ऐश्वर्या टिपणीस

कलाक्षेत्रातील अतुलनीय योगदानाबद्दल फ्रान्सतर्फे देण्यात येणारा ‘शेवेलियर डे ला ऑर्ड्रे डेस आर्ट्स एट लाट्रेस’ सर्वोच्च सांस्कृतिक सन्मान दिल्लीस्थित ऐश्वर्या टिपणीस यांना बहाल करण्यात आल्याने एका महत्त्वपूर्ण कलाक्षेत्रावर साचलेली धूळ झटकली गेली. भारतातील फ्रेंच परंपरा टिकवून ठेवण्यासाठी, हा वारसा जतन करण्याप्रती त्यांनी दाखविलेल्या असामान्य कटिबद्धतेसाठी हा सन्मान दिला जात आहे. त्यामुळे अवघ्या ३७ व्या वर्षी या वलयांकित नसलेल्या क्षेत्रात टिपणीस यांनी असामान्य कामगिरी बजावली ती या कटिबद्धतेच्या सामर्थ्यावर. त्यामुळे या गुणाचाही या निमित्ताने सन्मान झाला आहे, हेही नमूद केले पाहिजे. सं

वर्धन वास्तुकलेतून त्या वास्तूचे आयुर्मान वाढवणे, हा मुख्य हेतू असतो. आणि हे करत असताना ती वास्तू त्याच्या स्वरूप, आकार, शैली तसेच त्याच्या दगड, वीट, काच, धातू, लाकूड आदी घटक सामग्रीची अखंडताही टिकवून ठेवण्याचा आग्रह धरते. त्यामुळे, ते एक आव्हानात्मक आणि सांस्कृतिकदृष्ट्या अत्यंत मोलाचे काम असते. ‘दिल्ली स्कूल ऑफ प्लॅनिंग ऍण्ड आर्किटेक्चर’मधून वास्तुशास्त्रज्ञाची पदवी प्राप्त केलेल्या ऐश्वर्या टिपणीस यांनी विस्तारणाऱ्या भारतीय शहरांच्या वास्तुनिर्मितीत भर घालण्याच्या नेहमीच्या मार्गावर जाण्याऐवजी याच क्षेत्रात वारसा जतन करण्याकडे पावले वळवली आणि ते साध्य करण्यासाठी अनेक पावले उचललीही.

हा सन्मान स्वीकारताना त्यांनी दिलेली प्रतिक्रिया फार बोलकी आहे. त्या म्हणाल्या की बदल घडवून आणण्यासाठी अगदी लहान पाऊलदेखील फार दूरगामी परिणाम करू शकते, हेच हा सन्मान सांगतो. मी दिल्लीतील प्लॅनिंग आणि आर्किटेक्चरमधून अभ्यासक्रम पूर्ण केला; आणि जेव्हा माझे सहविद्यार्थी नवीन इमारती बनविण्यात व्यस्त होते, तेव्हा मी संवर्धन आणि ऐतिहासिक संरचनांचा पुनर्वापर कसा करता येईल, या दिशेने नवा दृष्टिकोन शोधत होते.

टिपणीस यांनी डेहराडूनमधील डून स्कूलच्या संवर्धन व जतनाच्या प्रकल्पाअंतर्गत महत्त्वपूर्ण काम केले. त्यासाठी त्यांना युनेस्कोने पुरस्कृत केले होते. युनेस्कोच्या तज्ज्ञ समितीच्या त्या सदस्यही आहेत. २०१६ मध्ये मध्यप्रदेशातील माधुदपूर किल्ल्याच्या संरक्षणासाठी त्यांनी खूप काम केले. दार्जिलिंग हिमालयीन रेल्वेसाठी त्यांनी व्यापक संवर्धन योजनेच्या आखणीत व अंमलबजावणीत मोलाची कामगिरी बजावली. पश्चिम बंगालमधील चंदननगर या एका जुन्या फ्रेंच कॉलनीतील फ्रेंच वारसा जतन करण्यासाठी त्यांनी बजावलेले कार्य उल्लेखनीय ठरले. त्यांच्या या कार्यामुळे शहरी वारसा संवर्धनाकडे बघण्याचा दृष्टिकोनच बदलून गेला आहे. या सन्मानामुळे या क्षेत्राकडे अधिक लक्ष वेधले जाईल आणि अशा संवर्धनाची वाट पाहात असलेल्या देशातील असंख्य वास्तूंचा वारसा पुढच्या पिढीला मिळेल अशी आशा.