डॉ. संजय देशपांडे, कन्सल्टंट सेक्सॉलॉजिस्ट
अगदी अलीकडेच माझ्याकडे एक रुग्ण आला होता. त्याला काही लैंगिक बाबींबद्दल माझ्याकडून माहिती हवी होती. ती सांगताना मी त्याला त्याच्या पत्नीसोबत येण्यास सांगितलं, तेव्हा तो फार नाराज झाला. म्हणाला, ‘डॉक्टर तुम्ही हे काय सांगता? माझ्या पत्नीला काहीच प्रॉब्लेम नाही, तेव्हा ती का येईल? तसंच तुम्ही पुरुष असल्यामुळे तिला याबद्दल तुमच्याशी बोलणं आवडणार नाही’.
अशा प्रकारचे अनेक प्रसंग आमच्या प्रॅक्टिसमध्ये येतात. विवाहित पुरुषांच्या लैंगिक समस्या सोडवताना जेव्हा पत्नीसोबत येण्यास सांगितल्यावर या पुरुषांना स्त्रियांबरोबर येणं आवडत नाही. बऱ्याचदा माझ्या पत्नीला येण्याची इच्छा नाही, हे प्रमुख कारण सांगितले जातं, पण हे खोटं असतं. बऱ्याच वेळेस समस्या आपल्यालाच असल्यामुळे पत्नीला उपचारासाठी आणण्याची गरज काय, हा प्रश्न या पुरुषांना असतो. त्याचप्रमाणे पुरुषप्रधान संस्कृतीत वाढल्यामुळे आपल्या बायकोला परपुरुषांसोबत लैंगिक बाबींबद्दल चर्चा करण्याबद्दल तीव्र आक्षेप असतो.
काही पुरुष मात्र याला अपवाद असतात. पण हे प्रमाण फारच कमी म्हणजे १० ते २० टक्केच आहे. हे पुरुष बऱ्याचदा प्रथम वेळेस आपल्या पत्नीसोबतच उपचारास येतात किंवा त्यांना सांगितल्यावर दुसऱ्या चिकित्सा भेटीत आपल्या पत्नीला आणतात. दोघांनीही चर्चेत भाग घेतलयावर लक्षात येतं की, लैंगिक समस्येबद्दल पत्नीला पण बरंच सांगायचं असतं. ही माहिती आम्हाला निदान व उपचारासाठी फार फायदेशीर ठरते.
एकदा माझ्याकडे एक पुरुष नपुंसकत्वावरील उपचाराकरिता आला. त्याच्याशी बोलताना तसेच तपासणीदरम्यान लक्षात आले की, त्याच्या पत्नीला व्हजायनीसमस (योनीचे नकळत आकुंचन होणे)चा त्रास होता. त्याने एक-दोन डॉक्टर्सना संपर्क केला, पण कुणीच इतकी विस्तृत माहिती न विचारल्यामुळे उपचाराचा काहीच फायदा होत नव्हता. नंतर त्याच्या पत्नीचे उपचार केल्यावर त्यांची लैंगिक समस्या दूर झाली. म्हणूनच लैंगिक उपचारात विवाहित स्त्री-पुरुषांना सोबतच उपचारास जावे. काही वेळेस स्त्रियांना पण लैंगिक समस्या आहे म्हणून उपचाराकरता पाठवण्यात येतं. यात बऱ्याचदा पतीचे नपुंसकत्व किंवा शीघ्रपतन हे प्रमुख कारण असतं. लैंगिक जोडीदाराने उपचारात सामील झाल्याने निदानासोबतच उपचारात पण फायदा होतो.
