दोन वर्षांपूर्वीपर्यंत अब्जाधीश उद्योगपती आणि रंगेल व्यक्तिमत्व इतकीच ओळख असणाऱ्या डोनाल्ड ट्रम्प यांच्या गळ्यात अमेरिकेच्या अध्यक्षपदाची माळ
पडली आहे.
अमेरिकी अध्यक्षपदाच्या निवडणुकीची रणधुमाळी सुरू झाल्यापासून आक्रमक वक्तव्ये आणि पारंपरिक शिष्टाचार मोडण्याची भाषा करून डोनाल्ड ट्रम्प यांनी अमेरिकेचेच नव्हे, तर साऱ्या जगाचे लक्ष वेधून घेतले. त्यांच्या वक्तव्यांमुळे त्यांच्याभोवतीचा वादाचा फेरा कायम होता. त्यांच्या विरोधकांकडून त्यांना चुकीच्या माहिती असणारा, असभ्य, महिलांचा तिरस्कार करणारा, वर्णभेद करणारा, दांभिक, आदिमानव, महिलांशी असभ्यपणे वागणारा या शब्दांमध्ये टीका झाली. ट्रम्प यांच्या विधानांमधून त्यांच्या या टीकेला नवे विषयच मिळत होते. मात्र, ‘द अॅप्रेंटिस’ या ‘रिअॅलिटी शो’मध्ये ‘यू आर फायर्ड’ या एका वाक्यातून जनतेची नस पकडणाऱ्या ट्रम्प यांनी याही वेळी जनमानसाचा अचूक अंदाज घेतला होता. चीन किंवा रशियाकडून अमेरिकेच्या लष्करी एकाधिकारशाहीला सातत्याने मिळणारे आव्हान असो किंवा २००८च्या आर्थिक मंदीनंतर अमेरिकी अर्थव्यवस्था झापडबंद करण्यासाठीचा होणारा आग्रह असो, अशा अनेक कारणांमुळे अमेरिकी जनतेमध्ये प्रस्थापित व्यवस्थेविरोधात प्रचंड असंतोष आहे. त्यामुळे, प्रस्थापित व्यवस्थेचा प्रतिनिधी भासणाऱ्या हिलरी क्लिंटन यांच्यापेक्षा या असंतोषाची भाषा बोलणाऱ्या, भले त्यांना राजकारणाचा शून्य अनुभव असो, ट्रम्प यांच्याकडे देशाचे नेतृत्व जायला हवे, असाच संदेश गेला आहे.
न्यूयॉर्कमधील बांधकाम व्यावसायिक फ्रेड ट्रम्प यांच्यापोटी १४ जून १९४६ रोजी डोनाल्ड यांचा जन्म झाला. फ्रेड यांच्या चार मुलांपैकी ते एक. मुबलक संपत्ती असली, तरी मुलांनी आपल्या कंपनीमध्ये खालच्या स्तरापासून कामाला सुरूवात करावी, अशी फ्रेड यांची अपेक्षा होती. डोनाल्ड या शिस्तीच्या चौकटीत बसत नव्हते. त्यांच्या बेशिस्तीच्या तक्रारी येऊ लागल्यामुळे वयाच्या तेराव्या वर्षी त्यांची रवानगी लष्करी शाळेत झाली. शालेय शिक्षण पूर्ण केल्यानंतर, पेनसिल्वानिया विद्यापीठातून त्यांनी अर्थशास्त्राची पदवी घेतली. आपला व्यवसाय मोठ्या मुलाकडे सोपविण्याचा फ्रेड यांचा मानस होता. मात्र, मोठ्या मुलाने वैमानिक होण्याचा निर्णय घेतला आणि व्यवसायाची धुरा डोनाल्ड यांच्याकडे आली. वडिलांकडून मिळालेल्या दहा लाख डॉलरचे कर्जातून रिअल इस्टेट क्षेत्रामध्ये प्रवेश केल्याचे डोनाल्ड सांगतात. वडिलांकडून व्यवसायाची सूत्रे स्वीकारताना, त्यांनी हा व्यवसाय न्यूयॉर्कच्या बाहेर विस्तारण्यास सुरुवात केली. याच दृष्टीने १९७१मध्ये कंपनीचे ‘ट्रम्प ऑर्गनायजेशन’ असे नामकरण केले. बांधकाम