कल्पेशराज कुबल
प्रकाशाचा, तेजाचा म्हणून ओळखला जाणारा दीपावलीचा सण सगळीकडे उत्साहानं साजरा होत असताना, वर्षभर नाट्यप्रयोगांच्या निमित्तानं रंगभूमीवर प्रकाशाचा खेळ दाखवणाऱ्या प्रकाशयोजनाकारांशी 'मुंटा'नं खास संवाद साधला. प्रकाशातल्या या ताऱ्यांचं म्हणणं जाणून घेऊ दिवाळीच्या सणानिमित्त....
'आजवर नाटकांसाठी जगभर प्रकाशयोजनेच काम केलं. स्वतःच्या घरात मात्र दिव्यांची एक माळ लावायलाही दिवाळीला मी कधी घरी नसतो. आमची दिवाळी रंगभूमीवरच साजरी होते. वर्षभर नाटकांच्या प्रयोगांच्या निमित्तानं आम्ही रंगभूमीवर दिवाळी साजरी करतो. घरची दिवाळी, सजावट सगळं काही बायकोच सांभाळून घेते. त्यामुळे मी बाहेर निर्धास्तपणे काम करू शकतो'.... हे शब्द आहेत प्रकाशयोजनाकार भूषण देसाईचे. नाट्यप्रयोगात रंगभूमी उजळवून टाकणाऱ्या बहुतांश प्रकाशयोजनकारांची हीच भावना आहे. दीपवाळीचा सण साजरा होत असताना 'मुंटा'नं प्रकाशातल्या या ताऱ्यांशी संवाद साधत त्यांच्या खास आठवणी जाणून घेतल्या.
स्वतः अंधारात राहून रंगमंच उजळवणारी व्यक्ती म्हणजे प्रकाशयोजनाकार. ज्येष्ठ प्रकाशयोजनाकार शीतल तळपदे त्यांच्या कारकिर्दीतली एक महत्त्वपूर्ण आठवण सांगितली. ते म्हणाले, की 'पं. दुबेजींबरोबर मी 'रस्ते' हे नाटक केलं होतं. एवढ्या मोठ्या दिग्दर्शकाबरोबरचं ते माझं पहिलं काम. सुरुवातीलाच त्यांनी मला सांगितलं की, 'तुला पाहिजे ते कर, मी हस्तक्षेप करणार नाही.' 'रस्ते' असं वेगळं नाटक आहे ज्यात नेपथ्य नाही, होती ती फक्त एक लेव्हल. त्यावरच १९५५ ते १९९५दरम्यानचा कालावधी दाखवायचा होता. मी माझ्या परीनं लाइट्स डिझाईन केले. एका प्रयोगाला श्याम बेनेगल आणि गोविंद निहलनी यांनी प्रकाशयोजनेची प्रशंसा केली. तेव्हा दुबेजी म्हणाले होते, 'आमच्या नाटकाच्या लाईट्सचं असं विशेष कौतुक कधी झालेलं नाही.' दुबेजींचे हे शब्द म्हणजे माझ्यासाठी मोलाची शाबासकीच होती.'
अमोघ फडके हा तरुण प्रकाशयोजनाकार रंगभूमीवर आपली ओळख निर्माण करतोय. मराठी रंगभूमीबरोबरच तो पृथ्वी थिएटरच्या हिंदी रंगभूमीवरदेखील वावरत असतो. रंगभूमीवरील दीपोत्सवाविषयी तो सांगतो की, 'मी पृथ्वी थिएटरला मकरंद देशपांडे यांचं 'पत्नी' नाटक करत होतो. मकरंद दादा एकटेच सादरीकरण करत होते. मकरंद जी व्यक्तिरेखा साकारत होते त्यांच्या बायकोचं निधन झालेलं असतं. पण, तरीही ती त्यांना दिसत असते. संपूर्ण नाटकात त्यांची बायको एका लाईट सॉर्सनं मी दाखवायचो. तो लाईट सॉर्स नाटकात संपूर्ण स्टेजभर फिरायचा. हा वेगळा प्रयोग अनेकांना आवडला. त्यात झाकीर हुसेन आणि सुशांत सिंग राजपूत यांनी केलेलं माझं कौतुक माझ्यासाठी अविस्मरणीय आहे.' अमोघला गेल्या वर्षी सवाई एकांकिका स्पर्धेत 'एकादशावतार' या एकांकिकेसाठी सर्वोत्कृष्ट प्रकाशयोजनाकाराचं पारितोषिक मिळालं. त्यानंतर लेखक-दिग्दर्शक चिन्मय मांडलेकरनं त्याला 'कापूसकोंड्याची गोष्ट' नाटकात संधी दिली.
एकांकिकाविश्वात चर्चेत असलेला श्याम चव्हाण सांगतो की, 'मला 'निर्वासित' या एकांकिकेसाठी सर्वोत्कृष्ट प्रकाशयोजकाराचं पारितोषिक गेल्या वर्षी मिळालं. त्यावेळी पुरुषोत्तम बेर्डे परीक्षक होते. त्यांच्याकडून मार्गदर्शन मिळावं म्हणून आम्ही त्यांना भेटलो. मी विचारलं 'दादा, माझ्या प्रकाशयोजनेत काही बदल करायला हवेत का?' त्यावर ते म्हणाले, 'अरे श्याम, तुझी लाइटिंग मला एखाद्या चित्रासारखी वाटत होती. ती तशीच राहू दे. त्यांचे हे शब्द मला प्रेरणा देऊन गेले.'