सर्वप्रथम समस्याग्रस्त व्यक्तीला आपणच या समस्येला कारणीभूत आहोत व त्यामुळे लवकर बरी होण्याची जबाबदारी आपलीच आहे, ही मानसिक अवस्था कमी होते. लैंगिक उपचारात दोघांच्याही सहभागामुळे उपचाराची जबाबदारी विभागली जाते. फक्त एकावरच असलेले मानसिक दडपण कमी होते. त्याचप्रमाणे दोघेही चर्चेत व समुपदेशनात सहभागी झाल्यामुळे लैंगिक संबंधामधील बदल दोघांनाही योग्यपणे सुचवता येतात व ते दोघांनाही व्यवस्थित समजले याची खात्री होते. बऱ्याचदा एकच जण उपचारास आल्यास जे बदल सुचवण्यात आलेले असतात ते व्यवस्थितपणे अमलात आणण्यात संवादातील कमतरतेमुळे अपयश येतं. त्यामुळे लैंगिक समस्यांचं निराकरण होत नाही. या व्यतिरिक्त कपल थेरपीचा मुख्य उद्देश जोडप्यांमध्ये एक सुदृढ, सुरक्षित व समजूतदार लैंगिक नातं तयार करणं हा आहे. यामुळे दोघांनाही लैंगिक संबंधातील आनंद शिकायला मदत होते. यामुळे दोघांही जोडीदारांना उद्दिष्टांवर जास्त लक्ष केंद्रित न करता प्रक्रियेवर भर देण्यास सांगितलं जातं. यामुळे त्यांच्यावर असणारे मानसिक दडपण, भय आणि अधिरता नाहीशी होण्यास मदत होते.
लैंगिक जीवनाव्यतिरिक्त दोघांमधील संवाद हा एकमेकांना पूरक व सहायक करण्यासाठी काही सूचना देता येतात. लैंगिक संबंधातील समस्या वैवाहिक वैमनस्यामुळे असल्यास दोन्ही जोडीदारांशी बोलणं अत्यावश्यक असतं; किंबहुना दोघांशीही बोलल्याखेरीज वैमनस्य आहे किंवा नाही हे समजू शकत नाही. म्हणूनच वैवाहिक जीवनात लैंगिक समस्या आल्यास एकमेकांवर दोषारोपण न करता दोघांनीही उपचारात सहभागी व्हावं. लैंगिक संबंधात दोघांपैकी कुणीच तटस्थ नसतं व एकाच्या समस्येमुळे दुसऱ्याचंही नुकसान होत असतंच. दोघांच्याही सहभागामुळे ते नाहीसं करता येतं.
अगदी अलीकडेच माझ्याकडे एक रुग्ण आला होता. त्याला काही लैंगिक बाबींबद्दल माझ्याकडून माहिती हवी होती. ती सांगताना मी त्याला त्याच्या पत्नीसोबत येण्यास सांगितलं, तेव्हा तो फार नाराज झाला. म्हणाला, ‘डॉक्टर तुम्ही हे काय सांगता? माझ्या पत्नीला काहीच प्रॉब्लेम नाही, तेव्हा ती का येईल? तसंच तुम्ही पुरुष असल्यामुळे तिला याबद्दल तुमच्याशी बोलणं आवडणार नाही’.
अशा प्रकारचे अनेक प्रसंग आमच्या प्रॅक्टिसमध्ये येतात. विवाहित पुरुषांच्या लैंगिक समस्या सोडवताना जेव्हा पत्नीसोबत येण्यास सांगितल्यावर या पुरुषांना स्त्रियांबरोबर येणं आवडत नाही. बऱ्याचदा माझ्या पत्नीला येण्याची इच्छा नाही, हे प्रमुख कारण सांगितले जातं, पण हे खोटं असतं. बऱ्याच वेळेस समस्या आपल्यालाच असल्यामुळे पत्नीला उपचारासाठी आणण्याची गरज काय, हा प्रश्न या पुरुषांना असतो. त्याचप्रमाणे पुरुषप्रधान संस्कृतीत वाढल्यामुळे आपल्या बायकोला परपुरुषांसोबत लैंगिक बाबींबद्दल चर्चा करण्याबद्दल तीव्र आक्षेप असतो.
काही पुरुष मात्र याला अपवाद असतात. पण हे प्रमाण फारच कमी म्हणजे १० ते २० टक्केच आहे. हे पुरुष बऱ्याचदा प्रथम वेळेस आपल्या पत्नीसोबतच उपचारास येतात किंवा त्यांना सांगितल्यावर दुसऱ्या चिकित्सा भेटीत आपल्या पत्नीला आणतात. दोघांनीही चर्चेत भाग घेतलयावर लक्षात येतं की, लैंगिक समस्येबद्दल पत्नीला पण बरंच सांगायचं असतं. ही माहिती आम्हाला निदान व उपचारासाठी फार फायदेशीर ठरते.
