अमेरिकेतील मतदारांनी डेमॉक्रॅटिक उमेदवार जोसेफ बायडन यांना अध्यक्ष म्हणून निवडून जे सामूहिक शहाणपण दाखविले आहे; त्याबद्दल साऱ्या सुबुद्ध जगाने खरेतर त्यांचे आभारच मानायला हवेत. रिपब्लिकन उमेदवार आणि मावळते अध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प यांच्यासारखा अत्यंत अहंकारी, नैतिकतेला तिलांजली दिलेला, उघडपणे विद्वेषी विधाने करणारा, महिलांबाबत अनादर असणारा असा आक्रस्ताळा अरेराव केवळ अमेरिकेलाच नव्हे तर साऱ्या जगाला आणखी चार वर्षे सहन करावा लागला असता. अमेरिकी मतदारांनी निदान आजतरी जगाची या मानसिक छळातून सुटका केली आहे. 'आजतरी' असे म्हणायचे कारण एकतर डोनाल्ड ट्रम्प हे अजूनही न्यायालयीन लढाई लढण्याच्या विचारात आहेत. आपण रिपब्लिकनांच्या बहुमतात आणलेले सर्वोच्च न्यायालय आपल्याला नाहीतर कोणाला न्याय देणार, असे ट्रम्प यांना वाटत असावे. दुसरे असे की, चार वर्षांनी आजचे अध्यक्ष बायडन हे ८२ वर्षांचे असतील आणि तेव्हा ते निवडणूक न लढवता कमला हॅरिस यांनाच पुढे करतील. न्यायालयात नाहीच जिंकलो तर चार वर्षांनी आपण पुन्हा रिंगणात उतरू, असे ट्रम्प यांना वाटते आहे. म्हणजे, अमेरिका व जगाच्या मानगुटीवर पुन्हा एकदा बसण्याचे स्वप्न ट्रम्प यांनी अजूनही सोडून दिलेले नाही. अमेरिकेच्या महासत्तेचे नेतृत्व हे एका देशापुरते मर्यादित नसते. ते साऱ्या जगाचे नशीब क्षणोक्षणी घेतलेल्या निर्णयांमुळे बदलून किंवा बिघडवून टाकत असते. ट्रम्प यांनी 'ग्लोबल वॉर्मिंग'च्या सिद्धान्ताची अनेकदा खिल्ली तर उडवलीच पण पृथ्वीची सरासरी तापमानवाढ या शतकाखेर दोन अंश सेल्सियस आणण्याच्या उद्देशाने झालेल्या 'पॅरिस करारा'चे सारे पावित्र्य ट्रम्प यांनी धुळीला मिळवले. अमेरिका या करारातून बाहेर पडली. साऱ्या जगापुढचा हा सगळ्यांत महत्त्वाचा प्रश्न आहे आणि चीन बेजबाबदारपणे वागतो म्हणून अमेरिकेसारख्या लोकशाही देशाने असे वागणे सयुक्तिक नव्हते. शपथ घेतल्यावर लगेच पॅरिस कराराचे सदस्यत्व पुन्हा घेऊ, असे बायडन प्रचारात वारंवार सांगत होते. मतदारांना हे पटणे, याचा अर्थ 'आपण म्हणजेच सारे विश्व' असा ट्रम्पी विचार मतदारांनी झिडकारला.
अमेरिकी मतदाराने केवळ जगाच्या कल्याणाचा विचार केलेला नाही. खुद्द अमेरिकेचे हित ट्रम्प यांनी जपलेले नाही, हा डेमॉक्रॅटिक पक्षाचा आरोप मतदारांना पटलेला दिसतो. देशातल्या एकूण मतदानात ट्रम्प लक्षणीय मागे नसले तरी अध्यक्षपदावर असणाऱ्या उमेदवाराला एक स्वाभाविक फायदा असतो. तोही ट्रम्प यांना मिळालेला नाही. याचे कारण, करोनासारखी महाभयंकर साथ हाताळताना भारत किंवा इतर तुलनेने कमी प्रगत देशांनी जे शहाणपण दाखवले, ते अमेरिकेला दाखवता आले नाही. 'असे वागा; आणि हे करू नका' असे नागरिकांना सांगण्यासाठी नेतृत्वाकडे एक नैतिक अधिकार लागतो. तो तर ट्रम्प यांच्याकडे नव्हताच; उलट ते स्वत:च स्वैर वागत राहिले. करोनाच्या आकडेवारीची खिल्ली उडवत राहिले. अनेक अध्यक्षांची चरित्रे लिहिलेल्या बॉब वुडवर्ड या ज्येष्ठ पत्रकाराने करोनाची साथ आल्यानंतर ट्रम्प ज्या उठवळपणे बैठका घेत होते, त्याचे वर्णन ताज्या पुस्तकात केले आहे. ते केवळ धक्कादायकच नाही तर या माणसाच्या हातात देशाचे (आणि जगाचेही) भवितव्य सुखरूप राहणार नाही, याची खात्री पटविणारे आहे. हा सगळा विचार अमेरिकी मतदारांनी केला असणार. आजवर एकदाही अमेरिकेच्या प्रचार मोहिमांमध्ये फक्त महिलांचे 'हा अध्यक्ष नको' असे मोर्चे निघाले नव्हते. तोही विक्रम ट्रम्प यांनी केला. निष्ठावान रिपब्लिकन मतदार असणाऱ्या महिला केवळ ट्रम्प यांच्या वाह्यात बोलण्या-वागण्याने दुरावत गेल्या.
