निळू दामले
१९ जानेवारीची मध्यरात्र ते २२ जानेवारीची मध्यान्ह या काळात अमेरिकन सरकार बंद होतं. संसदेनं बजेट मंजूर केलं की प्रत्येक खातं आपापल्या वाट्याला आलेले पैसे काढून आपापले खर्च भागवतं. संसदेमध्ये (सेनेट) बजेट मंजूर न झाल्यानं पगार मिळत नसल्यानं नोकर घरीच बसले. या नोकरात सैन्याचा समावेश नाही पण पोलिस यात येतात. १३ फेब्रुवारीपर्यंतच्या खर्चाला हंगामी मंजूर मिळाल्यानं अमेरिकन सरकार तात्पुरतं तगलं आहे.
बजेटचं कायद्यात रूपांतर व्हायला, त्यानुसार सरकार चालायला १०० सदस्यांच्या सेनेटमधे ६० सदस्यांची मंजुरी आवश्यक असते. सत्ताधारी रिपब्लिकन पक्षाजवळ ५१ सेनेटर आहेत, त्यात समजा दोन अपक्ष सेनेटरची भर घातली तर ५३ होतात. विरोधी डेमॉक्रॅट्सकडं ४७ सेनेटर आहेत. म्हणजे किमान सात डेमॉक्रॅट पाठिंबा देत नाहीत तोवर बजेट मंजूर होऊ शकत नाही.
डेमॉक्रॅटिक पक्षानं बजेट अडवून धरलंय ते दोन विषयांवर. एक विषय आहे दक्षिण अमेरिका आणि आफ्रिकेतून स्थलांतरित झालेल्यांनी आपल्याबरोबर आणलेल्या सात लाख लहान मुलांचा. या मुलांना संरक्षण देण्याचा कायदा ओबामा सरकारनं केला होता. ट्रम्प यांचं सरकार तो कायदा रद्द करून त्या मुलांना घालवून देऊ पाहात आहे. आई-बाप अमेरिकेत राहतील, मुलांनी त्यांच्या मायदेशात परत जावं, असा या कायद्याचा अर्थ आहे. म्हणजे आईबापांनीही देश सोडून जावं, असा याचा एक आडअर्थ होतो.
ट्रम्प सरकार मुलांची आरोग्य विमा योजना रद्द करू पहात आहे. या योजनेचा लाभ मिळणारी साठेक लाख मुलं कायदा रद्द झाल्यावर असुरक्षित होतील. ही मुलं बहुसंख्य गरीब, काळी, आशियाई, लॅटिन अमेरिकन आहेत.
आरोग्य विमा योजना आणखी सहा वर्षं चालू ठेवावी आणि स्थलांतरित मुलांच्या योजनेची मुदत वाढवावी अशी डेमॉक्रॅट्सची मागणी आहे. ट्रम्प यांचा दोन्ही मागण्यांना कडकडीत विरोध आहे.
ट्रम्प यांचा बाहेरून आलेल्या लोकांवर राग आहे. 'अमेरिका फर्स्ट' म्हणजे त्यांच्या मते गोरे ख्रिस्ती अमेरिकन. त्यातही सुस्थितीतले फर्स्ट. त्यामुळं आफ्रिकी, मुसलमान, लॅटिन अमेरिकन, गरीब इत्यादी लोक देशात न राहिलेले बरे, त्यांच्यासाठी अमेरिकन सरकारनं काहीही करू नये, असं ट्रम्प यांना वाटतं. लॅटिन अमेरिकी लोक व्यसनी असतात, बलात्कारी असतात, गुन्हेगार असतात; आफ्रिकेतल्या लोकाची घरं शिटहोल म्हणजे विष्ठेचे खड्डे असतात, असं ट्रम्प यांचं मत आहे. सरसकट मत हे ट्रम्प यांचं वैशिष्ट्यं आहे. वरील दोन्ही विषयांवर कोणतीही तडजोड करायला ट्रम्प तयार नाहीत.
