वैभव पवार
पुढील वर्षी होत असलेल्या रशियातील वर्ल्डकप फुटबॉलमध्ये अनेक नवे संघ पाहायला मिळणार आहेत. या स्पर्धेचे एक वेगळेच चित्र समोर येऊ लागले आहे...येत्या १ डिसेंबरला जगाचे लक्ष लागेल ते पुढील वर्षी रशियात होत असलेल्या वर्ल्डकप फुटबॉल स्पर्धेसाठी जे ३२ संघ पात्र ठरले आहेत, त्यांच्या साखळी लढतींच्या ‘ड्रॉ’ कडे. नुकतेच पात्रता फेरीत काही आश्चर्यकारक निकाल दिसले. त्यात काही संघांनी अपेक्षेप्रमाणे वर्ल्डकपच्या मुख्य फेरीत स्थान मिळविले तर काही कमकुवत वाटणाऱ्या संघांसाठीही मुख्य फेरीचे दरवाजे उघडले. त्याचवेळी फुटबॉल जगताला आश्चर्याचा धक्काही बसला. तो काही संघांच्या बाद होण्याचा. हे संघ वर्ल्डकपच्या मंचावर नसतील, हे धक्कादायक होते. अशा संघात इटली, चिली यांचा समावेश आहे. त्यातील इटली तर ६० वर्षांत प्रथमच मुख्य फेरीत अपात्र ठरले. ज्या दोन देशांनी प्रथमच मुख्य फेरी गाठली त्यात आईसलँड आणि पनामा आहेत. जर्मनी, ब्राझिल यांनी मात्र थाटात या मुख्य फेरीत पाऊल टाकले.
आधीच्या वर्ल्डकपकडे नजर टाकली तर अव्वल पाच संघांनी १६पैकी १३ वर्ल्डकप स्पर्धा जिंकल्या आहेत. स्पेन आणि जर्मनी यांनी तर एकही लढत न गमावता मुख्य फेरी गाठली तर दक्षिण अमेरिकेतील देशांत ब्राझिलने मुख्य फेरीत सर्वप्रथम स्थान मिळविले. ब्राझिलने आपल्या नऊ लढती सलग जिंकल्या आणि जणू काही आपणच पुढील वर्ल्डकपचे विजेते आहोत, या थाटात मुख्य फेरीत प्रवेश केला. फ्रान्सने साखळीतील आपल्या सर्व लढती जिंकल्या पण लक्झेमबर्गसारख्या संघाविरुद्ध त्यांना घरच्या मैदानावर ०-० अशा धक्कादायक बरोबरीला सामोरे जावे लागले. फ्रान्सचे प्रशिक्षक डेशॅम्प्स यांच्यासाठी हा हादरा होता. अर्जेंटिनाला एकवेळ पात्रता फेरीत गारद व्हावे लागते की काय असे वाटत असताना अखेरच्या लढतीत इक्वेडोरविरुद्ध मेस्सीने त्यांना विजय मिळवून दिला आणि ते बचावले. अर्जेंटिनाचे प्रशिक्षक जॉर्ज सॅमपाओली यांच्याकडे आता मुख्य फेरीत संघाला कसे तारून न्यायचे यावर विचार करण्यासाठी ७ महिने आहेत. चार वर्षांपूर्वी स्पेन व ब्राझिलला नेदरलँडस व जर्मनीकडून पराभव स्वीकारावा लागला. यावेळी ते आपला दर्जा सिद्ध करण्यास उत्सुक आहेत.
इंग्लंडने १९६६मध्ये वर्ल्डकप जिंकला, पण त्यानंतर त्यांना विजयाची चव चाखता आलेली नाही. केवळ एकदा ते उपांत्य फेरीत गेले. मात्र यावेळी त्यांचे प्रशिक्षक गॅरेथ साऊथगेट यांनी तरुणांना संघात स्थान दिले आहे आणि त्यामुळे अपेक्षा उंचावल्या आहेत. मेक्सिको हा संघ जवळपास १५ वेळा मुख्य फेरीत पोहोचला आहे, पण त्यांनाही उपांत्यपूर्व फेरीपलीकडचे जग दिसलेले नाही.
