फिशर किंवा व्रण होणे :
छोट्यांसाठी मलत्याग किंवा त्याची इच्छा होणे याला दुय्यम स्थान असते. खेळत असताना किंवा झोप येत असल्यामुळे इच्छा होऊनही मुले मलत्यागाकडे दुर्लक्ष करतात. त्याबरोबर कमी पाणी पिणे, फक्त आवडत्या वस्तू खाणे यामुळे त्यांचा मल सुकून कणखर होतो. मलत्याग करताना हे विष्ठेचे खडे गुदद्वाराला घासून तिथे जखम होते. ही जखम लवकर बरी होत नाही. त्यानंतर प्रत्येक मलत्यागाच्या वेळी मुलाला त्या जागेवर अतिशय वेदना होतात. कधी-कधी रक्ताचे थेंबही सोबत दिसतात. यामुळे त्यांना शौचाला जायची भीती वाटू लागते. ते मलत्यागाच्या इच्छेची अवहेलना करू लागतात. यामुळे मल अजून कडक होतो आणि एक दुष्चक्र सुरू होते.
उपाय :
मुलांना भरपुर पाणी प्यायचा आग्रह करावा. जेवणात हिरव्या पालेभाज्या आणि फळांचा समावेश असावा. रात्री झोपतांना त्यांना हलके जुलाबाचे औषध दिले जाऊ शकते. गुदद्वारावर कोल्ड क्रीम किंवा वॅसलिन लावणेही फायदेशीर असते. जर हे सर्व उपाय करूनही त्रास कमी होत नसेल, तर चिकित्सकाचा सल्ला घेणे योग्य होईल.
गुदद्वारातून कड किंवा मांस बाहेर येणे :
काही मुलांना हा आजार असतो. याला 'रेक्टल प्रोलैप्स' किंवा 'काच निघणे' असे संबोधले जाते. बहुधा हा विकार अतिसार किंवा हगवण झाल्यावर जडतो. याचे कारण गुदद्वाराचे वारंवर प्रसरण आणि संकुचन होऊन तेथील मांसपेशींचे निकामी होणे हे होय. ज्या मुलांना डांग्या खोकला किंवा वारंवार खोकला होण्याचा त्रास होतो त्यांनाही हा विकार जडू शकतो. पौष्टिक आणि संतुलित आहार न मिळाल्यानेही त्या जागेवर शिथिलता येऊ शकते. शौच करताना मुलाच्या मलमार्गातून लाल रंगाचे चमकदार मांस बाहेर येते. शौच झाल्यावर ते आत जाते. मलाबरोबर रक्ताचे अंशही दिसतात. मूल त्या जागेवर वारंवार खाज सुटल्यामुळे अस्वस्थ राहते.
उपचार :
काही मुलांमध्ये हे विकार वाढत्या वयांबरोबर दूर होतात; पण अनेकांना हा त्रास होत राहतो. वाढत्या वयाबरोबर त्यांचा त्रासही वाढू लागतो. अशा वेळेस बाहेर येणाऱ्या मांसाला लेझर किरणांद्वारे गुदेच्या आत परत चिकटवणे आणि गुदद्वारावर रिंग बसवून त्याचे तोंड अरूंद करणे हाच उत्तम उपाय आहे. दहा मिनिटांमध्ये ही क्रिया पूर्ण होऊ शकते. हा एक स्थायी स्वरूपाचा उपचार आहे.
मलमार्गातून रक्त जाणे व गाठ निघणे :
या विकाराला 'रेक्टल पॉलिप' असे संबोधले जाते. मलाशयामध्ये एक किंवा अनेक गाठी उत्पन्न होतात. त्यापैकी एक गाठ शौच करताना बाहेर येते; पण ती स्वतःहून आत जात नाही. मूल स्वतः किंवा त्याची आई त्या गाठीला परत आत ढकलते आणि मगच ती आत जाते. अनेकदा यासोबत रक्तस्रावही होतो. या गाठीचा आकार आवळा किंवा लिंबाएवढा असू शकतो. गाठ आत ढकलतांना इजा होऊन भीषण रक्तस्राव होण्याचीही शक्यता असते.
उपचार :
ही गाठ काढून टाकणे हाच एक उपाय आहे. पूर्वी त्याला शस्त्रक्रिया करावी लागत असे. आता आधुनिक लेझर गनच्या सहाय्याने गाठीला मलाशयाच्या आत समूळ नष्ट करणे शक्य झाले आहे. यामुळे शल्यक्रिया टाळली जाते. या क्रिया दहा ते पंधरा मिनिटांमध्ये पूर्ण होतात आणि मूल दोन तासांत घरी परत जाऊ शकते.
गुदद्वाराला खाज येणे :
अनेक पाल्य आपल्या पाल्याच्या या सवयीमुळे हैराण असतात. कळत-नकळत शौच्याची जागा खाजवत राहणे, ही एक लाजीरवाणी बाब होऊन बसते. पोटात कृमी होणे, गुदद्वार व्यवस्थित साफ न करणे, तिथे विष्ठा चिकटून राहणे, सिंथेटिक अंतर्वस्त्रांची अॅलर्जी, मालिश करण्यासाठी वापरल्या जाणाऱ्या तेलाची किंवा लोशनची अॅलर्जी हे या विकाराचे कारण असू शकते.
उपचार :ती जागा स्वच्छ आणि कोरडी ठेवणे सर्वांत महत्त्वाचे आहे. शक्यतो सुती अंतर्वस्त्रे वापरावीत. या जागी दिवसातून दोन ते तीन वेळा पावडर लावावी. कृमी दूर करण्यासाठी डॉक्टरांचा सल्ला आणि औषधे घ्यावी.