बायडन आणि हॅरिस या जोडीकडे कारभार आल्यानंतर पुढे काय, या प्रश्नाचे उत्तर भारत आणि जग यांच्या संदर्भात शोधावे लागेल. बायडन यांना नव्या करोनोत्तर जगाचा विचार करावा लागेल. त्यांना चीनधोरण मवाळ करून चालणार नाही; तसेच, भारत आणि अमेरिका यांच्यात झालेले तीन अत्यंत महत्त्वाचे करारही उलटे फिरवता येणार नाहीत. अमेरिकेतील भारतीय मूळ असणाऱ्या लोकप्रतिनिधींचा 'समोसा कॉकस' असा गट आहे आणि त्याचे नेतृत्व कमला करतात. या गटाला मोदी सरकारचे काश्मीर धोरण मान्य नाही. ३७० कलम रद्द होणेही त्यांना मंजूर नव्हते. मात्र, हा हट्ट व भारतविरोध आता कमला यांना फार पुढे नेता येईल, असे नाही. सुबुद्ध भारतीयांची सहानुभूती नेहेमीच डेमॉक्रॅटिक अध्यक्षांच्या बाजूने असली तरी भारताला रिपब्लिकन अध्यक्ष कायम झुकते माप देत आले आहेत. ट्रम्प यांनीही तसेच केले. पण म्हणून बायडन यांना भारताचे भू-राजकीय, आर्थिक व इतर महत्त्व नजरेआड करता येणार नाही. विशेषत: चीन ज्या पद्धतीने गेले काही दिवस वागत आहे, ते पाहता 'क्वाड' हा अमेरिका-भारत-जपान-ऑस्ट्रेलिया या गट बायडन मजबूत केल्याशिवाय राहणार नाहीत. बायडन यांच्या संयमी, सुसंस्कृत बोलण्यामुळे आणि त्यांच्या वयामुळे जगभरात काहीसे अनुकूल, आश्वस्त वातावरण तयार होणार आहे. जगात दादागिरी करणाऱ्या, बेमुर्वत आणि कुटील नेत्यांचीच चलती आहे की काय, अशी भावना शी जिनपिंग, ट्रम्प, पुतिन यांच्या वागण्यामुळे निर्माण झाली आहे. अमेरिका हा लोकशाही देश असल्याने ही चिंता महत्त्वाची होती. गोर्बाचोव्ह, वाजपेयी किंवा ओबामा यांचे सुसंस्कृत नेतृत्व जगाने अलीकडे अनुभवले असल्यामुळे हा नवा माहोल त्रासदायक होता. तो आता बदलू लागेल. बायडन यांनी 'आम्ही सारे एक' हा जो मंत्र अमेरिकी नागरिकांना दिला, तो मोलाचा आहे. अमेरिकेचे हे स्वागतशील, उदार व्यक्तिमत्व टिकवून जगातील नवे शीतयुद्ध मर्यादित ठेवण्याचे महाकाय आव्हान बायडन यांना उतारवयात आता पेलायचे आहे.