मुख्य फेरीत आता सर्वाधिक लोकसंख्येचा देश हा यजमान रशियाच आहे. १४ कोटी लोकसंख्या असलेल्या या देशाने एकदा वर्ल्डकपची उपांत्य फेरी गाठली, मात्र त्याला बराच अवधी लोटला. तरीही रशियाचा संघ नेमकी कशी कामगिरी करणार याबद्दल आताच काही बोलणे शक्य नाही. त्यांचे सर्व खेळाडू स्थानिक आहेत. त्यांना एक फायदा मिळेल तो म्हणजे ते घरच्या मैदानांत खेळतील. मॉस्को आणि सेंट पीटर्सबर्ग येथे मैत्रिपूर्ण लढतीत मात्र त्यांना अर्जेंटिनाकडून १-० असा पराभव स्वीकारावा लागला आणि स्पेनला त्यांनी ३-३ असे रोखले. कॉन्फेडरेशन कप स्पर्धेत तर त्यांना बाद फेरीतही स्थान मिळविता आले नव्हते. युरो कप स्पर्धेत तर त्यांचा जराही प्रभाव दिसला नाही.
दोनदा विश्वविजेतेपद जिंकणारा उरुग्वेचा संघ पुन्हा एकदा मुख्य फेरीत आला आहे. त्यांच्याकडे अनेक गुणवान खेळाडू आहेत. त्यात लुईस सुआरेझ, दिएगो गॉडिन, एडिन्सन कवानी यांचा समावेश आहे. त्यामुळे कोणत्याही संघाला पराभूत करण्याची धमक या संघात नक्कीच आहे. क्रोएशियासारख्या संघात लुका मॉडरिच, इव्हान राकिटिच व इव्हान पेरिसिच असे नामांकित खेळाडू आहेत. तरीही त्यांना पात्रता फेरीत गटात आइसलँडपाठोपाठ दुसरे स्थान मिळाले. हे तीन खेळाडू वगळता बाकी संघ तसा सामान्य आहे. त्यामुळे वर्ल्डकपच्या बाद फेरीत बाकी प्रतिस्पर्ध्यांना तगडा प्रतिकार करू शकतील, एवढी ताकद त्यांच्यात नाही. पोर्तुगालकडे ख्रिस्तियानो रोनाल्डो आहे. मात्र, त्यांचे सर्वांत मोठे यश हे गेल्या वर्षीच्या युरो स्पर्धेचे विजेतेपद आहे. त्या पलीकडे त्यांनी मोठी झेप घेतलेली नाही. रोनाल्डो वगळता ३५ वर्षीय पेपे आणि ३४ वर्षीय जोस फॉन्टे यांच्याकडून किती अपेक्षा करणार? बेल्जियमकडे उत्तमोत्तम खेळाडू आहेत. त्यांनी पात्रता फेरीत गटात अव्वल स्थान मिळविले होते. दुसरीकडे स्वित्झर्लंड आणि डेन्मार्क हे बेल्जियमपेक्षा थोडे कमी सरस संघ आहेत. त्यामुळे या संघांची कसोटी लागेल.
