‘प्रयागराज’चे अंतरंग

भारतीय उपखंडाच्या पाच हजार वर्षांच्या इतिहासातील साधारण एक हजार वर्षे परकीय आक्रमकांनी देशावर राज्य केल्याचे सांगितले जाते. या आक्रमकांमध्ये ग्रीसमधील सिकंदरापासून तर शक, हूण, कुशाण, मुघल आणि इंग्रज-पोर्तुगिजांपर्यंत सारे होते. यापैकी बहुतेकांना संपन्न भारतभूमीने आकर्षित केले. काही केवळ संपत्ती लुटण्यासाठी आले, तर काही सत्ता हवी होती. ते इथले राज्यकर्ते झाले. या नव्या राज्यकर्त्यांची मूळ संस्कृती, परंपरा आणि धर्म इथे रुजले. विशेषत: मुघल आणि इंग्रज राज्यकर्त्यांनी भारतीय इतिहासाला कलाटणी देणारे अनेक निर्णय घेतले. शहरांची नावे बदलली. औरंगाबाद, हैदराबाद, अलाहाबाद, बॉम्बे, मद्रास ही काही उदाहरणे. बरीच नावे लादली. नावांशी अस्मिता जुळलेली असते. शहरांची नावे ही शहरांइतकीच तेथील नागरिकांची ओळख असते. ही ओळख अधिक उजळ करण्याचे प्रयत्न अलीकडे नामबदलातून होत आहेत. कोलकाता, मुंबई, म्हैसुरू, बेंगळुरू ही काही उदाहरणे. यात भर पडली आहे. 'अलाहाबाद'च्या नामबदलाने.

गंगा, यमुना आणि सरस्वती या तीन नद्यांच्या संगमाचे स्थान असलेल्या या शहराला यापुढे 'प्रयागराज' म्हणून ओळखले जाणार आहे. 'प्रयाग' हे या शहराचे फार जुने नाव. मुघल सम्राट अकबराने ते बदलून 'अलाहाबाद' केले. अलाहाबादी संस्कृतीचा या देशावर प्रभाव आहे. सांस्कृतिक, धार्मिकदृष्ट्या आहे, तसाच तो राजकीयही आहे. एकूण पंधरापैकी सात पंतप्रधानांचे अलाहाबादशी गहिरे नाते राहिले आहे. या शहराच्या नामबदलाचा प्रस्ताव २५ वर्षे जुना आहे. मात्र निर्णय होत नव्हता. योगी आदित्यनाथ यांच्या सरकारने मागे लावून हा निर्णय केंद्राकडून मंजूर करवून घेतला. पुढील वर्षी होणाऱ्या लोकसभा निवडणुकीचा संदर्भ या नामबदलामागे असल्याची चर्चा होत आहे. 'प्रयागराज'च्या अंतरंगातून आणखी कोणते संदर्भ बाहेर पडतात, हे दिसेलच.