सध्याच्या स्मार्टफोनच्या दुनियेमध्ये 'इलेक्ट्रॉनिक वॉलेट' अर्थात 'ई-वॉलेट' बाळगणे ही नित्याचीच बाब होऊन बसली आहे. तरुणांमध्ये विशेष करून डेबिट कार्डांऐवजी मोबाइल वॉलेट वापरण्याचे प्रमाण वाढले असून, खरेदी करण्यापासून ते सर्व प्रकारची बिले देण्यासाठी त्याचा वापर सर्वमान्य झाला आहे. या ई-वॉलेटविषयी संपूर्ण माहिती देण्याचा हा प्रयत्न...
राजेश भारती
matatechkatta@gmail.com
खर्च करण्यासाठी हल्ली डेबिट आणि क्रेडिट कार्डचा वापर करण्यात येत असला, तरी नजीकच्या भविष्यात त्यांचा वापर कमीकमी होण्याची चिन्हे आहेत. याचे सर्वांत महत्त्वाचे कारण म्हणजे मोबाइल वॉलेट किंवा इलेक्ट्रॉनिक वॉलेटचा वाढता वापर...या मोबाइल वॉलेटचे प्रामुख्याने तीन प्रकार पडतात.
१. क्लोज्ड वॉलेट
२. सेमी क्लोज्ड वॉलेट
३. ओपन वॉलेट
१) क्लोज्ड वॉलेट : अशाप्रकारचे वॉलेट प्रामुख्याने ऑनलाइन कंपन्यांचे असतात. त्यामध्ये रोख रक्कम जमाही करता येत नाही किंवा त्यातून कोणतेही देयक देण्यासाठी रक्कम काढताही येत नाही. अशाप्रकारच्या कंपन्यांकडून विकत घेतलेले उत्पादन परत केल्यास या कंपन्या तुम्ही दिलेली रक्कम तुमच्या बँक खात्यात किंवा तुमच्या मोबाइल वॉलेटमध्ये टाकतात. वॉलेटमध्ये रक्कम आल्यानंतर तिचा उपयोग संबंधित कंपनीची उत्पादन खरेदी करण्यासाठीच होऊ शकतो. मिंत्रा, मेकमायट्रिप, जबाँग, ग्रोफर्स आदी कंपन्यांचे वॉलेट क्लोज्ड या प्रकारातील आहेत.
२) सेमी क्लोज्ड वॉलेट : या वॉलेटच्या माध्यमातूनही रक्कम काढली जाऊ शकत नाही. मात्र, आवश्यकतेनुसार कोठेही पेमेंट करण्याची सुविधा हे वॉलेट देऊ शकते. या प्रकारच्या वॉलेटच्या मदतीने केवळ अशाच ठिकाणी पेमेंट करता येते ज्यांच्याशी वॉलेटचे करार आहेत. भीम अॅप, पेटीएम, फोन पे, गुगल पे ही सेमी क्लोज्ड प्रकारातील वॉलेटची उदाहरणे आहेत. ई-कॉमर्स कंपनी अॅमेझॉननेही अशाच प्रकारचे वॉलेट सुरू केले आहे. या वॉलेटचे फायदे क्लोज्ड वॉलेटच्या तुलनेत अधिक आहेत.
३) ओपन वॉलेट : या प्रकारच्या वॉलेटमधून रोख रक्कम वळती केली जाते, तसेच रक्कम काढलीही जाऊ शकते. हे वॉलेटही सेमी क्लोज्ड वॉलेटप्रमाणेच कार्य करते. ओपन वॉलेट बऱ्याचदा बँकेच्या खात्यांशी जोडलेले असतात. बहुतांश ओपन वॉलेटची निर्मिती बँकांनीच केलेली आहे. या वॉलेटच्या माध्यमातून तुम्ही जर खरेदी केली असेल तर, ती रक्कम संबंधिताला तुमच्या बँक खात्यातून वळती करून दिली जाते. 'व्होडाफोन'चे 'एमपैसा' अॅप, स्टेट बँकेचे 'योनो' हे अॅप हे ओपन वॉलेटचे उदाहरण आहे.
