रेखा सबनीस ह्या मुंबईतील सांस्कृतिक विश्वातील एक संपन्न व्यक्तिमत्व म्हणून कायमच्या स्मरणात राहतील. गिरगावातील अवंतिकाबाई गोखले सदन हे ख्यातनाम धन्वंतरी डॉ. व्ही. एस. सबनीस यांचे निवासस्थान. अतिशय प्रगत विचारसरणीचे हे सबनीस घराणे होते. रेखा या डॉक्टरांच्या कन्या. वडिलांच्या विचारांचा वारसा घेऊन त्या वाढल्या. संस्कृत, मराठी आणि इंग्रजी या तीनही भाषांमध्ये प्रावीण्य, नाट्य, चित्रपट, संगीत आदी कलांचे उत्तम भान आणि सूक्ष्म जाण, आधुनिक विचारांचा अंगिकार आणि सतत गुणिजनांच्या सहवासात राहण्याचा ध्यास यामुळे त्या सतत अधिकाधिक समृद्ध होत गेल्या. अतिशय देखणे व्यक्तिमत्त्व त्यांना लाभले होते. त्याला व्यासंगाची जोड होती. पण याचा बडिवार त्यांनी कधीही माजवला नाही. त्यांनी शाकुंतल, विक्रमोर्वशीय अशा संस्कृत नाटकांमधून कामे केली पण त्याचवेळी आधुनिक रंगभूमीकडेही त्यांचे कलासक्त मन ओढ घेत राहिले. गिरगावातले त्यांचे प्रशस्त घर हे प्रायोगिक रंगकर्मी आणि साहित्यिकांसाठी हक्काचे आश्रयस्थान होते. इथे सत्यदेव दुबे, किरण नगरकर, महेश एलकुंचवार, अशोक शहाणे अशा अनेक मान्यवरांचा राबता होता. रेखा सबनीस यांनी ‘अभिव्यक्ती’ ही प्रायोगिक नाट्यसंस्था स्थापून नव्या रंगकर्मींनाही मोठा आधार दिला. अच्युत देशिंगकर, दिलीप खांडेकर या तेव्हाच्या तरुण रंगकर्मींनी या संस्थेतून नाटके केली. रेखा या उत्तम अभिनेत्री होत्या. त्यांनी ययाती, हयवदन, उद्ध्वस्त धर्मशाळा या भारतीय रंगभूमीवरील महत्त्वाच्या नाटकांतून प्रभावी भूमिका केल्या. ययाती हे गिरीश कार्नाड यांचे नाटक सत्यदेव दुबे यांनी अभिव्यक्तीसाठीच बसवले होते. त्यात डॉ. श्रीराम लागू, प्रभाकर पाटणकर, सुनीला प्रधान असे कलावंत होते. त्याआधी रेखा यांनी युवक बिरादरीची स्थापना केली आणि या संस्थेतर्फे झोपडपट्ट्यांतून नाट्यशिबिरे घेतली. त्यांनी 27 डाऊन, भूमिका, आक्रित असे मोजकेच पण अत्यंत वेगळे चित्रपट केले. किरण नगरकरांच्या रावण अँड एडी आणि ककोल्ड या इंग्रजी कादंबऱ्यांचा त्यांनी केलेला मराठी अनुवाद मूळ ऐवजाइतकाच सरस होता, हे खुद्द नगरकरच अनेकदा सांगतात. प्राणिप्रेम हा रेखा सबनीस यांच्या व्यक्तिमत्त्वाचा एक वेगळा पैलू. त्यांनी कायम भटक्या कुत्र्यांचा सांभाळ केला. त्यांच्या घरातील बाजीराव, मस्तानी, बदमाश, झेबुन्निसा, अनारकली अशा नावांची कुत्री आजही अनेकांना आठवत असतील. गेली काही वर्षे साहित्य संघाचा नाट्यविभाग सांभाळताना त्यांनी प्रायोगिक रंगभूमीला चालना देण्यासाठी राबवलेले अनेक उपक्रम आणि नव्या रंगकर्मींविषयीची वाटणारी आस्था यामुळे नव्या पिढीलाही रेखा सबनीस आठवत राहतील.
रेखा सबनीस
Maharashtra Times 1 Oct 2016, 4:00 am