लोकसंख्येने पोलंड हा छोटासा देश नाही. त्यांच्याकडे रॉबर्ट लेवानडोस्कीसारख्या प्रबळ खेळाडू आहे. त्यांनी पात्रता फेरीत तब्बल १६ गोल केले. त्यामुळे पोलंडचा सारा भर हा लेवानडोस्कीवरच असेल. २००२मध्ये संयुक्तरित्या वर्ल्डकपचे आयोजन करणारे जपान आणि कोरिया यांच्यासहित ऑस्ट्रेलियाकडेही जागतिक दर्जाचे खेळाडू नाहीत पण त्यांची मेहनत, जिद्द लक्षात घेता त्यांना टाळणेच प्रतिस्पर्धी संघासाठी फायद्याचे ठरेल. यावेळी आशियाई फुटबॉलच्या इतिहासात प्रथमच पाच संघ वर्ल्डकपच्या मुख्य फेरीत धडकले. त्यात इराण व सौदी अरेबिया आहेत. आशियातील फुटबॉलचा दर्जा कसा सुधारत आहे, याचे हे द्योतक. कोलंबियाकडे दक्षिण अमेरिकेतील उत्तमोत्तम गुणवत्ता आहे. सेनेगल आणि नायजेरिया या संघाकडे तर अफाट कौशल्य, वेग आणि ताकद आहे. तरी निष्काळजीपणा, नशिबाची नसलेली साथ आणि चुका यामुळे ते मागे पडतात. सर्बिया, मोरोक्को यांनीही मुख्य फेरीत प्रवेश केला पण त्यांच्याकडे फार वेगळी काही कामगिरी करू शकेल असा खेळाडू नाही. पेरुसारखा संघ १९८२पासून वर्ल्डकपच्या मुख्य फेरीत पोहोचण्याचे केवळ स्वप्नच बाळगून होता. पण गुरुवारी त्यांनी न्यूझीलंडला नमवून ते स्वप्न अखेर पूर्ण केले. दक्षिण अमेरिकेतील जे पाच देश वर्ल्डकपच्या मुख्य फेरीत पोहोचले आहेत, त्यात पेरू कमकुवत आहे तरीही ते बाद फेरीत प्रवेश करणारच नाहीत, असे नाही. शिवाय, जर त्यांच्या फुटबॉलमधील सरकारचा हस्तक्षेप वेळीच थांबला नाही तर त्यांना ‘फिफा’च्या बंदीचा सामना करावा लागू शकतो. स्वीडनने इटलीचे मुख्य फेरीत खेळण्याचे स्वप्न उद्ध्वस्त केले खरे पण त्यांची झाल्टन इब्राहिमोविच याच्यावर सारी मदार असेल. इजिप्तने तर आफ्रिकेतील जवळपास सर्व विजेतेपदे पटकावली आहेत आणि तिसऱ्यांदाच ते वर्ल्डकपच्या मुख्य फेरीत खेळत आहेत. पण वर्ल्डकपमधली त्यांची कामगिरी निराशाजनकच राहिली आहे. कोस्टा रिकाने २०१४मध्ये अंतिम आठ संघात स्थान मिळविले होते. ट्युनिशिया व सौदी अरेबिया यांनी चारवेळा मुख्य फेरीत स्थान मिळविले आहे आणि पहिल्या लढतीही त्यांनी जिंकल्या आहेत, पण त्यापलीकडे ते जात नाहीत.
एकीकडे या सगळ्या देशांचा विचार करत असताना भारत मात्र या वर्ल्डकपचा फक्त आनंद घेऊ शकणार आहे. नुकत्याच झालेल्या १७ वर्षांखालील फुटबॉल वर्ल्डकपमध्ये भारतीय संघ प्राथमिक फेरीतच बाद झाला. पण त्यांना वर्ल्डकपमधील संघर्षाची जाणीव झाली असेल. सीनियर गटात तर आपण कुठेच नाही. सध्या फक्त भारत १०५व्या स्थानावर पोहोचला आहे, एवढीच काय ती भारताची मिळकत. रशियातील या वर्ल्डकपमध्ये एकूणच नवे देश आणि नवी आव्हाने पाहायला, अनुभवायला मिळतील. इटली, चिली यांची अनुपस्थिती सर्वांना जाणवणार आहे. त्यात अमेरिका, नेदरलँड, कॅमेरून यांचाही समावेश आहे. पाहूया, पात्र ठरलेल्या ३२ देशांतून कोणता नवा विजेता गवसतो ते!
(लेखक फुटबॉलचे अभ्यासक आणि लेखक आहेत.)
