डॉ. उदय बोधनकर, ज्येष्ठ बालरोगतज्ज्ञ
शासनाच्या वर्तमान जागतिक लसीकरण कार्यक्रमानुसार (यूआयपी) लसीकरण करणे आवश्यक करण्यात आले आहे. जागतिक आरोग्य संघटना (डब्लूएचओ)च्या मार्गदर्शक तत्त्वांनुसार भारतीय शैक्षणिक संस्था आणि इंडियन अॅकॅडमी ऑफ पेडियाट्रिक्सने २०१८ (आयएपी)चे सुधारित वेळापत्रक जारी केले आहे. त्यानुसार देशातील प्रत्येक मुलाला लस देणे आवश्यक आहे. या लसी कोणकोणत्या आहेत याची माहिती घेऊ या.
- बीसीजी व्हॅक्सिन
- हेपटायटिस-बी
-ओपीव्ही
-आयपीव्ही
- डीटीपी (डीटीपीपी/डीटीएपी) लस
-एचबी व्हॅक्सिन
-न्यूमोकोकल लस
-रोटाव्हायरस लस
-इन्फ्लुएन्झा व्हायरस लस
-एमएमआर लस
-टायफॉइड संयुगे लस
-हेपटायटिस लस
-चिकनपॉक्स (व्हॅरिसीला) लस
-एचपीव्ही
-बीसीजी
जन्मावेळी, वयाच्या सहाव्या आठवड्यात किंवा पाच वर्षांपर्यंत हेपटायटिस बी ही लस देणे गरजेचे असते. पहिला व दुसरा डोस सहा आठवडे व सहा महिने असा असतो. (दुसरा आणि तिसरा डोस मंटोक्रॉटल/पेंटाव्हॅलन्ट असू शकतो.) वैकल्पिक, पेन्टाव्हॅलण्ट लसीचे तीन प्राथमिक डोस, जन्मापूर्वी डोस त्यानंतर ६, १० आणि १४ आठवड्यांच्या हेपटायटिस-बीचा समावेश होतो. जेथे आयपीव्ही शक्य नसेल तेथे ओपीव्हीचे सर्व प्राथमिक डोस देता येतील. आयपीव्ही सर्व प्राथमिक डोससाठी शक्य नसेल तर, ओपीव्ही प्राथमिक डोससह १४ आठवड्यांत आयपीव्हीचा कमीत कमी एक डोस द्या. आयपीव्हीचे प्राथमिक डोस दिले असल्यास आयपीव्हीचा बूस्टर डोस १२ ते १८ महिन्यांत द्या. दोन डोस दोन महिन्यांच्या अंतराने, मागील डोसनंतर सहा महिन्यांच्या अंतराने बूस्टर डोस डीटीपी (डीटीपीपी किंवा डीटीएपी) तीन प्राथमिक डोस-सहा आठवडे, १० आठवडे आणि १४ आठवड्यात द्यावा. १६ ते २४ महिने वय असताना प्रथम बूस्टर, त्यानंतर ४-६ वर्षांचे असताना दुसरा बूस्टर. सुटलेले प्राथमिक डोस एक वर्षापर्यंत पूर्ण केले जाऊ शकतात. पहिला बूस्टर डोस चार वर्षांपर्यंत दिला जाऊ शकतो. दुसरा बूस्टर डोस सात वर्षांपूर्वी दिला जाऊ शकतो. १२ ते २३ महिन्यांच्या मुलांना आठ आठवड्यांच्या अंतराने दोन डोस दिले जाऊ शकतात. दोन ते पाच वर्षांच्या मुलांसाठी एकल डोस दिला जाऊ शकतो. रोटाव्हायरसचे तीन प्राथमिक डोस सहा आठवडे, १० आठवडे आणि १४ आठवड्यांत द्यावे. आठ महिने आधी सुटलेले डोस दिले जाऊ शकतात. आठ महिन्यांनंतर ते देता येत नाही.
इन्फ्लूएन्झासाठी पहिल्यांदाच लसीकरण करण्यासाठी चार आठवड्यांच्या अंतराने सहा महिन्यांच्या वयात दोन डोस सुरू होतात. १९ वर्षांपर्यंत दरवर्षी एकल डोस देता येतो. कमी वयाच्या मुलांसाठी चार आठवड्यांच्या अंतराने दोन डोस दिले जाऊ शकतात. एमएमआरची लस महत्त्वाची आहे. तसेच टायफॉइड पॉलिसेकेराइडची लस वापरल्यास दर तीन वर्षांनी बूस्टर डोस वापरता येतो. टायफॉइड व पीएस एकत्रित वापरला जात असेल तर पुढील बूस्टरची आवश्यकता भासत नाही. वयाच्या १८व्या वर्षांपर्यंत डोस दिले जाऊ शकतात. कांजण्यासाठी प्रथम डोस १२ ते १५ महिने, दुसरा डोस चार ते सहा वर्षे. सात ते १२ वर्षे वयोगटातील मुलांसाठी तीन महिन्यांच्या कमी अंतराने दोन डोस दिले जाऊ शकतात. १३ वर्षे किंवा त्यापेक्षा जास्त वयाच्या व्यक्तींसाठी चार आठवड्यांच्या आत कमीत कमी दोन डोस दिले जाऊ शकतात. व्यक्ती, लोकसंख्या, पर्यावरणीय स्थिती आणि वैद्यकीय इतिहासावर आधारित विविध रोगांपासून बचाव करण्यासाठी आयएपीने महत्त्वाच्या लसींची शिफारस केलेली आहे. त्या वेळेस योग्य वयात केलेले लसीकरण मुलांसाठी फायद्याचे ठरते.
