मुंबईची दिवाळी सिटीस्कॅन दीपेश मोरे dipesh.more@timesgroup.com दिवाळीवर यंदा आर्थिक मंदी आणि पावसाचे सावट आहे. असे असतानाही तोरणे, कंदील, पणत्या, शोभिवंत वस्तू, रांगोळी, फराळ, सुका मेवा, कपडे यांच्या खरेदीसाठी बाजारांत गर्दी उसळलेली आहे. हीच आहे मुंबई आणि हीच आहे मुंबईची दिवाळी...! आली माझ्या घरी ही दिवाळी, असे म्हणत दरवर्षी नव्या दमाने, नव्या उत्साहात दिवाळीचा सण साजरा केला जातो. मुंबईसह देशभरात नव्हे तर जगातील अनेक शहरांत दिवाळी मोठ्या प्रमाणात साजरी केली जाते. असे असले तरी मुंबईच्या दिवाळीची मजा काही वेगळीच आहे. हातावर पोट भरणाऱ्या गरीबाच्या झोपडीपासून लखपती करोडपतींच्या आलिशान टॉवरमध्येही तोच झगमगाट दिसतो. हीच मुंबईच्या दिवाळीची खासियत आहे आणि त्यामुळेच अमेरिकेचे तत्कालीन राष्ट्राध्यक्ष बराक ओबामा आणि त्यांच्या पत्नी मिशेल ओबामा हे देखील मुंबईतील दिवाळीला भुलले आणि सन २००९ पासून अमेरिकेच्या व्हाईट हाऊसमध्ये दीपावलीची तेजोमय परंपरा सुरू झाली. विशेष म्हणजे मुंबईत असताना भारतीय लोकांबरोबर ओबामा दाम्पत्याने केलेले नृत्य आजही सर्वांच्या लक्षात आहे. अशा या दिवाळी सणावर यंदा आर्थिक मंदी आणि पावसाचे सावट आहे. असे असतानाही मुंबईतील पारंपरिक बाजारपेठांमध्ये तोरणे, कंदील, पणत्या शोभिवंत वस्तू, रांगोळी, फराळ, सुका मेवा, कपडे यांची रेलचेल आणि हे खरेदी करण्यासाठी बाजारांमध्ये तितकीच गर्दी उसळलेली दिसत आहे. हीच आहे मुंबई आणि हीच आहे मुंबईची दिवाळी... कितीही अडचणी, विघ्न आली तरी मुंबईकर दिवाळी साजरी करणारच ! मुंबई देशाची आर्थिक राजधानी म्हणून ओळखली जाते. मुंबईची ही ओळख निर्माण करण्यात येथील बाजारांचा महत्वाचा वाटा आहे. शुक्रवारी धनत्रयोदशी पासून दिवाळीला सुरुवात होणार असली तरी मुंबईतील बाजारपेठा आठवड्याभर आधीच फुलल्या आहेत. क्रॉफर्ड मार्केट, फॅशन स्ट्रीट, चर्चगेट, लोहार चाळ, झवेरी बाजार, भुलेश्वर-काळबादेवी बाजार, लॅमिंटन रोड, ग्रँटरोड, चिवडा गल्ली, लालबाग, कंदील गल्ली, माहिम, दादर मार्केट, महात्मा गांधी मार्केट, किंग्ज सर्कल, लिंकिंग रोड, वांद्रे, धारावी लेदर मार्केट, नटराज मार्केट, मालाड या प्रमुख बाजारपेठांसह मुंबईतील मॉल, गल्लीबोळातील दुकानांमध्ये दिवाळीसाठीच्या नवनवीन वस्तू विकीसाठी ठेवण्यात आल्या आहेत. यावर्षी विधानसभा निवडणुकांमुळे या बाजारामध्ये काल परवा पर्यंत तुरळक गर्दी होती, मात्र मतदान होताच मुंबईकरांनी खरेदीसाठी बाजारांमध्ये गर्दी केल्याचे दिसत आहे. बहुतांश सर्वच वस्तू एकाच ठिकाणी मिळत असल्याने मुंबईकरांचा क्रॉफर्ड मार्केटमध्ये जाऊन खरेदी करण्याकडे अधिक ओढा दिसतो. सुका मेवा, चॉकलेट्स, खेळणी, कॉस्मेटिक्स, वेगवेगळ्या वस्तू, गिफ्ट रॅपर्स, निरनिराळ्या आकाराच्या पिशव्या, भेटवस्तू, पर्फ्यूम्स आदी सर्व अत्यावश्यक गोष्टींची दुकाने इथे आहेत. क्रॉफर्ड मार्केटला लागूनच लोहार चाळ, कंदील गल्ली, मंगलदास मार्केट असून या ठिकाणी लखनवी कपडे, खादीचे कपडे, लहान मुलांचे तयार कपडे, विविध ब्रँडच्या कॉस्मेटिक्स वस्तू, पडदे, सोफ्याची कापडं, दिव्याची तोरणं, कंदिल, पणत्या व अन्य बरंच खरेदीसाठी उपलब्ध आहे. प्लास्टिक बंदी असली तरी विक्रेत्यांनी उरलेल्या प्लॅस्टिकच्या कंदिलांचा स्टॉक बाहेर काढला आहे. लोकांचा कल मात्र कागदी, कापडी आणि लाकूड तसेच बांबूपासून बनविलेल्या कंदिलाच्या खरेदीकडे आहे. प्लॅस्टिकच्या तुलनेत हे कंदील महाग आहेत मात्र तरीही हेच कंदील