छोट्यांसाठी मलत्याग किंवा त्याची इच्छा होणे याला दुय्यम स्थान असते. खेळत असताना किंवा झोप येत असल्यामुळे इच्छा होऊनही मुले मलत्यागाकडे दुर्लक्ष करतात. त्याबरोबर कमी पाणी पिणे, फक्त आवडत्या वस्तू खाणे यामुळे त्यांचा मल सुकून कणखर होतो. मलत्याग करताना हे विष्ठेचे खडे गुदद्वाराला घासून तिथे जखम होते. ही जखम लवकर बरी होत नाही. त्यानंतर प्रत्येक मलत्यागाच्या वेळी मुलाला त्या जागेवर अतिशय वेदना होतात. कधी-कधी रक्ताचे थेंबही सोबत दिसतात. यामुळे त्यांना शौचाला जायची भीती वाटू लागते. ते मलत्यागाच्या इच्छेची अवहेलना करू लागतात. यामुळे मल अजून कडक होतो आणि एक दुष्चक्र सुरू होते.
उपाय :
मुलांना भरपुर पाणी प्यायचा आग्रह करावा. जेवणात हिरव्या पालेभाज्या आणि फळांचा समावेश असावा. रात्री झोपतांना त्यांना हलके जुलाबाचे औषध दिले जाऊ शकते. गुदद्वारावर कोल्ड क्रीम किंवा वॅसलिन लावणेही फायदेशीर असते. जर हे सर्व उपाय करूनही त्रास कमी होत नसेल, तर चिकित्सकाचा सल्ला घेणे योग्य होईल.
गुदद्वारातून कड किंवा मांस बाहेर येणे :
काही मुलांना हा आजार असतो. याला 'रेक्टल प्रोलैप्स' किंवा 'काच निघणे' असे संबोधले जाते. बहुधा हा विकार अतिसार किंवा हगवण झाल्यावर जडतो. याचे कारण गुदद्वाराचे वारंवर प्रसरण आणि संकुचन होऊन तेथील मांसपेशींचे निकामी होणे हे होय. ज्या मुलांना डांग्या खोकला किंवा वारंवार खोकला होण्याचा त्रास होतो त्यांनाही हा विकार जडू शकतो. पौष्टिक आणि संतुलित आहार न मिळाल्यानेही त्या जागेवर शिथिलता येऊ शकते. शौच करताना मुलाच्या मलमार्गातून लाल रंगाचे चमकदार मांस बाहेर येते. शौच झाल्यावर ते आत जाते. मलाबरोबर रक्ताचे अंशही दिसतात. मूल त्या जागेवर वारंवार खाज सुटल्यामुळे अस्वस्थ राहते.
उपचार :
काही मुलांमध्ये हे विकार वाढत्या वयांबरोबर दूर होतात; पण अनेकांना हा त्रास होत राहतो. वाढत्या वयाबरोबर त्यांचा त्रासही वाढू लागतो. अशा वेळेस बाहेर येणाऱ्या मांसाला लेझर किरणांद्वारे गुदेच्या आत परत चिकटवणे आणि गुदद्वारावर रिंग बसवून त्याचे तोंड अरूंद करणे हाच उत्तम उपाय आहे. दहा मिनिटांमध्ये ही क्रिया पूर्ण होऊ शकते. हा एक स्थायी स्वरूपाचा उपचार आहे.
मलमार्गातून रक्त जाणे व गाठ निघणे :
या विकाराला 'रेक्टल पॉलिप' असे संबोधले जाते. मलाशयामध्ये एक किंवा अनेक गाठी उत्पन्न होतात. त्यापैकी एक गाठ शौच करताना बाहेर येते; पण ती स्वतःहून आत जात नाही. मूल स्वतः किंवा त्याची आई त्या गाठीला परत आत ढकलते आणि मगच ती आत जाते. अनेकदा यासोबत रक्तस्रावही होतो. या गाठीचा आकार आवळा किंवा लिंबाएवढा असू शकतो. गाठ आत ढकलतांना इजा होऊन भीषण रक्तस्राव होण्याचीही शक्यता असते.
उपचार :
ही गाठ काढून टाकणे हाच एक उपाय आहे. पूर्वी त्याला शस्त्रक्रिया करावी लागत असे. आता आधुनिक लेझर गनच्या सहाय्याने गाठीला मलाशयाच्या आत समूळ नष्ट करणे शक्य झाले आहे. यामुळे शल्यक्रिया टाळली जाते. या क्रिया दहा ते पंधरा मिनिटांमध्ये पूर्ण होतात आणि मूल दोन तासांत घरी परत जाऊ शकते.
गुदद्वाराला खाज येणे :
अनेक पाल्य आपल्या पाल्याच्या या सवयीमुळे हैराण असतात. कळत-नकळत शौच्याची जागा खाजवत राहणे, ही एक लाजीरवाणी बाब होऊन बसते. पोटात कृमी होणे, गुदद्वार व्यवस्थित साफ न करणे, तिथे विष्ठा चिकटून राहणे, सिंथेटिक अंतर्वस्त्रांची अॅलर्जी, मालिश करण्यासाठी वापरल्या जाणाऱ्या तेलाची किंवा लोशनची अॅलर्जी हे या विकाराचे कारण असू शकते.
उपचार :ती जागा स्वच्छ आणि कोरडी ठेवणे सर्वांत महत्त्वाचे आहे. शक्यतो सुती अंतर्वस्त्रे वापरावीत. या जागी दिवसातून दोन ते तीन वेळा पावडर लावावी. कृमी दूर करण्यासाठी डॉक्टरांचा सल्ला आणि औषधे घ्यावी.