लस कशी बनवली?
'दि लँसेंट' या वैद्यकीय नियतकालिकेत प्रकाशित झालेल्या संशोधनानुसार, ही लस वायरल वेक्टरपासून बनवण्यात आली आहे. यामध्ये कोविड-१९ चा आजार फैलावणाऱ्या करोना विषाणू SARS-CoV-19 चा स्पाइक प्रोटीन असतो. स्पाइक प्रोटीनच्या मदतीने अॅण्टीबॉडी तयार करण्यात येते. लशीत वापरण्यात आलेला वायरल वेक्टर विषाणूला जेनेटिकली इंजिनियर करून तयार करण्यात आलेला आहे. त्यामुळे मानवाच्या शरीरात विषाणूशी लढण्याची रोगप्रतिकारक शक्ती वाढते. मात्र, त्याचा शरीरावर कोणाताही वाईट परिणाम होत नाही.
लस किती सुरक्षित?
या लशीची चाचणी १८ ते ५५ वर्षादरम्यानच्या वयोगटातील नागरिकांवर करण्यात आली. लस टोचल्यानंतर शरीरात रोगप्रतिकारक शक्ती वाढली असल्याचे समोर आले. 'ऑक्सफर्डची लस दोन पातळ्यांवर यशस्वी झाली आहे. अॅण्टीबॉडीज आणि टी-सेलची निर्मिती करण्यात यश आले आहे. दोन डोसमध्ये अॅण्टीबॉडी शरीरात अधिक चांगल्या प्रकारे सक्रिय झाले असल्याचे समोर आले. लस देण्यात आलेल्या नागरिकांमध्ये डोकेदुखी, ताप, अंगदुखी अशी लक्षणे दिसू लागल्यानंतर त्यांना पॅरासिटमॉल देण्यात आल्यानंतर हे रुग्ण ठिक झाले. लोकांना धोका निर्माण होईलस अशी कोणतीही लक्षणे, साइड इफेक्टस जाणवली नाहीत.
अॅण्टी बॉडी आणि टी-सेल काय करतात?
ऑक्सफोर्डची लस सर्वाधिक आश्वासक समजली जाते. AstraZeneca सारखी कंपनी या लशीचे उत्पादन करणार असून इतरांपेक्षा ही लस वेगळी असणार आहे. या लशीमुळे शरीरात अॅण्टीबॉडी आणि व्हाइट ब्लड सेल किलर टी सेलची निर्मिती होते. अॅण्टीबॉडी शरीरातील विषाणूंचा खात्मा करते. तर, टी-सेल या विषाणूंमुळे प्रभावित झालेल्या पेशींना नष्ट करते. अॅण्टीबॉडीज महिनाभरात निघून जात असल्या, तरी टी-सेल अनेक वर्षे रक्ताभिसरणात राहू शकतात, असे वेगवेगळ्या अभ्यासांतून स्पष्ट झाले असल्याने हे संशोधन महत्त्वाचे मानले जात आहे. ही लस दुहेरी संरक्षण देत असल्यामुळे या लशीकडे सर्वांचे लक्ष लागले आहे.
सामान्यांसाठी लस कधी उपलब्ध होणार?
लशीच्या पहिल्या टप्प्यातील मानवी चाचणीत फक्त १०७७ जण सहभागी झाले होते. आतापर्यंतचे परिणाम अनुकूल आले आहेत. मात्र, निव्वळ याच आधारावर ही लस सर्वसामान्यांसाठी उपलब्ध करून दिली जाणार नाही. लशीच्या पुढील चाचणीच्या टप्प्यात ब्रिटनमध्ये १० हजार, अमेरिकेत ३० हजार, दक्षिण आफ्रिकेत दोन हजार आणि ब्राझीलमध्ये पाच हजार नागरिकांवर चाचणी करण्यात येणार आहे. तिसऱ्या टप्प्यातील चाचणीचे परिणाम समोर आल्यानंतर सर्वांसाठी लस उपलब्ध होईल का, याचा निर्णय होईल.
लस कधीपर्यंत येणार ?
पहिल्या टप्प्यातील चाचणीत लस यशस्वी ठरल्यामुळे अपवादात्मक स्थितीत आपात्कालीन परिस्थितीत ही लस वापरण्याची परवानगी मिळणार आहे. करोनाच्या सर्वाधिक धोका असलेल्यांना ऑक्टोबरपर्यंत ही लस टोचण्यात येईल. यामध्ये आरोग्य कर्मचाऱ्यांचा प्रामुख्याने समावेश असेल. Astrazeneca नुसार, पुढील वर्षापर्यंत लशीला पूर्णपणे मान्यता मिळण्याची दाट शक्यता आहे. त्यानंतर ही लस सर्वसामान्य जनतेपर्यंत दाखल होईल आणि लसीकरण सुरू होईल. साधारणपणे एका लशीची निर्मिती करण्यासाठी १० ते १५ वर्षांच्या कालावधी लागतो. मात्र, ही लस २०२१ च्या सुरुवातीला बाजार दाखल झाल्यास हा मोठा पल्ला असणार आहे. करोनाने माजवलेल्या हाहाकाराच्या पार्श्वभूमीवर लशींबाबतचे काही नियम शिथील करण्यात आल्याची चर्चा आहे.