डॉ. राजीव कोविल, मधुमेहतज्ज्ञ
टाइप वन मधुमेहाची लक्षणे काय
टाइप वन मधुमेहात जास्त तहान लागते, वारंवार लघवीला जावे लागते, उलट्या होतात, मंदपणा जाणवतो, खूप झोप येते ही लक्षणे आढळल्यास रक्तातली साखरेची पातळी तपासणारी चाचणी करावी. एखाद्या लहान मुलाला टाइप वन मधुमेह आहे हे निदान झाल्यावर त्यांच्या आई-वडिलांना त्याची सर्व माहिती देण्यात येते व समुपदेशन करण्यात येते. टाइप वन मधुमेह हा आयुष्यभराचा आणि जीवनशैलीशी निगडित आजार आहे. नियमित देखरेख आणि व्यायाम यांना नियंत्रित आहाराची जोड दिली तरच त्याचे नियंत्रण होऊ शकते.
देशभरात ९७,००० मुलांमध्ये टाइप वन मधुमेहाचे निदान झाले असून, हा चिंतेचा मुद्दा झाला आहे. या असाध्य अशा ऑटोइम्युन विकारामध्ये रोगप्रतिकार यंत्रणा स्वत:च स्वादुपिंडांतील इन्सुलिन निर्माण करणाऱ्या पेशी नष्ट करते. यातील वेदनादायक भाग म्हणजे या मुलांना जगण्यासाठी इन्सुलिन इंजेक्शन्सवर अवलंबून राहावे लागते.
टाइप वन मधुमेहामुळे मुलांच्या दैनंदिन शारीरिक हालचालींवर मर्यादा येतात. त्यामुळे या मुलांना त्यांच्या समवयस्कांपासून वेगळे पडल्यासारखे वाटते. टाइप वन मधुमेह झाल्यानंतर आहारात टोकाचे बदल, जीवनशैलीत बदल, दररोज इन्सुलिन इंजेक्शन्सवर आलेले अवलंबित्व आणि सामाजिक दृष्टिकोन यांमुळे लहान मुले घाबरून जातात. पालकांना शिक्षकांना वैद्यकीय अवस्था स्पष्ट करून सांगावी लागते त्यामुळे मुलांना खूप अवघडल्यासारखे वाटते.
काही मुलांमध्ये जीवनसत्वाची कमतरता झाल्यास, त्यांना इंजेक्शनद्वारे जीवनसत्वे घ्यावी लागतात. त्याचप्रमाणे इन्सुलिनची कमतरता असलेल्यांना इन्सुलिन इंजेक्शनद्वारे घ्यावे लागते, हे नेहमी डॉक्टर रुग्णाला सांगतात. जे कमी आहे, ते भरून काढल्यास कमतरतेचे व्यवस्थापन होऊ शकते.
काय काळजी घ्यावी
दररोज कमी कर्बोदके व अधिक तंतूमय पदार्थ असलेला आहार घेणे गरजेचे असते.
आहारामध्ये भरपूर हिरव्या भाज्यांचा समावेश आवश्यक आहे.
नियमित व्यायाम तसेच नियमितपणे रक्तातील साखरेची पातळी तपासण्याची जोड द्यायची होती.
इन्सुलिन पंप्स थेरपी म्हणजे काय?
इन्सुलिन पंप्सच्या मदतीने मधुमेहाचे व्यवस्थापन करण्याची नवीन पद्धत सातत्यपूर्ण ग्लुकोज देखरेख प्रणालीही युक्त असून, यामुळे त्याला ग्लुकोजच्या बदलत्या पातळीवर लक्ष ठेवण्यात मदत होते. 'यात केवळ एक बटण दाबून रुग्णाला इन्सुलिन घेता येते आणि हे पंप्स सर्वत्र नेण्याजोगे (पोर्टेबल) असल्याने ते सहजरित्या वापरता. एका छोट्या इन्फ्युजल संचाद्वारे शरीराला जोडलेले राहतात. हे घालून लहान मुले त्यांची दैनंदिन कामे करू शकतात. अनेक मधुमेही स्वत:ला इन्सुलिनचा अतिरिक्त डोस देऊन आणि या नवीन उपचारपद्धतीच्या मदतीने सातत्याने रक्ताच्या पातळीवर लक्ष ठेवून बाहेर खाऊही शकतात,
टाइप वन मधुमेहाच्या निदानामुळे आयुष्यातील आशा हरवून बसलेल्या हजारो मुलांपुढे इन्सुलिन पंप्स थेरपी हे आता उपयुक्त ठरत आहे. टाइप वन मधुमेह झालेली मुले समाजातून वेगळी पडू नयेत यासाठीही सातत्याने प्रयत्न सुरू आहेत. त्याचप्रमाणे डॉक्टरांच्या सल्ल्यानुसार नियमित आहार, नियमित व्यायाम, सल्ल्यानुसार पंपाद्वारे इन्सुलिन घेणे आणि रक्तातील साखरेच्या पातळीवर स्वत: लक्ष ठेवले तर टाईप वन प्रकारचा मधुमेह असलेल्या मुलांनाही सर्वसामान्य आयुष्य जगता येणे शक्य आहे.
