पितृसंस्थेचा आशयघन शब्दोत्सव

डी. बी. जगत्पुरिया

पितृसंस्थेचा आशयघन शब्दोत्सव

‘कविता बापाच्या’ हा डॉ. युवराज सोनटक्के यांनी संपादित केलेला महत्त्वाचा, दर्जेदार प्रातिनिधिक कवितासंग्रह आहे. या संग्रहात कविवर्य नामदेव ढसाळ, यशवंत मनोहर, सुखदेव ढाणके, किशोर घोरपडे, अभिनयदिप्ती निझरेकर, प्रमोद वाळके, प्रज्ञा दया पवार, सुरेखा भगत अशा १०१ कवींच्या आपल्या बापाविषयीच्या कविता आहेत. आई आणि बापामुळेच आपलं अस्तित्व उदयाला येत असते. आईची अथांग करुणा आणि बापाचं मजबूत पितृछत्र कुणालाच विसरता येत नाही. सुप्रसिद्ध कवी-समीक्षक-विचारवंत डॉ. युवराज सोनटक्के यांनी कवी-कवयित्रींना बापाविषयीची कृतज्ञता व्यक्त करण्याची सुवर्णसंधी उपलब्ध करून दिली. हा संग्रह बापाच्या खडतर, कष्टमय जीवनाचा अक्षरनामा आहे! आपल्या अपत्यांचं आयुष्य घडवणाऱ्या पित्यांच्या निष्ठाबद्ध जीवनाचा संघर्षनामा आहे!!

डॉ. युवराज यांनी अपार मेहनत घेऊन पितृसंस्थेचा श्रीमंत शब्दोत्सव साकार केला. हा प्रयोग अनन्यसाधारण आहे. हे संकलन विचारप्रवर्तक आहे. अनेक नामवंत कवींनी या कवितांमध्ये अनुभवविश्वातल्या आपल्या जन्मदात्याला आपापल्या सामर्थ्यासह शब्दरूप बहाल केलं आहे. त्यातून त्यांचं कर्तृत्व, नेतृत्व, दातृत्व आणि पुरुषार्थ उलगडला आहे! उदा. यशवंत मनोहर म्हणतात-

‘बापा, तू तुझ्या जखमांच्या विद्यापीठातच शिकला होतास

तू घण झाला होतास आणि माझ्याभोवतीचा तुरुंग तोडत होतास

तू होतास अडाणी पण माझा हात तू प्रवाहाच्या हातात दिलास

बापा, हा सगळा आटापिटा तू कशासाठी करीत होतास?’

डॉ. युवराज यांच्या शब्दांत भक्कम आधार असलेल्या पित्याचं छत नाहीसं होतं तेव्हा मुलावर-

‘मनावर वादळांचे ओझे

आणि बुबुळात संवेदनांचे निखारे घेऊन

तुम्ही निघून गेलात.’

असं म्हणत हंबरडा फोडायची पाळी येते. बाप असतो तेव्हा त्याच्या पितृत्वाच्या-पालकत्वाच्या कवचात घराला सुरक्षित वाटत असतं.

बी. रंगराव यांना बाप वडाचं विस्तीर्ण झाड वाटतं, कवी सुखदेव ढाणके आपल्या बापाच्या कष्टाचं वर्णन अत्यंत वेगळ्या रूपात करतात. ते म्हणतात-

‘माझ्या बापाच्या कष्टाचा एवढाच मथितार्थ

जेथे टपकला घाम तेथे उगवले तीर्थ.’

कवयित्री सुरेखा भगत यांना बापाचे संस्कार हे फुलांचा सुगंध असल्याचे वाटते. कवयित्री प्रज्ञा दया पवार यांना बाप-लेकीचं नातं हे जैविक नात्याच्या पलीकडचं चीरपरिचित-आत्मीय नातं वाटतं. प्रमोद वाळकेंना आपला बा सर्जनाचा निर्माता वाटतो. सागर जाधवांनी खूप सोशिक, गुलामीचे पोशिक असलेल्या आणि अंधार पाहता-पाहता बुद्ध झालेल्या बापाचे चित्र वेधक शैलीत रेखाटले आहे. नीरजा, अनुपमा उजगरे, सुरेश साबळे, प्रकाश मोगले, प्रतिभा सराफ, विनय मिराशे यांच्या रचनाही लक्षवेधी आहेत.

नरेंद्र बापुजी खैरनार या कवीने बापाची रूपे चितारताना म्हटलंय-

‘बाप…

बाप बनलाय ‘डोंबारी’!

मुलीला चालवतोय प्रथा अन् परंपरांच्या

काठ्यांनी बांधलेल्या संस्कृती नावाच्या दोरीवर

… तोल सावरीत…’

हे संस्कृतीच्या ठेकेदारांपुढे जळजळीत-कडवे आव्हान आहे!

कवी केतन पिंपळापुरे यांनी तर आपल्या झुंजार बापाचं चित्र फारच स्फोटक, शहारे आणणाऱ्या शब्दांत चितारलं आहे-

‘ठाण मांडून असे घरात हातातोंडाची आ‌णीबाणी

तरी माझा बाप म्हणे, पोरा शिक बाबासाहेबावाणी!

भूक-भूक करीत बाप गेला, भुकेनेच घेतला त्याचा घास

गरिबीनेच आवळला शेवटी त्याच्या गळ्याभोवती फास’

ज्येष्ठ कवी किशोर घोरपडेंना त्यांचा बाप धीर, आधार, आचारसंहिता देतो आणि बुद्धाशी नातं जुळवत त्यांचं आभाळ होतो. या विचारवंत कवीने बापाचा अनुबंध बुद्धाशी जोडला आहे. कवीचे पुत्र प्रा. अक्षय घोरपडे यांना त्यांचा बाप आकाशापेक्षाही मोठा वाटतो! सिद्धार्थ मेश्राम यांना बाप होणं काय असतं हे बाप झाल्यावर कळतं. पाणी पिवून रक्त तयार करणाऱ्या बापासाठी त्यांनी भावपूर्ण श्रद्धांजली वाहिली आहे! मंगेश बनसोड, देवीदास फुलारी, भास्कर निर्मळांच्या कविता उल्लेखनीय. अशोक इंगळे, महेंद्र गायकवाड, विनोद बुरबुरे, मच्छिंद्र चोरमारे, दिगंबर झाडे, अजय खडसे, गणेश भाकरे, पंडित कांबळे, जयराज खुने, सुरेश पाचकवडे या कवींनाही दाद द्यावीच लागते.

या संकलित कवितासंग्रहातील सर्वच बापरूपे वंदनीय आहेत. पित्याच्या कर्तृत्वाचा हा शब्दजागर स्त्युत्य, प्रेरक आणि संग्राह्य आहे!

कविता बापाच्या

संपादक : डॉ. युवराज सोनटक्के

प्रकाशक : बहुजन साहित्य प्रसार केंद्र, नागपूर

पृष्ठं : १४८

किंमत : १०० रु.