पुढील वर्षी होत असलेल्या रशियातील वर्ल्डकप फुटबॉलमध्ये अनेक नवे संघ पाहायला मिळणार आहेत. या स्पर्धेचे एक वेगळेच चित्र समोर येऊ लागले आहे...येत्या १ डिसेंबरला जगाचे लक्ष लागेल ते पुढील वर्षी रशियात होत असलेल्या वर्ल्डकप फुटबॉल स्पर्धेसाठी जे ३२ संघ पात्र ठरले आहेत, त्यांच्या साखळी लढतींच्या ‘ड्रॉ’ कडे. नुकतेच पात्रता फेरीत काही आश्चर्यकारक निकाल दिसले. त्यात काही संघांनी अपेक्षेप्रमाणे वर्ल्डकपच्या मुख्य फेरीत स्थान मिळविले तर काही कमकुवत वाटणाऱ्या संघांसाठीही मुख्य फेरीचे दरवाजे उघडले. त्याचवेळी फुटबॉल जगताला आश्चर्याचा धक्काही बसला. तो काही संघांच्या बाद होण्याचा. हे संघ वर्ल्डकपच्या मंचावर नसतील, हे धक्कादायक होते. अशा संघात इटली, चिली यांचा समावेश आहे. त्यातील इटली तर ६० वर्षांत प्रथमच मुख्य फेरीत अपात्र ठरले. ज्या दोन देशांनी प्रथमच मुख्य फेरी गाठली त्यात आईसलँड आणि पनामा आहेत. जर्मनी, ब्राझिल यांनी मात्र थाटात या मुख्य फेरीत पाऊल टाकले.
आधीच्या वर्ल्डकपकडे नजर टाकली तर अव्वल पाच संघांनी १६पैकी १३ वर्ल्डकप स्पर्धा जिंकल्या आहेत. स्पेन आणि जर्मनी यांनी तर एकही लढत न गमावता मुख्य फेरी गाठली तर दक्षिण अमेरिकेतील देशांत ब्राझिलने मुख्य फेरीत सर्वप्रथम स्थान मिळविले. ब्राझिलने आपल्या नऊ लढती सलग जिंकल्या आणि जणू काही आपणच पुढील वर्ल्डकपचे विजेते आहोत, या थाटात मुख्य फेरीत प्रवेश केला. फ्रान्सने साखळीतील आपल्या सर्व लढती जिंकल्या पण लक्झेमबर्गसारख्या संघाविरुद्ध त्यांना घरच्या मैदानावर ०-० अशा धक्कादायक बरोबरीला सामोरे जावे लागले. फ्रान्सचे प्रशिक्षक डेशॅम्प्स यांच्यासाठी हा हादरा होता. अर्जेंटिनाला एकवेळ पात्रता फेरीत गारद व्हावे लागते की काय असे वाटत असताना अखेरच्या लढतीत इक्वेडोरविरुद्ध मेस्सीने त्यांना विजय मिळवून दिला आणि ते बचावले. अर्जेंटिनाचे प्रशिक्षक जॉर्ज सॅमपाओली यांच्याकडे आता मुख्य फेरीत संघाला कसे तारून न्यायचे यावर विचार करण्यासाठी ७ महिने आहेत. चार वर्षांपूर्वी स्पेन व ब्राझिलला नेदरलँडस व जर्मनीकडून पराभव स्वीकारावा लागला. यावेळी ते आपला दर्जा सिद्ध करण्यास उत्सुक आहेत.
इंग्लंडने १९६६मध्ये वर्ल्डकप जिंकला, पण त्यानंतर त्यांना विजयाची चव चाखता आलेली नाही. केवळ एकदा ते उपांत्य फेरीत गेले. मात्र यावेळी त्यांचे प्रशिक्षक गॅरेथ साऊथगेट यांनी तरुणांना संघात स्थान दिले आहे आणि त्यामुळे अपेक्षा उंचावल्या आहेत. मेक्सिको हा संघ जवळपास १५ वेळा मुख्य फेरीत पोहोचला आहे, पण त्यांनाही उपांत्यपूर्व फेरीपलीकडचे जग दिसलेले नाही.
