लाय-फाय : प्रकाशकणांनी जोडले जाणारे इंटरनेट

इंटरनेटच्या विश्वात ‘डायल अप’पासून ‘सेल्युलर’पर्यंतची प्रगती आपण पाहिली आहे. मोबाइल फोनमुळे इंटरनेटला जोडले जाण्याचे तंत्रही बदलले. आज आपण त्याहीपेक्षा वेगळ्या तंत्राची माहिती घेणार आहोत.

--

इतिहास

प्रा. हाराल्ड हास यांनी २०११ मधील टेड ग्लोबल टॉकमध्ये ‘लाय-फाय’ ही संकल्पना मांडली. त्यात त्यांनी ‘प्रकाशकणांद्वारे डेटा ट्रान्स्फर’बद्दल सांगितले. या ‘दृश्यमान प्रकाश संप्रेषणा’ची (व्हिजिबल लाइट कम्युनिकेशन- व्हीएलसी) माहिती आपल्याला झाली. त्याचा इतिहास १८८० पासून सांगता येईल. सोप्या शब्दांत, ‘माहिती प्रसारित करण्यासाठी प्रकाशाचा वापर’ असे या तंत्राबद्दल म्हणता येईल.

‘लाय-फाय’चे कार्य ‘वाय-फाय’पेक्षा वेगळे

सध्या आपल्याला माहीत असलेले, ‘वाय-फाय’ म्हणून ओळखले जाणारे ‘वायरलेस फिडेलिटी नेटवर्क’ माहिती प्रसारित करण्यासाठी रेडिओ लहरींचा वापर करते. आपला मोबाइल फोनदेखील याच तंत्रज्ञानावर चालतो. मात्र लाइट फिडेलिटी (लाय-फाय) हीच माहिती प्रसारित करण्यासाठी प्रकाशकणांचा वापर करते. प्रकाश-उत्सर्जक डायोड (एलईडी बल्ब) विशिष्ट पद्धतीने उघड-बंद करून भरपूर डेटा प्रसारित करता येतो. तो उघड्या डोळ्यांना दिसत नाही. या माध्यमातून डेटा प्रसारित करण्याची सध्याची प्रायोगिक गती प्रति सेकंद १० जीबी इतकी आहे. ही गती ‘सुपर फास्ट’ ब्रॉडबँडच्या तुलनेत २५० पटींनी अधिक वेगवान आहे!

‘लाय-फाय’चे फायदे

‘लाय-फाय’ वेगवान तर आहेच, शिवाय ते वापरणेही सोपे असणार आहे. त्यामुळे ‘वाय-फाय’च्या तुलनेत ते खूपच लवकर स्वीकारले जाईल. आता तर अनेक देशांमध्ये एलईडी बल्ब वापरणे अनिवार्य झाले आहे. त्यामुळे सर्वांनाच ‘लाय-फाय’ स्वीकारणे सोपे जाणार आहे. तसेच, ‘लाय-फाय’द्वारे कोणत्याही प्रकारचे इलेक्ट्रोमॅग्नेटिक क्षेत्र तयार होत नसल्यामुळे जेथे ‘वाय-फाय’ कार्य करू शकत नाही अशा ठिकाणी म्हणजे अणुभट्टी, रुग्णालये आदी ठिकाणीही त्याचा वापर करता येईल. ‘लाय-फाय’द्वारे माहिती पाठविणे अधिक सुरक्षितही असणार आहे. कारण प्रकाश भिंतींमधून आरपार जाऊ शकत नसल्यामुळे अत्युच्च दर्जाची सुरक्षितता आवश्यक असलेल्या ठिकाणी ‘लाय-फाय’ वापरणे उपयुक्त ठरेल.

उपयोग

‘लाय-फाय’चे उपयोग अमर्याद असणार आहेत. ही यंत्रणा उपयुक्त ठरेल, अशी काही ठिकाणे पुढीलप्रमाणे असू शकतात-

पाण्याखालील संपर्कयंत्रणा : रेडिओ तरंगांच्या तुलनेत प्रकाश पाण्यात जास्त चांगल्या प्रमाणात पसरू शकतो. त्यामुळे पाण्याखालील संपर्कयंत्रणेसाठी ‘लाय-फाय’ हा एक चांगला पर्याय असेल.

चालता-फिरता संपर्क : हल्ली कारचे हेडलाइट्स आणि टेललाइट्सही जास्त करून एलईडीच असतात. त्यांच्या माध्यमातूनही डाटा डाऊनलोड करण्याचे काम क्षणार्धात होऊ शकते.

विशिष्ट ठिकाणच्या जाहिराती : ग्राहकोपयोगी वस्तू विकणाऱ्या दुकानांतही आजकाल मोठ्या प्रमाणात जाहिराती दिसतात. दुकानात आलेल्या ग्राहकाला डोळ्यासमोर ठेवून त्यात वेळोवेळी बदल केले जातात. ‘लाय-फाय’मुळे ग्राहक जिथे उभा असेल नेमक्या तिथल्याच फलकावर अशा जाहिराती पटापट झळकावणे सहज शक्य होईल.

मोबाइल फोन : मोबाइल फोनवरून संपर्काची सेवा देणाऱ्या कंपन्यांतील वाढत्या स्पर्धेमुळे ठिकठिकाणी त्यांच्या टॉवरची संख्या वाढत आहे. त्यातून निघणाऱ्या लहरींमुळे असे टॉवर आरोग्यासाठी घातक ठरत आहेत. परंतु ‘लाय-फाय’मुळे असा कोणताही धोका निर्माण होऊ शकत नाही. अगदी आपले पथदीपही रात्रंदिवस मोबाइल फोन जोडण्याचे काम करू शकतील.

मर्यादा

पण कोणतेही नवे तंत्रज्ञान आले, तरी त्याला काही मर्यादा असणारच हेही आपण जाणतो. ‘लाय-फाय’ तंत्रालाही काही मर्यादा नक्कीच आहेत. त्या अशा :
प्रकाश भिंतीतून पलीकडे जाऊ शकत नाही. त्यामुळे या तंत्राच्या वापराला मर्यादा आहेत.
खुल्या वातावरणात लायफाय वापरणे अडचणीचे ठरू शकते. कारण रेडिओ लहरींमुळे त्यात अडथळा येऊ शकतो.
या यंत्रणेची जोडणी सोपी असली तरी संपूर्ण व्यवस्था या नवीन तंत्रावर आधारित निर्माण करावी लागेल.

या सर्व गोष्टी विचारात घेऊनही मला व्यक्तिगतरित्या असे वाटते की सातत्याने बदलत असलेल्या आपल्या जगात ‘लाय-फाय’चे तंत्रज्ञान नक्कीच खूप महत्त्वाचे ठरेल. आज सर्वत्र इंटरनेट अतिशय व्यापक प्रमाणात स्वीकारले गेले असताना ‘लाय-फाय’मुळे त्याचा वेग अधिक वाढेल आणि त्यातून तंत्रज्ञानाच्या अनेक नवनवीन कल्पना पुढे येतील.

(लेखक हे तंत्रज्ञान विषयातील तज्ज्ञ आहेत.)