'रात्रीस खेळ चाले' या कोकणी मालिकेमुळे घरा-घरात पोहोचलेला अभिनेता-लेखक प्रल्हाद कुडतरकरनं कोकणातल्या शिमग्याची वैशिष्ट्यं, त्यातली गंमत खास मुंटाच्या वाचकांसमोर मांडली आहे.
आबोलीचो वळेसार टाळयेर गो!
घो बोलयता माडेयर गो!
यांसारख्या गाण्यांच्या धुंदीत कोकणात 'शिगमो' आज साजरा होत असणार. कोकणातला शिमगा म्हणजे प्रत्येक कोकणी माणसाचा जिव्हाळ्याचा विषय. चांद्यापासून बांद्यापर्यंत पसरलेल्या महाराष्ट्रात होळीचा सण पारंपरिक पद्धतीनं साजरा होत असला, तरी कोकणातली होळी ही आपल्या वेगळ्या वैशिष्ट्यानं सजते. लाल मातीच्या गाभ्यात उभ्या केलेल्या पोफळी-आंबारूपी होळीच्या ज्वाळा अंधार भेदून गगनाला भिडू पाहत असतात. यातूनच कोकणी माणसांना काबाडकष्ट करण्यासाठी वर्षभराची ताकद मिळते.
ढोल-ताशांच्या गजरात ग्रामदेवतेची निघालेली पालखी असो किंवा होळीभोवती बोंबा घालणं असो, संपूर्ण वातावरण चैतन्यमय असतं. माझं बालपण लालबाग-परळमध्ये गेलं. अर्ध कोकणच या लालबाग-परळमध्ये वसलं आहे. त्यामुळे होळीचा जल्लोष माझ्या नसानसांत भिनला आहे. लहानपणी मी एकदोनदा शिमग्याला गावात गेलोय. दुसऱ्यांच्या आडीतून मुद्दाम चोरून आणलेले वासे, लाकडं, गवताच्या पेंढ्यांपासून होळी उभारण्याची मज्जा काही औरच असते. यावेळी त्यांची 'गाळीये' खाणं ही परंपरेचाच भाग असतो. कोकणातील वेगवेगळ्या गावात शिगगोत्सवाच्या विविध परंपरा आहेत. काही गावांमध्ये तर आठवडाभर हा शिमगा चालतो. 'रात्रीस खेळ चाले' आणि 'गाव गाता गजाली'च्या शूटच्या निमित्तानं हा शिमगोत्सव मला पुन्हा एकदा जवळून अनुभवता आला.
कोकणातला शिमगोत्सव म्हटला की अनेक मानापमान आणि वाद हे ओघानं आलंच. पण होळीच्या आधी एकमेकांच्या नावानं शिमगा करणारी हिच माणसं या सोहळ्याला मात्र मनापासून एकत्र येतात. शिमग्यात देव, राक्षसांची सोंग घराच्या दाराशी येतात. चिल्ली-पिल्ली त्यांना घाबरून भोकाड पसरायची. पण मी पाहिलेलं श्री कृष्णाचं सोंग अगदी तेजोमय आणि नवंचैतन्य देणारं होतं. तसंच एक मुलगा स्री पात्र करत सोंगांसोबत गावभर हिंडतो. शिमग्याच्या निमित्तानं आज 'मुंटा'वाचकांसाठी हे गाऱ्हाणं.
बारा गावाच्या, बारा वेशीच्या, बारा बावडीच्या, बारा नाक्याच्या, मुंबानगरीच्या बा देवा महाराजा...
होय महाराजा...
आज जो शिमग्याचो सण सगळे पोरा टोरा, म्हातारे कोतारे मिळान साजरो करतत, त्यांचो तू नेहमी सांभाळ कर आणि काय जी इडा पीडा, वाकडा नाकडा असात त दूर कर रे महाराजा....
ह्या होळीये सोबत सगळ्यांच्या मानतलो राग, रुसवो जळान खाक होऊ देत आणि सगळी माणंसा माणुसकीन एकमेकांसोबत नांदु देत रे महाराजा...