मुख्य फेरीत आता सर्वाधिक लोकसंख्येचा देश हा यजमान रशियाच आहे. १४ कोटी लोकसंख्या असलेल्या या देशाने एकदा वर्ल्डकपची उपांत्य फेरी गाठली, मात्र त्याला बराच अवधी लोटला. तरीही रशियाचा संघ नेमकी कशी कामगिरी करणार याबद्दल आताच काही बोलणे शक्य नाही. त्यांचे सर्व खेळाडू स्थानिक आहेत. त्यांना एक फायदा मिळेल तो म्हणजे ते घरच्या मैदानांत खेळतील. मॉस्को आणि सेंट पीटर्सबर्ग येथे मैत्रिपूर्ण लढतीत मात्र त्यांना अर्जेंटिनाकडून १-० असा पराभव स्वीकारावा लागला आणि स्पेनला त्यांनी ३-३ असे रोखले. कॉन्फेडरेशन कप स्पर्धेत तर त्यांना बाद फेरीतही स्थान मिळविता आले नव्हते. युरो कप स्पर्धेत तर त्यांचा जराही प्रभाव दिसला नाही.
दोनदा विश्वविजेतेपद जिंकणारा उरुग्वेचा संघ पुन्हा एकदा मुख्य फेरीत आला आहे. त्यांच्याकडे अनेक गुणवान खेळाडू आहेत. त्यात लुईस सुआरेझ, दिएगो गॉडिन, एडिन्सन कवानी यांचा समावेश आहे. त्यामुळे कोणत्याही संघाला पराभूत करण्याची धमक या संघात नक्कीच आहे. क्रोएशियासारख्या संघात लुका मॉडरिच, इव्हान राकिटिच व इव्हान पेरिसिच असे नामांकित खेळाडू आहेत. तरीही त्यांना पात्रता फेरीत गटात आइसलँडपाठोपाठ दुसरे स्थान मिळाले. हे तीन खेळाडू वगळता बाकी संघ तसा सामान्य आहे. त्यामुळे वर्ल्डकपच्या बाद फेरीत बाकी प्रतिस्पर्ध्यांना तगडा प्रतिकार करू शकतील, एवढी ताकद त्यांच्यात नाही. पोर्तुगालकडे ख्रिस्तियानो रोनाल्डो आहे. मात्र, त्यांचे सर्वांत मोठे यश हे गेल्या वर्षीच्या युरो स्पर्धेचे विजेतेपद आहे. त्या पलीकडे त्यांनी मोठी झेप घेतलेली नाही. रोनाल्डो वगळता ३५ वर्षीय पेपे आणि ३४ वर्षीय जोस फॉन्टे यांच्याकडून किती अपेक्षा करणार? बेल्जियमकडे उत्तमोत्तम खेळाडू आहेत. त्यांनी पात्रता फेरीत गटात अव्वल स्थान मिळविले होते. दुसरीकडे स्वित्झर्लंड आणि डेन्मार्क हे बेल्जियमपेक्षा थोडे कमी सरस संघ आहेत. त्यामुळे या संघांची कसोटी लागेल.