क्षेत्राबरोबर हॉटेल आणि कॅसिनो या क्षेत्रांतही प्रवेश केला. त्यांनी ‘एनबीसी’ या वाहिनीवर ‘द अॅप्रेंटिस’ या ‘रिअॅलिटी शो’चे सूत्रधार ते होते. त्यांनी या कार्यक्रमाच्या १४ सीझनमध्ये सूत्रधाराची जबाबदारी पार पाडली. या शोमधून बाहेर पडणाऱ्या स्पर्धकाला ‘यू आर फायर्ड’ म्हणण्याची त्यांची लकब भाव खाऊन गेली होती. याशिवाय, त्यांनी वेगवेगळी पुस्तकेही लिहिली. त्याचे ‘आर्ट ऑफ द डील’ हे पुस्तक १९८७मध्ये बेस्ट सेलर ठरले. अगदी बाटलीबंद पाण्यापासून बांधकाम व्यवसायापर्यंत व्यवसायाचा विस्तार होत असताना, ट्रम्प आणि वाद हे समीकरणच होते. या काळामध्ये त्यांनी व्यवसायात चारवेळा दिवाळखोरी जाहीर केली. हाच मुद्दा अध्यक्षपदाच्या प्रचारात चर्चेत होता. यातून ट्रम्प यांच्यावर करचुकवेगिरीचा आरोप झाला होता.
अनेक महिलांबरोबर प्रेमसंबंध असणाऱ्या ट्रम्प यांचे तीन विवाह झाले आहेत. यातील इव्हाना झेलनिकोवा या झेक प्रजासत्ताकच्या अॅथलिट-मॉडेलबरोबर त्यांनी विवाह केला. या दाम्पत्याला तीन मुले. काही काळातच, त्यांच्यात भांडणे झाली आणि त्यांच्या घटस्फोटाच्या प्रकरणांनी अमेरिकेतील ‘टॅबलॉइड’ना अनेक महिने बातम्यांचे खाद्य पुरवले. १९९०मध्ये घटस्फोट झाला. त्यानंतर १९९३मध्ये त्यांनी अभिनेत्री मार्ला मेपल्सबरोबर विवाह केला. या दाम्पत्याला एक मुलगी. त्यांचा १९९९मध्ये काडीमोड झाला. तर, मेलानिया क्नॉस या मॉडेलबरोबर त्यांनी २००५मध्ये विवाह केला. त्यांना एक मुलगा आहे. इव्हानापासून झालेली मुले ‘ट्रम्प ऑर्गनायजेशन’च्या कामात त्यांना मदत करतात.
ट्रम्प यांच्या व्यवसाय आणि वैयक्तिक जीवनातील बेफिकीरीचे प्रतिबिंब राजकीय प्रवासामध्येही दिसते. अगदी १९८८पासून डेमोक्रॅटिक आणि रिपब्लिकन पक्षांमध्ये ते ‘तळ्यात-मळ्यात’ करत होते. त्यांनी २०००मध्ये ‘रिफॉर्म’ या छोट्या पक्षाकडून अध्यक्षपदाची निवडणूक लढविण्याचा प्रयत्न केला होता. त्यात त्यांना यश आले नाही. अखेरीस त्यांनी १६ जून २०१५ रोजी अध्यक्षपदाची उमेदवारी जाहीर केली आणि त्यानंतरच्या १७ महिन्यांचा हा प्रवास ‘लव्ह मी ऑर हेट मी, कांट इग्नोर मी’ या वाक्याच्या धर्तीवर होता. अगदी सुरुवातीपासून त्यांनी जनमतामध्ये असणाऱ्या भावनांना वाट करून दिली. त्यामुळे त्यांच्या प्रत्येक सभेवेळी होणारी गर्दी, ‘ही व्यक्ती प्रत्येकाच्या मनातील बोलत आहे,’ हीच भावना व्यक्त करत होती. त्यामुळेच, दहा महिन्यांच्या प्रायमरी आणि कॉकसच्या फेऱ्यांमध्ये त्यांनी सोळा प्रतिस्पर्ध्यांना मोठ्या मताधिक्क्याने मागे टाकले. जनरल आयसेनहॉवर यांच्यानंतर सरकारी यंत्रणेतील कोणताही अनुभव नसतानाही, मोठ्या पक्षाकडून निवडणूक लढविणारे ते पहिलेच उमेदवार ठरले.