अमेरिकी मतदाराने केवळ जगाच्या कल्याणाचा विचार केलेला नाही. खुद्द अमेरिकेचे हित ट्रम्प यांनी जपलेले नाही, हा डेमॉक्रॅटिक पक्षाचा आरोप मतदारांना पटलेला दिसतो. देशातल्या एकूण मतदानात ट्रम्प लक्षणीय मागे नसले तरी अध्यक्षपदावर असणाऱ्या उमेदवाराला एक स्वाभाविक फायदा असतो. तोही ट्रम्प यांना मिळालेला नाही. याचे कारण, करोनासारखी महाभयंकर साथ हाताळताना भारत किंवा इतर तुलनेने कमी प्रगत देशांनी जे शहाणपण दाखवले, ते अमेरिकेला दाखवता आले नाही. 'असे वागा; आणि हे करू नका' असे नागरिकांना सांगण्यासाठी नेतृत्वाकडे एक नैतिक अधिकार लागतो. तो तर ट्रम्प यांच्याकडे नव्हताच; उलट ते स्वत:च स्वैर वागत राहिले. करोनाच्या आकडेवारीची खिल्ली उडवत राहिले. अनेक अध्यक्षांची चरित्रे लिहिलेल्या बॉब वुडवर्ड या ज्येष्ठ पत्रकाराने करोनाची साथ आल्यानंतर ट्रम्प ज्या उठवळपणे बैठका घेत होते, त्याचे वर्णन ताज्या पुस्तकात केले आहे. ते केवळ धक्कादायकच नाही तर या माणसाच्या हातात देशाचे (आणि जगाचेही) भवितव्य सुखरूप राहणार नाही, याची खात्री पटविणारे आहे. हा सगळा विचार अमेरिकी मतदारांनी केला असणार. आजवर एकदाही अमेरिकेच्या प्रचार मोहिमांमध्ये फक्त महिलांचे 'हा अध्यक्ष नको' असे मोर्चे निघाले नव्हते. तोही विक्रम ट्रम्प यांनी केला. निष्ठावान रिपब्लिकन मतदार असणाऱ्या महिला केवळ ट्रम्प यांच्या वाह्यात बोलण्या-वागण्याने दुरावत गेल्या.
बायडन आणि हॅरिस या जोडीकडे कारभार आल्यानंतर पुढे काय, या प्रश्नाचे उत्तर भारत आणि जग यांच्या संदर्भात शोधावे लागेल. बायडन यांना नव्या करोनोत्तर जगाचा विचार करावा लागेल. त्यांना चीनधोरण मवाळ करून चालणार नाही; तसेच, भारत आणि अमेरिका यांच्यात झालेले तीन अत्यंत महत्त्वाचे करारही उलटे फिरवता येणार नाहीत. अमेरिकेतील भारतीय मूळ असणाऱ्या लोकप्रतिनिधींचा 'समोसा कॉकस' असा गट आहे आणि त्याचे नेतृत्व कमला करतात. या गटाला मोदी सरकारचे काश्मीर धोरण मान्य नाही. ३७० कलम रद्द होणेही त्यांना मंजूर नव्हते. मात्र, हा हट्ट व भारतविरोध आता कमला यांना फार पुढे नेता येईल, असे नाही. सुबुद्ध भारतीयांची सहानुभूती नेहेमीच डेमॉक्रॅटिक अध्यक्षांच्या बाजूने असली तरी भारताला रिपब्लिकन अध्यक्ष कायम झुकते माप देत आले आहेत. ट्रम्प यांनीही तसेच केले. पण म्हणून बायडन यांना भारताचे भू-राजकीय, आर्थिक व इतर महत्त्व नजरेआड करता येणार नाही. विशेषत: चीन ज्या पद्धतीने गेले काही दिवस वागत आहे, ते पाहता 'क्वाड' हा अमेरिका-भारत-जपान-ऑस्ट्रेलिया या गट बायडन मजबूत केल्याशिवाय राहणार नाहीत. बायडन यांच्या संयमी, सुसंस्कृत बोलण्यामुळे आणि त्यांच्या वयामुळे जगभरात काहीसे अनुकूल, आश्वस्त वातावरण तयार होणार आहे. जगात दादागिरी करणाऱ्या, बेमुर्वत आणि कुटील नेत्यांचीच चलती आहे की काय, अशी भावना शी जिनपिंग, ट्रम्प, पुतिन यांच्या वागण्यामुळे निर्माण झाली आहे. अमेरिका हा लोकशाही देश असल्याने ही चिंता महत्त्वाची होती. गोर्बाचोव्ह, वाजपेयी किंवा ओबामा यांचे सुसंस्कृत नेतृत्व जगाने अलीकडे अनुभवले असल्यामुळे हा नवा माहोल त्रासदायक होता. तो आता बदलू लागेल. बायडन यांनी 'आम्ही सारे एक' हा जो मंत्र अमेरिकी नागरिकांना दिला, तो मोलाचा आहे. अमेरिकेचे हे स्वागतशील, उदार व्यक्तिमत्व टिकवून जगातील नवे शीतयुद्ध मर्यादित ठेवण्याचे महाकाय आव्हान बायडन यांना उतारवयात आता पेलायचे आहे.