लोकसंख्येने पोलंड हा छोटासा देश नाही. त्यांच्याकडे रॉबर्ट लेवानडोस्कीसारख्या प्रबळ खेळाडू आहे. त्यांनी पात्रता फेरीत तब्बल १६ गोल केले. त्यामुळे पोलंडचा सारा भर हा लेवानडोस्कीवरच असेल. २००२मध्ये संयुक्तरित्या वर्ल्डकपचे आयोजन करणारे जपान आणि कोरिया यांच्यासहित ऑस्ट्रेलियाकडेही जागतिक दर्जाचे खेळाडू नाहीत पण त्यांची मेहनत, जिद्द लक्षात घेता त्यांना टाळणेच प्रतिस्पर्धी संघासाठी फायद्याचे ठरेल. यावेळी आशियाई फुटबॉलच्या इतिहासात प्रथमच पाच संघ वर्ल्डकपच्या मुख्य फेरीत धडकले. त्यात इराण व सौदी अरेबिया आहेत. आशियातील फुटबॉलचा दर्जा कसा सुधारत आहे, याचे हे द्योतक. कोलंबियाकडे दक्षिण अमेरिकेतील उत्तमोत्तम गुणवत्ता आहे. सेनेगल आणि नायजेरिया या संघाकडे तर अफाट कौशल्य, वेग आणि ताकद आहे. तरी निष्काळजीपणा, नशिबाची नसलेली साथ आणि चुका यामुळे ते मागे पडतात. सर्बिया, मोरोक्को यांनीही मुख्य फेरीत प्रवेश केला पण त्यांच्याकडे फार वेगळी काही कामगिरी करू शकेल असा खेळाडू नाही. पेरुसारखा संघ १९८२पासून वर्ल्डकपच्या मुख्य फेरीत पोहोचण्याचे केवळ स्वप्नच बाळगून होता. पण गुरुवारी त्यांनी न्यूझीलंडला नमवून ते स्वप्न अखेर पूर्ण केले. दक्षिण अमेरिकेतील जे पाच देश वर्ल्डकपच्या मुख्य फेरीत पोहोचले आहेत, त्यात पेरू कमकुवत आहे तरीही ते बाद फेरीत प्रवेश करणारच नाहीत, असे नाही. शिवाय, जर त्यांच्या फुटबॉलमधील सरकारचा हस्तक्षेप वेळीच थांबला नाही तर त्यांना ‘फिफा’च्या बंदीचा सामना करावा लागू शकतो. स्वीडनने इटलीचे मुख्य फेरीत खेळण्याचे स्वप्न उद्ध्वस्त केले खरे पण त्यांची झाल्टन इब्राहिमोविच याच्यावर सारी मदार असेल. इजिप्तने तर आफ्रिकेतील जवळपास सर्व विजेतेपदे पटकावली आहेत आणि तिसऱ्यांदाच ते वर्ल्डकपच्या मुख्य फेरीत खेळत आहेत. पण वर्ल्डकपमधली त्यांची कामगिरी निराशाजनकच राहिली आहे. कोस्टा रिकाने २०१४मध्ये अंतिम आठ संघात स्थान मिळविले होते. ट्युनिशिया व सौदी अरेबिया यांनी चारवेळा मुख्य फेरीत स्थान मिळविले आहे आणि पहिल्या लढतीही त्यांनी जिंकल्या आहेत, पण त्यापलीकडे ते जात नाहीत.
एकीकडे या सगळ्या देशांचा विचार करत असताना भारत मात्र या वर्ल्डकपचा फक्त आनंद घेऊ शकणार आहे. नुकत्याच झालेल्या १७ वर्षांखालील फुटबॉल वर्ल्डकपमध्ये भारतीय संघ प्राथमिक फेरीतच बाद झाला. पण त्यांना वर्ल्डकपमधील संघर्षाची जाणीव झाली असेल. सीनियर गटात तर आपण कुठेच नाही. सध्या फक्त भारत १०५व्या स्थानावर पोहोचला आहे, एवढीच काय ती भारताची मिळकत. रशियातील या वर्ल्डकपमध्ये एकूणच नवे देश आणि नवी आव्हाने पाहायला, अनुभवायला मिळतील. इटली, चिली यांची अनुपस्थिती सर्वांना जाणवणार आहे. त्यात अमेरिका, नेदरलँड, कॅमेरून यांचाही समावेश आहे. पाहूया, पात्र ठरलेल्या ३२ देशांतून कोणता नवा विजेता गवसतो ते!
(लेखक फुटबॉलचे अभ्यासक आणि लेखक आहेत.)