बजेट मंजुरीसाठी लागणारी ६० माणसं गोळा होत नाहीत हे लक्षात आल्यावर सेनेटमधल्या रिपब्लिकन नेत्यांची धावपळ सुरू झाली. आवश्यक संख्या मिळवण्यासाठी डेमॉक्रॅट सेनेटर मिळवणं आवश्यक होतं. डेमॉक्रॅट्सच्या दृष्टीनं आरोग्य विमा आणि स्थलांतरित मुलांचा मुद्दा धसाला लावण्याचा हाच योग्य क्षण होता. या विषयावर सरकारला अडवून धरायचं, मंजुरी मिळवायची आणि त्या बदल्यात बजेटला मंजुरी द्यायची, असा त्यांचा डाव होता. रिपब्लिकन आणि डेमॉक्रॅट सेनेटर यांनी भेटी घेऊन खलबतं केली, तडजोडीचे मसुदे तयार केले. या काळातला ट्रम्पचा एक फोटो प्रसिद्ध झालाय. त्यांच्या टेबलावर एकही कागद नव्हता, फाइल नव्हती. फक्त चीजबर्गर, टेलिफोन, रिमोट आणि समोर टेलिव्हिजनचे तीन पडदे.
९ जानेवारीला ट्रम्पनी दोन्ही बाजूंच्या सेनेटर्सची बैठक व्हाइट हाऊसमधे घेतली. ५५ मिनिटं चर्चा झाली. चर्चा निष्फळ ठरली. चर्चेनंतर व्हाइट हाऊसमधून चार पानी पत्रक निघालं. त्यात डेमॉक्रॅट्सनी काय अटी घातल्या व त्यावर काय चर्चा झाली, याचा तपशील होता. हे पत्रक माध्यमं आणि डेमॉक्रॅट्सच्या हाती गेलं तेव्हाच त्याची प्रत ट्रम्प यांच्याकडं पोचली. पत्रक वाचून ट्रम्प खवळले. हा काय प्रकार आहे ते मला कळलेला नाही, अशी प्रतिक्रिया त्यांनी दिली. म्हणजे हे पत्रक काढण्याआधी व्हाइट हाऊसची माणसं आणि ट्रम्प यांच्यात चर्चाच झाली नव्हती.
११ तारखेला भल्या सकाळी दोन्ही पक्षांत तडजोड झाली. दोन सेनेटरनी ही बातमी ट्रम्पना सकाळी दहा वाजता दिली. ट्रम्प सुखी झाले. ट्रम्पनी सेनेटरना व्हाइट हाऊसवर बोलावलं. बाराच्या सुमाराला ते व्हाइट हाऊसवर पोहोचले तेव्हा ट्रम्प जाम भडकलेले होते. आपल्याला तडजोड, सहमती मंजूर नाही, माझ्या ज्या सहकाऱ्यांनी हे घडवून आणले त्यांना काही कळत नाही, असं ट्रम्प माध्यमांना म्हणाले, ट्विटरवरूनही म्हणाले. मधल्या दोन तासांत त्यांचे कान त्यांच्या सहकाऱ्यांनी भरले होते.
सेनेटरच म्हणणं प्रेसिडेंटला मान्य नाही आणि प्रेसिडेंटचं म्हणणं सेनेटरना मान्य नाही. बाहेरून आलेली लहान मुलं, आरोग्य विमा आणि मेक्सिकोच्या हद्दीवरची ट्रम्पप्रणीत भिंत अनेक रिपब्लिकन सेनेटरना नकोय कारण ते उद्योग केले तर पुढल्या निवडणुकीत आपण पडणार हे त्यांना कळलंय. सर्व देशभर ८६ टक्के स्त्रिया ट्रम्प यांच्या विरोधात आहेत. त्यामुळं रिपब्लिकन सेनेटर पडतं घेऊन वरील दोन मुद्द्यांवर तडजोड करायला तयार झालेत. तडजोड करणारे लोक खरे रिपब्लिकन नाहीतच, ते ट्रम्पविरोधी म्हणजे देशद्रोहीच आहेत, असं ट्रम्प म्हणतात.
