वृत्तसंस्था, नवी दिल्ली
अस्सल भारतीय मातीतील तत्त्वज्ञानात्मक व आध्यात्मिक संकल्पना ही मुख्य बैठक राखताना, रूढ चौकटी सोडून त्यांची चित्र व रंगअभिव्यक्ती आधुनिक पद्धतीने करणारे, विलक्षण प्रतिभेचे धनी असलेले ज्येष्ठ चित्रकार सयद हैदर रझा (वय ९४) यांचे शनिवारी प्रदीर्घ आजाराने निधन झाले. भारतात आधुनिक व बंडखोर विचारांच्या चित्रकलेची मुहूर्तमेढ रोवणाऱ्या ‘बॉम्बे प्रोग्रेसिव्ह आर्टिस्ट्स ग्रुप’च्या अध्वर्यूंपैकी एक असलेले रझा यांच्या निधनाने जागतिक कीर्तीचा महान चित्रकार हरपल्याची शोकभावना व्यक्त होत आहे.
प्रकृती अस्वास्थामुळे ज्येष्ठ चित्रकार रझा यांच्यावर येथील रुग्णालयात दोन महिने आयसीयूमध्ये उपचार चालू होते. शनिवारी त्यांची प्रकृती खालावली व सकाळी अकरा वाजता त्यांची प्राणज्योत मालवली, अशी माहिती ज्येष्ठ कवी व ललित कला अकादमीचे माजी अध्यक्ष अशोक वाजपयी यांनी दिली. मध्य प्रदेशात मंडला येथे नर्मदेच्या तिरावर रझा यांच्या वडिलांचे दफन करण्यात आले होते. त्या जागेजवळच आपल्याला चिरविश्रांती मिळावी, अशी रझा यांची इच्छा होती. त्यानुसारच त्यांच्यावर अंत्यसंस्कार करण्यात येतील, असे वाजपयी यांनी नमूद केले.
मध्य प्रदेशातील मं डला जिल्ह्यात बाबरिया येथे सन १९२२ मध्ये जन्म. शालेय शिक्षणानंतर नागपूर स्कूल ऑफ आर्ट व पुढे जे जे स्कूल ऑफ आर्ट येथे कलाशिक्षण. त्यानंतर पॅरिसमध्ये पुढील चित्रकला शिक्षण. जवळपास ६० वर्षे फ्रान्समध्ये वास्तव्य. युरोपमध्ये भ्रमंती. सन २०११ मध्ये भारतात परत, ही रझा यांच्या लौकिक कारकीर्दीतील महत्त्वाची वळणे होत. या सगळ्या वळणांवर रझा यांच्यातील चित्रकार अधिकाधिक विस्तारत गेला.
अंतर्मुखतेचा बिंदू; चैतन्याचा ताल!
रझा यांचे वडील वनाधिकारी होते. त्या निमित्ताने रझा यांना लहानपणापासूनच निखळ, नितळ निसर्गाचा सहवास लाभला. हा सहवास त्यांच्या चित्रांतून प्रदीर्घ काळ रंगरेषांतून झिरपत राहिला. काळाच्या ओघात त्यांची चित्रे अधिकाधिक अंतर्मुख होत गेली. ही अंतर्मुखतेची लय चित्रांत त्यांनी साधली ती बिंदू, पुरुष-प्रकृती, नारी अशा अस्सल भारतीय संकल्पनांच्या माध्यमातून. बिंदू या संकल्पनेचा आढळ त्यांच्या चित्रांत सातत्याने दिसून येत असे. चैतन्याचा व एकतानतेचा स्रोत असे स्थान या संकल्पनेला त्यांच्या चित्रात होते. अशा चित्रांमध्ये गडद रंगांचे व भौमितिक आकृत्यांचे आयोजन त्यांनी प्रामुख्याने केले.
अस्सल भारतीय मातीतील तत्त्वज्ञानात्मक व आध्यात्मिक संकल्पना ही मुख्य बैठक राखताना, रूढ चौकटी सोडून त्यांची चित्र व रंगअभिव्यक्ती आधुनिक पद्धतीने करणारे, विलक्षण प्रतिभेचे धनी असलेले ज्येष्ठ चित्रकार सयद हैदर रझा (वय ९४) यांचे शनिवारी प्रदीर्घ आजाराने निधन झाले. भारतात आधुनिक व बंडखोर विचारांच्या चित्रकलेची मुहूर्तमेढ रोवणाऱ्या ‘बॉम्बे प्रोग्रेसिव्ह आर्टिस्ट्स ग्रुप’च्या अध्वर्यूंपैकी एक असलेले रझा यांच्या निधनाने जागतिक कीर्तीचा महान चित्रकार हरपल्याची शोकभावना व्यक्त होत आहे.
प्रकृती अस्वास्थामुळे ज्येष्ठ चित्रकार रझा यांच्यावर येथील रुग्णालयात दोन महिने आयसीयूमध्ये उपचार चालू होते. शनिवारी त्यांची प्रकृती खालावली व सकाळी अकरा वाजता त्यांची प्राणज्योत मालवली, अशी माहिती ज्येष्ठ कवी व ललित कला अकादमीचे माजी अध्यक्ष अशोक वाजपयी यांनी दिली. मध्य प्रदेशात मंडला येथे नर्मदेच्या तिरावर रझा यांच्या वडिलांचे दफन करण्यात आले होते. त्या जागेजवळच आपल्याला चिरविश्रांती मिळावी, अशी रझा यांची इच्छा होती. त्यानुसारच त्यांच्यावर अंत्यसंस्कार करण्यात येतील, असे वाजपयी यांनी नमूद केले.
मध्य प्रदेशातील मं डला जिल्ह्यात बाबरिया येथे सन १९२२ मध्ये जन्म. शालेय शिक्षणानंतर नागपूर स्कूल ऑफ आर्ट व पुढे जे जे स्कूल ऑफ आर्ट येथे कलाशिक्षण. त्यानंतर पॅरिसमध्ये पुढील चित्रकला शिक्षण. जवळपास ६० वर्षे फ्रान्समध्ये वास्तव्य. युरोपमध्ये भ्रमंती. सन २०११ मध्ये भारतात परत, ही रझा यांच्या लौकिक कारकीर्दीतील महत्त्वाची वळणे होत. या सगळ्या वळणांवर रझा यांच्यातील चित्रकार अधिकाधिक विस्तारत गेला.
अंतर्मुखतेचा बिंदू; चैतन्याचा ताल!
रझा यांचे वडील वनाधिकारी होते. त्या निमित्ताने रझा यांना लहानपणापासूनच निखळ, नितळ निसर्गाचा सहवास लाभला. हा सहवास त्यांच्या चित्रांतून प्रदीर्घ काळ रंगरेषांतून झिरपत राहिला. काळाच्या ओघात त्यांची चित्रे अधिकाधिक अंतर्मुख होत गेली. ही अंतर्मुखतेची लय चित्रांत त्यांनी साधली ती बिंदू, पुरुष-प्रकृती, नारी अशा अस्सल भारतीय संकल्पनांच्या माध्यमातून. बिंदू या संकल्पनेचा आढळ त्यांच्या चित्रांत सातत्याने दिसून येत असे. चैतन्याचा व एकतानतेचा स्रोत असे स्थान या संकल्पनेला त्यांच्या चित्रात होते. अशा चित्रांमध्ये गडद रंगांचे व भौमितिक आकृत्यांचे आयोजन त्यांनी प्रामुख्याने केले.