अमेरिकेतील जनतेमध्ये सध्याच्या परिस्थितीमध्ये अन्य देशांमधून होणारे स्थलांतर, अंतर्गत सुरक्षितता, लष्करी सामर्थ्याला असणारे आव्हान आणि चीनकडून असणारी आर्थिक व्यवस्था यांविषयी चिंतेची भावना आहे. त्यामुळेच, मुस्लिमांना अमेरिकमध्ये बंदी करणे, मेक्सिकोच्या सीमेवर भिंत बांधणे या आश्वासनांपासून मेक्सिकन लोकांना बलात्कारी म्हणण्यापर्यंतच्या त्यांच्या विधानांमधून अमेरिकी जनतेची सुरक्षिततेविषयीची चिंता त्यांनी बोलून दाखविली. त्याचवेळी, चीनकडून आर्थिक करारांमध्ये अमेरिकेची फसवणूक होत आहे. म्हणूनच चीनबरोबरील सर्व करारांचा फेरविचार करण्याचा आणि चीनला त्यासाठी मोठा दंड करण्याची भाषा ते बोलत होते. अधिक खोलामध्ये गेले नाहीत. मात्र, अमेरिकेच्या व्यवस्थेमध्ये प्रस्थापित नेत्यांविषयी आणि यंत्रणेविषयी मोठा राग आहे. रिपब्लिकन पक्षाच्या पारंपरिक गोऱ्या व ग्रामीण मतदारांच्या ध्रुवीकरणावर त्यांची मदार होती. अखेरच्या टप्प्यामध्ये मात्र त्यांनी स्थलांतरितांविषयी फारसे भाष्य केले नाही, तसेच भारतीय व अन्य देशांमधून स्थायिक झालेल्या मतदारांना जवळ केले. त्यामुळेच, शेवटपर्यंत अस्पष्ट चित्र असणाऱ्या राज्यांमधील कौल ट्रम्प यांच्या दिशेने गेला. ट्रम्प यांनी दाखविलेली ही राजकीय मुत्सद्देगिरी त्यांना यापुढील काळामध्ये दाखवून द्यावी लागणार आहे.
- मधुबन पिंगळे
पडली आहे.
अमेरिकी अध्यक्षपदाच्या निवडणुकीची रणधुमाळी सुरू झाल्यापासून आक्रमक वक्तव्ये आणि पारंपरिक शिष्टाचार मोडण्याची भाषा करून डोनाल्ड ट्रम्प यांनी अमेरिकेचेच नव्हे, तर साऱ्या जगाचे लक्ष वेधून घेतले. त्यांच्या वक्तव्यांमुळे त्यांच्याभोवतीचा वादाचा फेरा कायम होता. त्यांच्या विरोधकांकडून त्यांना चुकीच्या माहिती असणारा, असभ्य, महिलांचा तिरस्कार करणारा, वर्णभेद करणारा, दांभिक, आदिमानव, महिलांशी असभ्यपणे वागणारा या शब्दांमध्ये टीका झाली. ट्रम्प यांच्या विधानांमधून त्यांच्या या टीकेला नवे विषयच मिळत होते. मात्र, ‘द अॅप्रेंटिस’ या ‘रिअॅलिटी शो’मध्ये ‘यू आर फायर्ड’ या एका वाक्यातून जनतेची नस पकडणाऱ्या ट्रम्प यांनी याही वेळी जनमानसाचा अचूक अंदाज घेतला होता. चीन किंवा रशियाकडून अमेरिकेच्या लष्करी एकाधिकारशाहीला सातत्याने मिळणारे आव्हान असो किंवा २००८च्या आर्थिक मंदीनंतर अमेरिकी अर्थव्यवस्था झापडबंद करण्यासाठीचा होणारा आग्रह असो, अशा अनेक कारणांमुळे अमेरिकी जनतेमध्ये प्रस्थापित व्यवस्थेविरोधात प्रचंड असंतोष आहे. त्यामुळे, प्रस्थापित व्यवस्थेचा प्रतिनिधी भासणाऱ्या हिलरी क्लिंटन यांच्यापेक्षा या असंतोषाची भाषा बोलणाऱ्या, भले त्यांना राजकारणाचा शून्य अनुभव असो, ट्रम्प यांच्याकडे देशाचे नेतृत्व जायला हवे, असाच संदेश गेला आहे.