केली हे ट्रम्प यांचे चीफ ऑफ स्टाफ आहेत. चीफ ऑफ स्टाफ म्हणजे जवळ जवळ कार्यकारी अध्यक्ष असतो. मिलर नावाचा तरुण ट्रम्प यांचा सल्लागार आहे. दोघेही अतीउजवे आहेत. ट्रम्प जरासे मवाळ होताहेत, अशी शंका आली की ते दोघं ट्रम्पना चावी मारतात, टोकाची भूमिका घ्या, असा सल्ला देतात.
ट्रम्प यांना कोणतीही विचारधारा नाही, कोणताही विचार नाही. ते मनाला वाट्टेल तसं रिअॅलिटी शोमधे असल्यासारखं वागतात, त्याना केवळ चमकायचं असतं. अमेरिकेतले वंशद्वेष्टे आणि अतिरेकी गोरे हे त्यांचे खरे मित्र आहेत. ट्रम्प कधीही सार्वजनिक कार्यात नव्हते. त्यांना वाटाघाटी नावाची गोष्ट माहीत नाही. रिअल एस्टेटमधे त्यांची वाटाघाटीची पद्धत म्हणजे दादागिरी आणि उर्मटपणा. त्यामुळं त्यांना अनेक वेळा वाटाघाटीत अपयश आणि नुकसान पत्करावं लागलं आहे. अनेक वेळा ट्रम्प यांचं दिवाळंही निघालं आहे. खरोखरच ट्रम्प यांच्याकडं किती संपत्ती आहे, याचाही पत्ता ते लागू देत नाहीत, आपण किती कर भरला आहे ते कधीही सांगत नाहीत.
सेनेटमधे बजेट मंजूर होत नाही, याचं मुख्य कारण डोनाल्ड ट्रम्प यांचा आडमुठेपणा हेच आहे. त्यामुळेच १३ फेब्रुवारीनंतर सरकार सुरळीत सुरू होईल किंवा काय याची अजिबात खात्री देता येत नाही.
१९ जानेवारीची मध्यरात्र ते २२ जानेवारीची मध्यान्ह या काळात अमेरिकन सरकार बंद होतं. संसदेनं बजेट मंजूर केलं की प्रत्येक खातं आपापल्या वाट्याला आलेले पैसे काढून आपापले खर्च भागवतं. संसदेमध्ये (सेनेट) बजेट मंजूर न झाल्यानं पगार मिळत नसल्यानं नोकर घरीच बसले. या नोकरात सैन्याचा समावेश नाही पण पोलिस यात येतात. १३ फेब्रुवारीपर्यंतच्या खर्चाला हंगामी मंजूर मिळाल्यानं अमेरिकन सरकार तात्पुरतं तगलं आहे.
बजेटचं कायद्यात रूपांतर व्हायला, त्यानुसार सरकार चालायला १०० सदस्यांच्या सेनेटमधे ६० सदस्यांची मंजुरी आवश्यक असते. सत्ताधारी रिपब्लिकन पक्षाजवळ ५१ सेनेटर आहेत, त्यात समजा दोन अपक्ष सेनेटरची भर घातली तर ५३ होतात. विरोधी डेमॉक्रॅट्सकडं ४७ सेनेटर आहेत. म्हणजे किमान सात डेमॉक्रॅट पाठिंबा देत नाहीत तोवर बजेट मंजूर होऊ शकत नाही.
डेमॉक्रॅटिक पक्षानं बजेट अडवून धरलंय ते दोन विषयांवर. एक विषय आहे दक्षिण अमेरिका आणि आफ्रिकेतून स्थलांतरित झालेल्यांनी आपल्याबरोबर आणलेल्या सात लाख लहान मुलांचा. या मुलांना संरक्षण देण्याचा कायदा ओबामा सरकारनं केला होता. ट्रम्प यांचं सरकार तो कायदा रद्द करून त्या मुलांना घालवून देऊ पाहात आहे. आई-बाप अमेरिकेत राहतील, मुलांनी त्यांच्या मायदेशात परत जावं, असा या कायद्याचा अर्थ आहे. म्हणजे आईबापांनीही देश सोडून जावं, असा याचा एक आडअर्थ होतो.