एकदा माझ्याकडे एक पुरुष नपुंसकत्वावरील उपचाराकरिता आला. त्याच्याशी बोलताना तसेच तपासणीदरम्यान लक्षात आले की, त्याच्या पत्नीला व्हजायनीसमस (योनीचे नकळत आकुंचन होणे)चा त्रास होता. त्याने एक-दोन डॉक्टर्सना संपर्क केला, पण कुणीच इतकी विस्तृत माहिती न विचारल्यामुळे उपचाराचा काहीच फायदा होत नव्हता. नंतर त्याच्या पत्नीचे उपचार केल्यावर त्यांची लैंगिक समस्या दूर झाली. म्हणूनच लैंगिक उपचारात विवाहित स्त्री-पुरुषांना सोबतच उपचारास जावे. काही वेळेस स्त्रियांना पण लैंगिक समस्या आहे म्हणून उपचाराकरता पाठवण्यात येतं. यात बऱ्याचदा पतीचे नपुंसकत्व किंवा शीघ्रपतन हे प्रमुख कारण असतं. लैंगिक जोडीदाराने उपचारात सामील झाल्याने निदानासोबतच उपचारात पण फायदा होतो.
सर्वप्रथम समस्याग्रस्त व्यक्तीला आपणच या समस्येला कारणीभूत आहोत व त्यामुळे लवकर बरी होण्याची जबाबदारी आपलीच आहे, ही मानसिक अवस्था कमी होते. लैंगिक उपचारात दोघांच्याही सहभागामुळे उपचाराची जबाबदारी विभागली जाते. फक्त एकावरच असलेले मानसिक दडपण कमी होते. त्याचप्रमाणे दोघेही चर्चेत व समुपदेशनात सहभागी झाल्यामुळे लैंगिक संबंधामधील बदल दोघांनाही योग्यपणे सुचवता येतात व ते दोघांनाही व्यवस्थित समजले याची खात्री होते. बऱ्याचदा एकच जण उपचारास आल्यास जे बदल सुचवण्यात आलेले असतात ते व्यवस्थितपणे अमलात आणण्यात संवादातील कमतरतेमुळे अपयश येतं. त्यामुळे लैंगिक समस्यांचं निराकरण होत नाही. या व्यतिरिक्त कपल थेरपीचा मुख्य उद्देश जोडप्यांमध्ये एक सुदृढ, सुरक्षित व समजूतदार लैंगिक नातं तयार करणं हा आहे. यामुळे दोघांनाही लैंगिक संबंधातील आनंद शिकायला मदत होते. यामुळे दोघांही जोडीदारांना उद्दिष्टांवर जास्त लक्ष केंद्रित न करता प्रक्रियेवर भर देण्यास सांगितलं जातं. यामुळे त्यांच्यावर असणारे मानसिक दडपण, भय आणि अधिरता नाहीशी होण्यास मदत होते.
लैंगिक जीवनाव्यतिरिक्त दोघांमधील संवाद हा एकमेकांना पूरक व सहायक करण्यासाठी काही सूचना देता येतात. लैंगिक संबंधातील समस्या वैवाहिक वैमनस्यामुळे असल्यास दोन्ही जोडीदारांशी बोलणं अत्यावश्यक असतं; किंबहुना दोघांशीही बोलल्याखेरीज वैमनस्य आहे किंवा नाही हे समजू शकत नाही. म्हणूनच वैवाहिक जीवनात लैंगिक समस्या आल्यास एकमेकांवर दोषारोपण न करता दोघांनीही उपचारात सहभागी व्हावं. लैंगिक संबंधात दोघांपैकी कुणीच तटस्थ नसतं व एकाच्या समस्येमुळे दुसऱ्याचंही नुकसान होत असतंच. दोघांच्याही सहभागामुळे ते नाहीसं करता येतं.