लोकांच्या पसंतीला उतरत आहेत. पारंपारिक करंजी कंदिलांबरोबरच, स्टार, घर, मंदिर, तुळशी वृंदावन, ओम, स्वस्तिक तसेच अनेक वेगवेगळ्या आकारांचे कंदील ग्राहकांचे लक्ष वेधून घेत आहेत. घाऊक बाजारामध्ये दीडशे ते दोनशे रुपयांपासून हे कंदील मिळत असले तर किरकोळ मार्केटमध्ये अडीचशे, तीनशे रुपयांपेक्षा अधिक किंमतीला या कंदिलांची विक्री केली जात आहे. हॅण्डमेड, कागदी, कापडी कंदील तर त्याहून अधिक महाग आहेत. कंदिलांप्रमाणे इलेट्रीक सामानाची बाजारपेठ असलेली लोहारचाळही रंगीबेरंगी तोरणांनी सजली आहे. तोरणासोबत, लाईट, क्रिस्टल दिवे, लटकते दिवे अशा अनेक प्रकारच्या दिव्यांचा लोहार चाळीत लखलखाट पसरला आहे. काही ठिकाणी तर कंदिलांना आकर्षक विद्युत रोषणाई करून ते विक्रीसाठी ठेवण्यात आले आहेत. कर्टन्स लाईट, थ्रेड लाईट, फायबर बॉल्स अशा दिव्यांची नवीन तोरणे बाजारात असली तरी जुनं ते सोनं या उक्तीप्रमाणे नवीन प्रकारापेक्षा जुन्या रंगीबेरंगी तोरणांना अधिक मागणी आहे. इमिटेशन ज्वेलरीसाठी प्रसिद्ध असणाऱ्या या भुलेश्वरच्या मार्केटमध्ये विविध रंगाच्या मोत्यांच्या-खड्यांच्या लेस, दागिने, कपडे, पूजासाहित्य, देवादिकांच्या मूर्ती, भांडी आदी सर्वकाही मिळते. मध्य मुंबई आणि उपनगरातील लोक माहीमच्या कंदील गल्ली, दादर, सायन येथील गांधी मार्केटला खरेदीसाठी पसंती देतात. दिवाळीत तिखट गोड फराळ करण्याची आणि घराघरात वाटण्याची परंपरा आहे. खमंग चकल्या, चविष्ट चिवडा, गोड लाडू, खुसखुशीत शंकरपाळे, मिठाईचे पदार्थ घरी बनविले जातात मात्र वेळेअभावी सध्या फराळही बाजारातून खरेदी करण्याचा ट्रेंड वाढत आहे. यासाठी लालबागची चिवडा गल्ली प्रसिद्ध आहे. विविध प्रकारचा चविष्ट चिवडा हे या गल्लीचे खास वैशिष्ट आहे. पारंपरिक पोह्याच्या चिवड्यापासून ते मका चिवडा, भडंग चिवडा, चकली, शंकरपाळी, करंजी, अनारसे, शेव, लाडू, जिरा पुरी आदी पदार्थ या ठिकाणी मिळतात. सध्याच्या घडीला या गल्लीमध्ये पाय ठेवण्यासही जागा नाही, इतकी गर्दी आहे. मुंबईची दिवाळी आणखी एका कारणामुळे प्रसिद्ध आहे, ती म्हणजे येथील चाळ संस्कृतीमुळे. लालबाग-परळ सारख्या ठिकाणी असणारी अनेक मजली चाळ किंवा उपनगरात वसलेल्या हजारो बैठ्या चाळी यामधील दिवाळी काही औरच असते. एकमेकांना लागून असलेली घरे, कॉमन गॅलरीमध्ये एकाच रांगेत एकाच प्रकारचे आकाश कंदील, दारासमोर रंगीबेरंगी रांगोळ्या आणि घरारातून येणारा फराळाचा खमंग वास, हे चित्र विविधतेत एकवटलेल्या मुंबईचे दर्शन घडविते. मात्र गेल्या काही वर्षांपासून हे चित्र हळूहळू धूसर होत चालले आहे. उपनगरांत अद्यापही अनेक ठिकाणी चाळी आहेत, मात्र शहरात या चाळींचे जग टोलेजंग टॉवरने व्यापले आहे. टॉवरमध्ये राहण्यासाठी गेलेल्या अनेकांनी आपली चाळसंस्कृती अद्यापही जपली असून सोसायटीमधील मोकळी जागा, गच्ची या ठिकाणी रोषणाई करून दिवाळी साजरी केली जाते. अनेक सोसायट्यांमध्ये या निमित्ताने अनेक कार्यक्रम, स्पर्धा आयोजित केल्या जातात. मुंबई बदलत असली तरी येथील दिवाळीची परंपरा मुंबईकरांनी मात्र कायम ठेवली आहे. सुट्टीमध्ये दिवाळीचा माहोल पाहण्यासाठी देशभरातून लोक मुंबईत येतात. काळानुरूप दिवाळी साजरी करण्यात काही बदल जाणवत असले तरी मुंबईची दिवाळी इतरांपेक्षा वेगळीच आहे ती याच कारणांमुळे.
दिवाळी
मुंबईची दिवाळी सिटीस्कॅन दीपेश मोरे dipeshmore@timesgroupcomदिवाळीवर यंदा आर्थिक मंदी आणि पावसाचे सावट आहे...
महाराष्ट्र टाइम्स.कॉम 24 Oct 2019, 4:00 am