न्यूयॉर्कमधील बांधकाम व्यावसायिक फ्रेड ट्रम्प यांच्यापोटी १४ जून १९४६ रोजी डोनाल्ड यांचा जन्म झाला. फ्रेड यांच्या चार मुलांपैकी ते एक. मुबलक संपत्ती असली, तरी मुलांनी आपल्या कंपनीमध्ये खालच्या स्तरापासून कामाला सुरूवात करावी, अशी फ्रेड यांची अपेक्षा होती. डोनाल्ड या शिस्तीच्या चौकटीत बसत नव्हते. त्यांच्या बेशिस्तीच्या तक्रारी येऊ लागल्यामुळे वयाच्या तेराव्या वर्षी त्यांची रवानगी लष्करी शाळेत झाली. शालेय शिक्षण पूर्ण केल्यानंतर, पेनसिल्वानिया विद्यापीठातून त्यांनी अर्थशास्त्राची पदवी घेतली. आपला व्यवसाय मोठ्या मुलाकडे सोपविण्याचा फ्रेड यांचा मानस होता. मात्र, मोठ्या मुलाने वैमानिक होण्याचा निर्णय घेतला आणि व्यवसायाची धुरा डोनाल्ड यांच्याकडे आली. वडिलांकडून मिळालेल्या दहा लाख डॉलरचे कर्जातून रिअल इस्टेट क्षेत्रामध्ये प्रवेश केल्याचे डोनाल्ड सांगतात. वडिलांकडून व्यवसायाची सूत्रे स्वीकारताना, त्यांनी हा व्यवसाय न्यूयॉर्कच्या बाहेर विस्तारण्यास सुरुवात केली. याच दृष्टीने १९७१मध्ये कंपनीचे ‘ट्रम्प ऑर्गनायजेशन’ असे नामकरण केले. बांधकाम क्षेत्राबरोबर हॉटेल आणि कॅसिनो या क्षेत्रांतही प्रवेश केला. त्यांनी ‘एनबीसी’ या वाहिनीवर ‘द अॅप्रेंटिस’ या ‘रिअॅलिटी शो’चे सूत्रधार ते होते. त्यांनी या कार्यक्रमाच्या १४ सीझनमध्ये सूत्रधाराची जबाबदारी पार पाडली. या शोमधून बाहेर पडणाऱ्या स्पर्धकाला ‘यू आर फायर्ड’ म्हणण्याची त्यांची लकब भाव खाऊन गेली होती. याशिवाय, त्यांनी वेगवेगळी पुस्तकेही लिहिली. त्याचे ‘आर्ट ऑफ द डील’ हे पुस्तक १९८७मध्ये बेस्ट सेलर ठरले. अगदी बाटलीबंद पाण्यापासून बांधकाम व्यवसायापर्यंत व्यवसायाचा विस्तार होत असताना, ट्रम्प आणि वाद हे समीकरणच होते. या काळामध्ये त्यांनी व्यवसायात चारवेळा दिवाळखोरी जाहीर केली. हाच मुद्दा अध्यक्षपदाच्या प्रचारात चर्चेत होता. यातून ट्रम्प यांच्यावर करचुकवेगिरीचा आरोप झाला होता.
अनेक महिलांबरोबर प्रेमसंबंध असणाऱ्या ट्रम्प यांचे तीन विवाह झाले आहेत. यातील इव्हाना झेलनिकोवा या झेक प्रजासत्ताकच्या अॅथलिट-मॉडेलबरोबर त्यांनी विवाह केला. या दाम्पत्याला तीन मुले. काही काळातच, त्यांच्यात भांडणे झाली आणि त्यांच्या घटस्फोटाच्या प्रकरणांनी अमेरिकेतील ‘टॅबलॉइड’ना अनेक महिने बातम्यांचे खाद्य पुरवले. १९९०मध्ये घटस्फोट झाला. त्यानंतर १९९३मध्ये त्यांनी अभिनेत्री मार्ला मेपल्सबरोबर विवाह केला. या दाम्पत्याला एक मुलगी. त्यांचा १९९९मध्ये काडीमोड झाला. तर, मेलानिया क्नॉस या मॉडेलबरोबर त्यांनी २००५मध्ये विवाह केला. त्यांना एक मुलगा आहे. इव्हानापासून झालेली मुले ‘ट्रम्प ऑर्गनायजेशन’च्या कामात त्यांना मदत करतात.