ट्रम्प सरकार मुलांची आरोग्य विमा योजना रद्द करू पहात आहे. या योजनेचा लाभ मिळणारी साठेक लाख मुलं कायदा रद्द झाल्यावर असुरक्षित होतील. ही मुलं बहुसंख्य गरीब, काळी, आशियाई, लॅटिन अमेरिकन आहेत.
आरोग्य विमा योजना आणखी सहा वर्षं चालू ठेवावी आणि स्थलांतरित मुलांच्या योजनेची मुदत वाढवावी अशी डेमॉक्रॅट्सची मागणी आहे. ट्रम्प यांचा दोन्ही मागण्यांना कडकडीत विरोध आहे.
ट्रम्प यांचा बाहेरून आलेल्या लोकांवर राग आहे. 'अमेरिका फर्स्ट' म्हणजे त्यांच्या मते गोरे ख्रिस्ती अमेरिकन. त्यातही सुस्थितीतले फर्स्ट. त्यामुळं आफ्रिकी, मुसलमान, लॅटिन अमेरिकन, गरीब इत्यादी लोक देशात न राहिलेले बरे, त्यांच्यासाठी अमेरिकन सरकारनं काहीही करू नये, असं ट्रम्प यांना वाटतं. लॅटिन अमेरिकी लोक व्यसनी असतात, बलात्कारी असतात, गुन्हेगार असतात; आफ्रिकेतल्या लोकाची घरं शिटहोल म्हणजे विष्ठेचे खड्डे असतात, असं ट्रम्प यांचं मत आहे. सरसकट मत हे ट्रम्प यांचं वैशिष्ट्यं आहे. वरील दोन्ही विषयांवर कोणतीही तडजोड करायला ट्रम्प तयार नाहीत.
बजेट मंजुरीसाठी लागणारी ६० माणसं गोळा होत नाहीत हे लक्षात आल्यावर सेनेटमधल्या रिपब्लिकन नेत्यांची धावपळ सुरू झाली. आवश्यक संख्या मिळवण्यासाठी डेमॉक्रॅट सेनेटर मिळवणं आवश्यक होतं. डेमॉक्रॅट्सच्या दृष्टीनं आरोग्य विमा आणि स्थलांतरित मुलांचा मुद्दा धसाला लावण्याचा हाच योग्य क्षण होता. या विषयावर सरकारला अडवून धरायचं, मंजुरी मिळवायची आणि त्या बदल्यात बजेटला मंजुरी द्यायची, असा त्यांचा डाव होता. रिपब्लिकन आणि डेमॉक्रॅट सेनेटर यांनी भेटी घेऊन खलबतं केली, तडजोडीचे मसुदे तयार केले. या काळातला ट्रम्पचा एक फोटो प्रसिद्ध झालाय. त्यांच्या टेबलावर एकही कागद नव्हता, फाइल नव्हती. फक्त चीजबर्गर, टेलिफोन, रिमोट आणि समोर टेलिव्हिजनचे तीन पडदे.
९ जानेवारीला ट्रम्पनी दोन्ही बाजूंच्या सेनेटर्सची बैठक व्हाइट हाऊसमधे घेतली. ५५ मिनिटं चर्चा झाली. चर्चा निष्फळ ठरली. चर्चेनंतर व्हाइट हाऊसमधून चार पानी पत्रक निघालं. त्यात डेमॉक्रॅट्सनी काय अटी घातल्या व त्यावर काय चर्चा झाली, याचा तपशील होता. हे पत्रक माध्यमं आणि डेमॉक्रॅट्सच्या हाती गेलं तेव्हाच त्याची प्रत ट्रम्प यांच्याकडं पोचली. पत्रक वाचून ट्रम्प खवळले. हा काय प्रकार आहे ते मला कळलेला नाही, अशी प्रतिक्रिया त्यांनी दिली. म्हणजे हे पत्रक काढण्याआधी व्हाइट हाऊसची माणसं आणि ट्रम्प यांच्यात चर्चाच झाली नव्हती.
