अवकाशयात्री: प्रा. शशिकुमार चित्रे

संशोधक, शास्त्रज्ञ, तत्त्वज्ञ यांच्या कामाचे मूल्यमापन त्यांच्या त्यांच्या क्षेत्रातील मूलभूत संशोधन, नवा विचार, नवी मांडणी यांद्वारे होतेच; पण त्या जोडीला मूल्यमापनाचा आणखी एक तितकाच महत्त्वाचा निकष म्हणजे त्यांची लोकाभिमुखता. ही लोकाभिमुखता 'सवंग लोकप्रियता' या अर्थाने नव्हे. तर ते ज्या क्षेत्रात काम करतात त्या क्षेत्राची गोडी, ओढ इतरांना लावण्यासाठी त्यांनी केलेला प्रयत्न या अर्थाने. सोमवारी, ८४व्या वर्षी निवर्तलेले गणितज्ज्ञ आणि खगोलशास्त्रज्ञ प्रा. शशिकुमार चित्रे यांची थोरवी ही की ते मूल्यमापनाच्या या दोनही कसोटींवर उतरले. प्रा. चित्रे यांचे शिक्षण, त्यांना मिळालेले सन्मान, पुरस्कार, फेलोशिप आदींच्या यादीवर नजर टाकली तरी त्यांच्या कर्तृत्वाची कल्पना येते. ती यादी अभ्यासकांना, चित्रे यांच्याविषयी अधिक जिज्ञासा असणाऱ्यांसाठी समाजमाध्यमांवर उपलब्ध आहे.

प्रा. चित्रे यांच्या व्यासंगाचा, संशोधनाचा परीघ फार विस्तृत होता. अनेक क्षेत्रांत त्यांना सखोल रस होता व गतीदेखील. तरीही सौर भौतिकशास्त्र व खगोल भौतिकी हे त्यांच्या जिज्ञासेच्या, संशोधनाच्या परिघातील ठळक बिंदू. पृथ्वीपासून १४.७१ कोटी किलोमीटर दूर असलेल्या सूर्याच्या प्रभामंडलात घडणारे बदल, त्यावरील बदलते डाग, त्यांचा पृथ्वीवर होणारा परिणाम हा प्रा. चित्रे यांचा अभ्यासाचा प्रमुख विषय. त्या अभ्यासाला व जाणकारीला अनेकदा राष्ट्रीय-आंतरराष्ट्रीय दाद मिळाली. त्यासोबतच त्यांना दीर्घकाळ लाभलेली विद्यार्थिप्रिय प्राध्यापक ही दादही तितकीच महत्त्वाची. मुंबई विद्यापीठाच्या सेंटर फॉर एक्सलन्स इन बेसिक सायन्सेसमध्ये आत्ताआत्तापर्यंत शिकवण्याचे काम ते आनंदाने करीत. 'जे जे आकळले, ते ते सांगितले', अशी वृत्ती असल्याखेरीज हे शक्य नसते. ग्रहताऱ्यांच्या स्थितीगतीचा माणसाच्या जगण्यावर परिणाम होतो; अशी धारणा आजही मोठ्या प्रमाणात असलेल्या अखिल समाजात ग्रहताऱ्यांकडे वैज्ञानिक दृष्टीने, प्रश्नांकित नजरेने पाहण्यास शिकवणे सोपे नसते. ते सोपे नसणारे काम प्रा. चित्रे यांनी प्रदीर्घ काळ केले. पाय जमिनीवर ठेवून अंतराळात विज्ञानाच्या नजरेने रममाण होणारा असा हा अवकाशयात्री होता.