शासनाच्या वर्तमान जागतिक लसीकरण कार्यक्रमानुसार (यूआयपी) लसीकरण करणे आवश्यक करण्यात आले आहे. जागतिक आरोग्य संघटना (डब्लूएचओ)च्या मार्गदर्शक तत्त्वांनुसार भारतीय शैक्षणिक संस्था आणि इंडियन अॅकॅडमी ऑफ पेडियाट्रिक्सने २०१८ (आयएपी)चे सुधारित वेळापत्रक जारी केले आहे. त्यानुसार देशातील प्रत्येक मुलाला लस देणे आवश्यक आहे. या लसी कोणकोणत्या आहेत याची माहिती घेऊ या.
- बीसीजी व्हॅक्सिन
- हेपटायटिस-बी
-ओपीव्ही
-आयपीव्ही
- डीटीपी (डीटीपीपी/डीटीएपी) लस
-एचबी व्हॅक्सिन
-न्यूमोकोकल लस
-रोटाव्हायरस लस
-इन्फ्लुएन्झा व्हायरस लस
-एमएमआर लस
-टायफॉइड संयुगे लस
-हेपटायटिस लस
-चिकनपॉक्स (व्हॅरिसीला) लस
-एचपीव्ही
-बीसीजी
जन्मावेळी, वयाच्या सहाव्या आठवड्यात किंवा पाच वर्षांपर्यंत हेपटायटिस बी ही लस देणे गरजेचे असते. पहिला व दुसरा डोस सहा आठवडे व सहा महिने असा असतो. (दुसरा आणि तिसरा डोस मंटोक्रॉटल/पेंटाव्हॅलन्ट असू शकतो.) वैकल्पिक, पेन्टाव्हॅलण्ट लसीचे तीन प्राथमिक डोस, जन्मापूर्वी डोस त्यानंतर ६, १० आणि १४ आठवड्यांच्या हेपटायटिस-बीचा समावेश होतो. जेथे आयपीव्ही शक्य नसेल तेथे ओपीव्हीचे सर्व प्राथमिक डोस देता येतील. आयपीव्ही सर्व प्राथमिक डोससाठी शक्य नसेल तर, ओपीव्ही प्राथमिक डोससह १४ आठवड्यांत आयपीव्हीचा कमीत कमी एक डोस द्या. आयपीव्हीचे प्राथमिक डोस दिले असल्यास आयपीव्हीचा बूस्टर डोस १२ ते १८ महिन्यांत द्या. दोन डोस दोन महिन्यांच्या अंतराने, मागील डोसनंतर सहा महिन्यांच्या अंतराने बूस्टर डोस डीटीपी (डीटीपीपी किंवा डीटीएपी) तीन प्राथमिक डोस-सहा आठवडे, १० आठवडे आणि १४ आठवड्यात द्यावा. १६ ते २४ महिने वय असताना प्रथम बूस्टर, त्यानंतर ४-६ वर्षांचे असताना दुसरा बूस्टर. सुटलेले प्राथमिक डोस एक वर्षापर्यंत पूर्ण केले जाऊ शकतात. पहिला बूस्टर डोस चार वर्षांपर्यंत दिला जाऊ शकतो. दुसरा बूस्टर डोस सात वर्षांपूर्वी दिला जाऊ शकतो. १२ ते २३ महिन्यांच्या मुलांना आठ आठवड्यांच्या अंतराने दोन डोस दिले जाऊ शकतात. दोन ते पाच वर्षांच्या मुलांसाठी एकल डोस दिला जाऊ शकतो. रोटाव्हायरसचे तीन प्राथमिक डोस सहा आठवडे, १० आठवडे आणि १४ आठवड्यांत द्यावे. आठ महिने आधी सुटलेले डोस दिले जाऊ शकतात. आठ महिन्यांनंतर ते देता येत नाही.
इन्फ्लूएन्झासाठी पहिल्यांदाच लसीकरण करण्यासाठी चार आठवड्यांच्या अंतराने सहा महिन्यांच्या वयात दोन डोस सुरू होतात. १९ वर्षांपर्यंत दरवर्षी एकल डोस देता येतो. कमी वयाच्या मुलांसाठी चार आठवड्यांच्या अंतराने दोन डोस दिले जाऊ शकतात. एमएमआरची लस महत्त्वाची आहे. तसेच टायफॉइड पॉलिसेकेराइडची लस वापरल्यास दर तीन वर्षांनी बूस्टर डोस वापरता येतो. टायफॉइड व पीएस एकत्रित वापरला जात असेल तर पुढील बूस्टरची आवश्यकता भासत नाही. वयाच्या १८व्या वर्षांपर्यंत डोस दिले जाऊ शकतात. कांजण्यासाठी प्रथम डोस १२ ते १५ महिने, दुसरा डोस चार ते सहा वर्षे. सात ते १२ वर्षे वयोगटातील मुलांसाठी तीन महिन्यांच्या कमी अंतराने दोन डोस दिले जाऊ शकतात. १३ वर्षे किंवा त्यापेक्षा जास्त वयाच्या व्यक्तींसाठी चार आठवड्यांच्या आत कमीत कमी दोन डोस दिले जाऊ शकतात. व्यक्ती, लोकसंख्या, पर्यावरणीय स्थिती आणि वैद्यकीय इतिहासावर आधारित विविध रोगांपासून बचाव करण्यासाठी आयएपीने महत्त्वाच्या लसींची शिफारस केलेली आहे. त्या वेळेस योग्य वयात केलेले लसीकरण मुलांसाठी फायद्याचे ठरते.