...
ना डेबिट कार्ड..क्रेडिट कार्ड
कॅशलेस पेमेंटचे प्रमाण वाढण्यात सर्वांत मोठा वाटा मोबाइल वॉलेटचा आहे. वॉलेटमुळे डेबिट आणि क्रेडिट कार्ड बाळगण्याची आवश्यकताच उरलेली नाही. स्मार्टफोनमध्ये ई-वॉलेटचे अॅप डाउनलोड केल्यानंतर त्यात तुम्ही रक्कम ठेवू शकता किंना डेबिट अथवा क्रेडिट कार्डशी जोडून कोठेही पेमेंट करू शकता.
...
कोठे होतो उपयोग?
- सर्वप्रकारच्या ऑनलाइन खरेदीपासून किराणा दुकानामधील उधारी चुकती करण्यासाठी.
- डीटूएचपासून मोबाइलचे सर्व प्रकारचे रिचार्ज, सर्व प्रकारची बिले देण्यासाठी, घरगुती गॅसची बिले देण्यासाठी.
- रेल्वे, विमान, चित्रपटाची तिकिटे काढण्यासाठी.
...
...असा करा वॉलेटचा उपयोग
मोबाइल वॉलेटचा वापर करणे खूपच सोपे बनले आहे. आता तर हल्ली प्रत्येक कंपनीचे वॉलेट उपलब्ध आहे. कोणतेही वॉलेट अॅप स्मार्टफोनमध्ये डाउनलोड करून ई-मेल आयडी, मोबाइल क्रमांक आणि पासवर्ड देऊन त्याचा उपयोग केला जाऊ शकतो. एकदा लॉगइन केल्यानंतर गरजेप्रमाणे तुम्ही बँकेतून रक्कम मोबाइल वॉलेटमध्ये टाकून त्याचा वापर करू शकता. या शिवाय डेबिट अथवा क्रेडिट कार्ड वॉलेटशी जोडून वॉलेटचा उपयोग केला जाऊ शकतो.
...
किती रक्कम टाकू शकतो?
सध्या बहुतांश कंपन्यांच्या वॉलेटमध्ये दहा हजार रुपयांपर्यंतच रक्कम टाकण्याची मर्यादा निर्धारित करण्यात आली आहे. रिझर्व्ह बँकेने वॉलेट सेवा देणाऱ्या सर्व कंपन्यांना त्यांच्या ग्राहकांची 'केवायसी' प्रक्रिया पूर्ण करण्याविषयी बजावले आहे. ग्राहकांनी 'केवायसी' प्रक्रिया पूर्ण केल्यानंतर ते वॉलेटमध्ये एक लाख रुपयांपर्यंत रक्कम टाकू शकतात.
...
सुरक्षितता कशी बाळगाल?
पासकोड ठेवा : तुम्ही कोणतेही मोबाइल वॉलेट वापरा...त्याला पासकोड ठेवण्याची आवश्यकता आहे. कारण, मोबाइल हरवल्यास वॉलेटचा गैरवापर होणार नाही.
अॅप लॉक : मोबाइल वॉलेट वापरणाऱ्यांना अॅप लॉक वापरणे आवश्यकच आहे. त्यामुळे फोन चुकून जरी कधी अनलॉक राहिला तरी अॅपचा कुणीही गैरवापर करी शकणार नाही.
रक्कम टाकताना रिफ्रेश करू नका : तुम्ही बँकेच्या खात्यातून किंवा क्रेडिट कार्डद्वारा मोबाइल वॉलेटमध्ये रक्कम टाकता, त्या वेळी मोबाइल नेटवर्कमध्ये अडथळे आल्यास रक्कम हस्तांतरीत होण्यास वेळ लागतो. मात्र, जोपर्यंत हा व्यवहार पूर्ण झाल्याचे नोटिफिकेशन येत नाही, तोपर्यंत मोबाइल पुन्हा चालू अथवा रिफ्रेश करू नका. अन्यथा तुमच्या खात्यातून रक्कम वजा होईल, मात्र ती वॉलेटमध्ये जमा होणार नाही.