होय महाराजा!
- प्रल्हाद कुडतरकर, लेखक-अभिनेता
शब्दांकन - कल्पेशराज कुबल
आबोलीचो वळेसार टाळयेर गो!
घो बोलयता माडेयर गो!
यांसारख्या गाण्यांच्या धुंदीत कोकणात 'शिगमो' आज साजरा होत असणार. कोकणातला शिमगा म्हणजे प्रत्येक कोकणी माणसाचा जिव्हाळ्याचा विषय. चांद्यापासून बांद्यापर्यंत पसरलेल्या महाराष्ट्रात होळीचा सण पारंपरिक पद्धतीनं साजरा होत असला, तरी कोकणातली होळी ही आपल्या वेगळ्या वैशिष्ट्यानं सजते. लाल मातीच्या गाभ्यात उभ्या केलेल्या पोफळी-आंबारूपी होळीच्या ज्वाळा अंधार भेदून गगनाला भिडू पाहत असतात. यातूनच कोकणी माणसांना काबाडकष्ट करण्यासाठी वर्षभराची ताकद मिळते.
ढोल-ताशांच्या गजरात ग्रामदेवतेची निघालेली पालखी असो किंवा होळीभोवती बोंबा घालणं असो, संपूर्ण वातावरण चैतन्यमय असतं. माझं बालपण लालबाग-परळमध्ये गेलं. अर्ध कोकणच या लालबाग-परळमध्ये वसलं आहे. त्यामुळे होळीचा जल्लोष माझ्या नसानसांत भिनला आहे. लहानपणी मी एकदोनदा शिमग्याला गावात गेलोय. दुसऱ्यांच्या आडीतून मुद्दाम चोरून आणलेले वासे, लाकडं, गवताच्या पेंढ्यांपासून होळी उभारण्याची मज्जा काही औरच असते. यावेळी त्यांची 'गाळीये' खाणं ही परंपरेचाच भाग असतो. कोकणातील वेगवेगळ्या गावात शिगगोत्सवाच्या विविध परंपरा आहेत. काही गावांमध्ये तर आठवडाभर हा शिमगा चालतो. 'रात्रीस खेळ चाले' आणि 'गाव गाता गजाली'च्या शूटच्या निमित्तानं हा शिमगोत्सव मला पुन्हा एकदा जवळून अनुभवता आला.
कोकणातला शिमगोत्सव म्हटला की अनेक मानापमान आणि वाद हे ओघानं आलंच. पण होळीच्या आधी एकमेकांच्या नावानं शिमगा करणारी हिच माणसं या सोहळ्याला मात्र मनापासून एकत्र येतात. शिमग्यात देव, राक्षसांची सोंग घराच्या दाराशी येतात. चिल्ली-पिल्ली त्यांना घाबरून भोकाड पसरायची. पण मी पाहिलेलं श्री कृष्णाचं सोंग अगदी तेजोमय आणि नवंचैतन्य देणारं होतं. तसंच एक मुलगा स्री पात्र करत सोंगांसोबत गावभर हिंडतो. शिमग्याच्या निमित्तानं आज 'मुंटा'वाचकांसाठी हे गाऱ्हाणं.
बारा गावाच्या, बारा वेशीच्या, बारा बावडीच्या, बारा नाक्याच्या, मुंबानगरीच्या बा देवा महाराजा...
होय महाराजा...
आज जो शिमग्याचो सण सगळे पोरा टोरा, म्हातारे कोतारे मिळान साजरो करतत, त्यांचो तू नेहमी सांभाळ कर आणि काय जी इडा पीडा, वाकडा नाकडा असात त दूर कर रे महाराजा....
ह्या होळीये सोबत सगळ्यांच्या मानतलो राग, रुसवो जळान खाक होऊ देत आणि सगळी माणंसा माणुसकीन एकमेकांसोबत नांदु देत रे महाराजा...
होय महाराजा!
- प्रल्हाद कुडतरकर, लेखक-अभिनेता
शब्दांकन - कल्पेशराज कुबल