रजोनिवृत्तीबाबत समज-गैरसमज

डॉ. बंदिता सिन्हा, स्त्री रोगतज्ज्ञ

रजोनिवृत्तीबद्दल महिलांमध्ये जनजागृती करण्यासाठी दोन दिवसांपूर्वी 'वर्ल्ड मेनोपॉज डे' साजरा करण्यात आला. या पार्श्वभूमीवर मासिकपाळी-रजोनिवृत्तीबद्दल समज-गैरसमज यांचा आढावा घेण्याचा आपण प्रयत्न करुयात. मेनोपॉझ क‌िंवा रजोनिवृत्ती (मासिकपाळी बंद होणं) हा स्त्रीमधील पुनरुत्पादनाच्या क्षमतेचा शेवट असतो. ही‌ स्थ‌तिी मासिकपाळी सुरु होण्याच्या अगदी उलट असते. रजोनिवृत्ती हा नैसर्गिक बदल असतो. स्त्री मध्यमवयात असताना हा बदल घडतो. बहुदा वयाच्या पन्नाशीच्या आसपास हा बदल घडून येतो.

रजोनिवृत्तीबद्दल सोप्या भाषेत सांगायचं झालं तर महिलांमध्ये मासिकपाळी येत नाही. या स्थ‌तिीनंतर अंडाशयाच्या मूलभूत कार्याचा शेवट होतो. ज्यावेळी बीजांडं परिपक्व होऊन बाहेर पडलेली असतात आणि होर्मोन्सही बाहेर पडतात. त्यामुळे गर्भाशयाचे अस्तर तयार होते आणि हे अस्तर गळून पडते त्याला मासिकपाळी किंवा मासिक स्त्राव म्हणतात. रजोनिवृत्तीच्या आधी स्त्रीची मासिकपाळी अनियमित होते. म्हणजेच मासिक पाळी अधिक कालावधीसाठी किंवा कमी कालावधीसाठी असू शकतो. त्याचप्रमाणे स्त्रावाचं प्रमाण कमी-अधिक असू शकतं.

लक्षणं आणि परिणाम

रजोनिवृत्तीमध्ये संक्रमण होत असताना शरीरातील हार्मोन्सच्या पातळीत होणाऱ्या बदलांना आणि हार्मोन्सचे प्रमाण कमी होण्याला शरीर प्रतिसाद देत असल्याने अनेक परिणाम दिसू शकतात. प्रत्येक स्त्रीला त्याचा त्रास होईलच असं नाही. या परिणामांची तीव्रता महिलेनुसार बदलते. काही महिलांमध्ये अंग गरम होणं, रात्री घाम येणं, क्वचित प्रसंगी अंग थंड पडणं अशी लक्षणं आढळून येतात. वैद्यकीय भाषेत त्याला 'व्हासोमोटर' म्हणतात. म्हणजे शरीराचं तापमान राखण्याची असमर्थता असं म्हणतात.

रजोनिवृत्तीमुळे होणारे आजार

डोकेदुखी, ह्रदयाच्या ठोक्यांची गती वाढणं, चुकीच्या पध्दतीने रक्तस्त्राव होणं, खाज येणं, कोरडेपणा, पाण्यासारखा स्त्राव बाहेर पडणं, वारंवार लघवी होणं आदी त्रास होऊ शकतो. त्याशिवाय रजोनिवृत्तीच्या काळात इतर अनेक समस्यांना महिलांना सामोरं जावं लागतं त्याची माहिती लेखाच्या पुढील भागात घेऊयात.