टाइप वन मधुमेहाची लक्षणे काय
टाइप वन मधुमेहात जास्त तहान लागते, वारंवार लघवीला जावे लागते, उलट्या होतात, मंदपणा जाणवतो, खूप झोप येते ही लक्षणे आढळल्यास रक्तातली साखरेची पातळी तपासणारी चाचणी करावी. एखाद्या लहान मुलाला टाइप वन मधुमेह आहे हे निदान झाल्यावर त्यांच्या आई-वडिलांना त्याची सर्व माहिती देण्यात येते व समुपदेशन करण्यात येते. टाइप वन मधुमेह हा आयुष्यभराचा आणि जीवनशैलीशी निगडित आजार आहे. नियमित देखरेख आणि व्यायाम यांना नियंत्रित आहाराची जोड दिली तरच त्याचे नियंत्रण होऊ शकते.
देशभरात ९७,००० मुलांमध्ये टाइप वन मधुमेहाचे निदान झाले असून, हा चिंतेचा मुद्दा झाला आहे. या असाध्य अशा ऑटोइम्युन विकारामध्ये रोगप्रतिकार यंत्रणा स्वत:च स्वादुपिंडांतील इन्सुलिन निर्माण करणाऱ्या पेशी नष्ट करते. यातील वेदनादायक भाग म्हणजे या मुलांना जगण्यासाठी इन्सुलिन इंजेक्शन्सवर अवलंबून राहावे लागते.
टाइप वन मधुमेहामुळे मुलांच्या दैनंदिन शारीरिक हालचालींवर मर्यादा येतात. त्यामुळे या मुलांना त्यांच्या समवयस्कांपासून वेगळे पडल्यासारखे वाटते. टाइप वन मधुमेह झाल्यानंतर आहारात टोकाचे बदल, जीवनशैलीत बदल, दररोज इन्सुलिन इंजेक्शन्सवर आलेले अवलंबित्व आणि सामाजिक दृष्टिकोन यांमुळे लहान मुले घाबरून जातात. पालकांना शिक्षकांना वैद्यकीय अवस्था स्पष्ट करून सांगावी लागते त्यामुळे मुलांना खूप अवघडल्यासारखे वाटते.
काही मुलांमध्ये जीवनसत्वाची कमतरता झाल्यास, त्यांना इंजेक्शनद्वारे जीवनसत्वे घ्यावी लागतात. त्याचप्रमाणे इन्सुलिनची कमतरता असलेल्यांना इन्सुलिन इंजेक्शनद्वारे घ्यावे लागते, हे नेहमी डॉक्टर रुग्णाला सांगतात. जे कमी आहे, ते भरून काढल्यास कमतरतेचे व्यवस्थापन होऊ शकते.
काय काळजी घ्यावी
दररोज कमी कर्बोदके व अधिक तंतूमय पदार्थ असलेला आहार घेणे गरजेचे असते.
आहारामध्ये भरपूर हिरव्या भाज्यांचा समावेश आवश्यक आहे.
नियमित व्यायाम तसेच नियमितपणे रक्तातील साखरेची पातळी तपासण्याची जोड द्यायची होती.
इन्सुलिन पंप्स थेरपी म्हणजे काय?
इन्सुलिन पंप्सच्या मदतीने मधुमेहाचे व्यवस्थापन करण्याची नवीन पद्धत सातत्यपूर्ण ग्लुकोज देखरेख प्रणालीही युक्त असून, यामुळे त्याला ग्लुकोजच्या बदलत्या पातळीवर लक्ष ठेवण्यात मदत होते. 'यात केवळ एक बटण दाबून रुग्णाला इन्सुलिन घेता येते आणि हे पंप्स सर्वत्र नेण्याजोगे (पोर्टेबल) असल्याने ते सहजरित्या वापरता. एका छोट्या इन्फ्युजल संचाद्वारे शरीराला जोडलेले राहतात. हे घालून लहान मुले त्यांची दैनंदिन कामे करू शकतात. अनेक मधुमेही स्वत:ला इन्सुलिनचा अतिरिक्त डोस देऊन आणि या नवीन उपचारपद्धतीच्या मदतीने सातत्याने रक्ताच्या पातळीवर लक्ष ठेवून बाहेर खाऊही शकतात,
टाइप वन मधुमेहाच्या निदानामुळे आयुष्यातील आशा हरवून बसलेल्या हजारो मुलांपुढे इन्सुलिन पंप्स थेरपी हे आता उपयुक्त ठरत आहे. टाइप वन मधुमेह झालेली मुले समाजातून वेगळी पडू नयेत यासाठीही सातत्याने प्रयत्न सुरू आहेत. त्याचप्रमाणे डॉक्टरांच्या सल्ल्यानुसार नियमित आहार, नियमित व्यायाम, सल्ल्यानुसार पंपाद्वारे इन्सुलिन घेणे आणि रक्तातील साखरेच्या पातळीवर स्वत: लक्ष ठेवले तर टाईप वन प्रकारचा मधुमेह असलेल्या मुलांनाही सर्वसामान्य आयुष्य जगता येणे शक्य आहे.