ट्रम्प यांच्या व्यवसाय आणि वैयक्तिक जीवनातील बेफिकीरीचे प्रतिबिंब राजकीय प्रवासामध्येही दिसते. अगदी १९८८पासून डेमोक्रॅटिक आणि रिपब्लिकन पक्षांमध्ये ते ‘तळ्यात-मळ्यात’ करत होते. त्यांनी २०००मध्ये ‘रिफॉर्म’ या छोट्या पक्षाकडून अध्यक्षपदाची निवडणूक लढविण्याचा प्रयत्न केला होता. त्यात त्यांना यश आले नाही. अखेरीस त्यांनी १६ जून २०१५ रोजी अध्यक्षपदाची उमेदवारी जाहीर केली आणि त्यानंतरच्या १७ महिन्यांचा हा प्रवास ‘लव्ह मी ऑर हेट मी, कांट इग्नोर मी’ या वाक्याच्या धर्तीवर होता. अगदी सुरुवातीपासून त्यांनी जनमतामध्ये असणाऱ्या भावनांना वाट करून दिली. त्यामुळे त्यांच्या प्रत्येक सभेवेळी होणारी गर्दी, ‘ही व्यक्ती प्रत्येकाच्या मनातील बोलत आहे,’ हीच भावना व्यक्त करत होती. त्यामुळेच, दहा महिन्यांच्या प्रायमरी आणि कॉकसच्या फेऱ्यांमध्ये त्यांनी सोळा प्रतिस्पर्ध्यांना मोठ्या मताधिक्क्याने मागे टाकले. जनरल आयसेनहॉवर यांच्यानंतर सरकारी यंत्रणेतील कोणताही अनुभव नसतानाही, मोठ्या पक्षाकडून निवडणूक लढविणारे ते पहिलेच उमेदवार ठरले.
अमेरिकेतील जनतेमध्ये सध्याच्या परिस्थितीमध्ये अन्य देशांमधून होणारे स्थलांतर, अंतर्गत सुरक्षितता, लष्करी सामर्थ्याला असणारे आव्हान आणि चीनकडून असणारी आर्थिक व्यवस्था यांविषयी चिंतेची भावना आहे. त्यामुळेच, मुस्लिमांना अमेरिकमध्ये बंदी करणे, मेक्सिकोच्या सीमेवर भिंत बांधणे या आश्वासनांपासून मेक्सिकन लोकांना बलात्कारी म्हणण्यापर्यंतच्या त्यांच्या विधानांमधून अमेरिकी जनतेची सुरक्षिततेविषयीची चिंता त्यांनी बोलून दाखविली. त्याचवेळी, चीनकडून आर्थिक करारांमध्ये अमेरिकेची फसवणूक होत आहे. म्हणूनच चीनबरोबरील सर्व करारांचा फेरविचार करण्याचा आणि चीनला त्यासाठी मोठा दंड करण्याची भाषा ते बोलत होते. अधिक खोलामध्ये गेले नाहीत. मात्र, अमेरिकेच्या व्यवस्थेमध्ये प्रस्थापित नेत्यांविषयी आणि यंत्रणेविषयी मोठा राग आहे. रिपब्लिकन पक्षाच्या पारंपरिक गोऱ्या व ग्रामीण मतदारांच्या ध्रुवीकरणावर त्यांची मदार होती. अखेरच्या टप्प्यामध्ये मात्र त्यांनी स्थलांतरितांविषयी फारसे भाष्य केले नाही, तसेच भारतीय व अन्य देशांमधून स्थायिक झालेल्या मतदारांना जवळ केले. त्यामुळेच, शेवटपर्यंत अस्पष्ट चित्र असणाऱ्या राज्यांमधील कौल ट्रम्प यांच्या दिशेने गेला. ट्रम्प यांनी दाखविलेली ही राजकीय मुत्सद्देगिरी त्यांना यापुढील काळामध्ये दाखवून द्यावी लागणार आहे.
- मधुबन पिंगळे