहारी बनावे की मांसाहारी? प्रत्येक ऋतूबरोबर अन्नपदार्थात बदल करणे आवश्यक आहे का? तुमच्या भागातील खाद्यपदार्थांची वैशिष्ट्ये? आदिवासी फूड फेस्टिवलबद्दल ऐकले आहे का? अन्नपदार्थांचा उगम जसे जिलेबी, बटाटावडा, पेढा इत्यादी.
खेळ
तुम्ही खेळ पाहता की, खेळता हे स्पष्ट करायला हवे. खेळ खेळल्याने माणूस शारीरिक व मानसिकदृष्टया संतुलित राहतो. त्यामुळे ही आवड कामाला पूरक मानली जाते. क्रिकेट आपल्याकडे बहुसंख्याना आवडते. पण लक्षात घेण्यासारखी बाब म्हणजे पॅनलवरील सदस्यही क्रिकेटचे जाणकार असू शकतात. क्रिकेटला राष्ट्रीय खेळ म्हणून घोषित करायला हवे का, पासून चायनामन, दुसरा, नाईट वॉचमन अशा संज्ञा तयार ठेवायला हव्या. पोहणे हा छंद असेल तर पोहोण्याचे प्रकार, नुकतेच झालेले विक्रम पॅनल विचारू शकते. फुटबॉल लीग, कब्बडी लीग यांचा त्या खेळांना फायदा होईल की, तोटा? बुद्धिबळ हा खेळ खेळल्याने बुद्धिमत्ता वाढते का? हा भारतीय खेळ आहे का? खेळ व खेळाडूंवरील आधारलेल्या सिनेमांमध्ये अचानक वाढ का झाली आहे?
- भूषण देशमुख
लेखक मुंबईच्या राज्य प्रशासकीय व्यवसाय मार्गदर्शन संस्थेमध्ये प्राध्यापक आहेत.
संगीत
आपल्याकडे संगीताची जोपासना मोठ्या प्रमाणात केली जाते. संगीताची उपासना ही अभिजात कला मानली जाते. त्यामुळे पॅनलवरील सदस्यदेखील संगीत कलेचे जाणकार असण्याची शक्यता मोठी असते. तेव्हा संगीत ऐकता की, गाता की, वाजवता हे स्पष्टपणे नोंदवले पाहिजे. पुढील प्रकारचे प्रश्न विचारले जाऊ शकतात. कोणते संगीत आवडते सिनेसंगीत की, शास्त्रीय संगीत? संगीताच्या परिणामाने रोग बरे होऊ शकतात का? (music therapy) कला विशेषतः संगीत न-नैतिक (amoral) असू शकते का? शास्त्रीय संगीत व लोकसंगीत यांची परंपरा कितपत एकमेकात मिसळली आहे? घराना परंपरा कालोचित राहिली आहे का? पाश्चात्य संगीत व भारतीय संगीत यांचे फ्युजन खरोखरच शक्य आहे का? भारतीय संगीतातून 'मेलडी' हरवली आहे का? बदलत्या जीवनमानाचा संगीतावर काय परिणाम झाला आहे? एखादया गाण्याचा कॉपीराईट कोणाला मिळाला पाहिजे - गीतकाराला की गायकाला की संगीतकाराला की अभिनेत्याला की निर्मात्याला?
नृत्य
'सत्य, शिव ते सुंदर' अशा आपल्या भारतीय परंपरेत नृत्याला मानाचे स्थान आहे. तेव्हा जर उमेदवार नृत्यकलेचा अभ्यासक असेल तर ते निश्चितच मुलाखतीच्या वेळी प्रभाव टाकू शकते. पुढील प्रश्न अपेक्षित आहेत - तुम्ही कोणते नृत्य करता? शास्त्रीय की लोकनृत्य? शास्त्रीय नृत्याचे निकष कोणते? महाराष्ट्राचे शास्त्रीय नृत्य कोणते? अभिजात कला काय असते? प्राचीन काळातील निसर्गाशी असलेली एकतानता भंग पावल्यानंतर व ती लय सुटल्यानंतर आता नृत्याची उपासना कृत्रिम ठरत नाही का? रियॅलिटी शोचा नृत्यकलेच्या संवर्धनासाठी फायदा होतो की, तोटा? 'नाट्यशास्त्र' हा ग्रंथ नाटकाबद्दल आहे की नृत्याबद्दल? तुमच्या वैयक्तिक जीवनात नृत्यकलेचा तुम्हाला कोणता फायदा झाला आहे?
स्वयंपाक
स्वयंपाक करता येणे (तोही चांगला) ही प्रतिष्ठेची गोष्ट झाली आहे. (विशेषतः मुलांसाठी) स्वयंपाक आता संस्कृतीचाही अविभाज्य भाग झाला आहे. पुढील प्रश्न मुलाखतीत विचारले जाऊ शकतात. तुम्ही
हा छंद व्यवसाय म्हणून का करत नाही? तुम्ही कधी कुकरी शोमध्ये भाग घेतला होता का? भारतात बहुसंख्य स्त्रिया स्वयंपाकघर सांभाळत असताना सर्व प्रसिद्ध आचारी पुरुष का आहेत? माध्यान्न अन्न योजनेत तुम्ही कोणत्या सुधारणा सुचवाल? कोणते अन्न बालकांना पोषक राहील? पदार्थ सजवणे हाही या छंदाचा भाग आहे का? सगळ्यांनी शाकाहारी बनावे की मांसाहारी? प्रत्येक ऋतूबरोबर अन्नपदार्थात बदल करणे आवश्यक आहे का? तुमच्या भागातील खाद्यपदार्थांची वैशिष्ट्ये? आदिवासी फूड फेस्टिवलबद्दल ऐकले आहे का? अन्नपदार्थांचा उगम जसे जिलेबी, बटाटावडा, पेढा इत्यादी.
खेळ
तुम्ही खेळ पाहता की, खेळता हे स्पष्ट करायला हवे. खेळ खेळल्याने माणूस शारीरिक व मानसिकदृष्टया संतुलित राहतो. त्यामुळे ही आवड कामाला पूरक मानली जाते. क्रिकेट आपल्याकडे बहुसंख्याना आवडते. पण लक्षात घेण्यासारखी बाब म्हणजे पॅनलवरील सदस्यही क्रिकेटचे जाणकार असू शकतात. क्रिकेटला राष्ट्रीय खेळ म्हणून घोषित करायला हवे का, पासून चायनामन, दुसरा, नाईट वॉचमन अशा संज्ञा तयार ठेवायला हव्या. पोहणे हा छंद असेल तर पोहोण्याचे प्रकार, नुकतेच झालेले विक्रम पॅनल विचारू शकते. फुटबॉल लीग, कब्बडी लीग यांचा त्या खेळांना फायदा होईल की, तोटा? बुद्धिबळ हा खेळ खेळल्याने बुद्धिमत्ता वाढते का? हा भारतीय खेळ आहे का? खेळ व खेळाडूंवरील आधारलेल्या सिनेमांमध्ये अचानक वाढ का झाली आहे?
- भूषण देशमुख
लेखक मुंबईच्या राज्य प्रशासकीय व्यवसाय मार्गदर्शन संस्थेमध्ये प्राध्यापक आहेत.