११ तारखेला भल्या सकाळी दोन्ही पक्षांत तडजोड झाली. दोन सेनेटरनी ही बातमी ट्रम्पना सकाळी दहा वाजता दिली. ट्रम्प सुखी झाले. ट्रम्पनी सेनेटरना व्हाइट हाऊसवर बोलावलं. बाराच्या सुमाराला ते व्हाइट हाऊसवर पोहोचले तेव्हा ट्रम्प जाम भडकलेले होते. आपल्याला तडजोड, सहमती मंजूर नाही, माझ्या ज्या सहकाऱ्यांनी हे घडवून आणले त्यांना काही कळत नाही, असं ट्रम्प माध्यमांना म्हणाले, ट्विटरवरूनही म्हणाले. मधल्या दोन तासांत त्यांचे कान त्यांच्या सहकाऱ्यांनी भरले होते.
सेनेटरच म्हणणं प्रेसिडेंटला मान्य नाही आणि प्रेसिडेंटचं म्हणणं सेनेटरना मान्य नाही. बाहेरून आलेली लहान मुलं, आरोग्य विमा आणि मेक्सिकोच्या हद्दीवरची ट्रम्पप्रणीत भिंत अनेक रिपब्लिकन सेनेटरना नकोय कारण ते उद्योग केले तर पुढल्या निवडणुकीत आपण पडणार हे त्यांना कळलंय. सर्व देशभर ८६ टक्के स्त्रिया ट्रम्प यांच्या विरोधात आहेत. त्यामुळं रिपब्लिकन सेनेटर पडतं घेऊन वरील दोन मुद्द्यांवर तडजोड करायला तयार झालेत. तडजोड करणारे लोक खरे रिपब्लिकन नाहीतच, ते ट्रम्पविरोधी म्हणजे देशद्रोहीच आहेत, असं ट्रम्प म्हणतात.
केली हे ट्रम्प यांचे चीफ ऑफ स्टाफ आहेत. चीफ ऑफ स्टाफ म्हणजे जवळ जवळ कार्यकारी अध्यक्ष असतो. मिलर नावाचा तरुण ट्रम्प यांचा सल्लागार आहे. दोघेही अतीउजवे आहेत. ट्रम्प जरासे मवाळ होताहेत, अशी शंका आली की ते दोघं ट्रम्पना चावी मारतात, टोकाची भूमिका घ्या, असा सल्ला देतात.
ट्रम्प यांना कोणतीही विचारधारा नाही, कोणताही विचार नाही. ते मनाला वाट्टेल तसं रिअॅलिटी शोमधे असल्यासारखं वागतात, त्याना केवळ चमकायचं असतं. अमेरिकेतले वंशद्वेष्टे आणि अतिरेकी गोरे हे त्यांचे खरे मित्र आहेत. ट्रम्प कधीही सार्वजनिक कार्यात नव्हते. त्यांना वाटाघाटी नावाची गोष्ट माहीत नाही. रिअल एस्टेटमधे त्यांची वाटाघाटीची पद्धत म्हणजे दादागिरी आणि उर्मटपणा. त्यामुळं त्यांना अनेक वेळा वाटाघाटीत अपयश आणि नुकसान पत्करावं लागलं आहे. अनेक वेळा ट्रम्प यांचं दिवाळंही निघालं आहे. खरोखरच ट्रम्प यांच्याकडं किती संपत्ती आहे, याचाही पत्ता ते लागू देत नाहीत, आपण किती कर भरला आहे ते कधीही सांगत नाहीत.
सेनेटमधे बजेट मंजूर होत नाही, याचं मुख्य कारण डोनाल्ड ट्रम्प यांचा आडमुठेपणा हेच आहे. त्यामुळेच १३ फेब्रुवारीनंतर सरकार सुरळीत सुरू होईल किंवा काय याची अजिबात खात्री देता येत नाही.