'नाही', 'नको'नं कळतं सारं

ईशान घमंडे, कॉलेज क्लब रिपोर्टर

संवाद साधण्यासाठी भाषेचा वापर पूर्वापार चालत आला आहे. पण आपण करत असलेला शब्दांचा थेट संबंध आपल्या मानसिक स्थितीशी आणि भावनांशी जोडलेला असतो. त्यामुळे अर्थातच या 'शब्दांच्या वापरातून मनातील नैराश्य जाणून घेता येईल का' यावर संशोधन सुरु आहे. नैराश्याची स्थिती वेळेवर ओळखण्यात आणि त्यानुसार उपाययोजना याचा फायदा नक्कीच होऊ शकेल.

शब्दांच्या वापराचा नैराश्याशी असलेला संबंध शोधता येणं, हे नक्कीच अत्यंत कठीण काम आहे. मात्र 'क्लिनिकल सायकॉलॉजिकल सायन्स'च्या संशोधनानुसार त्याविषयी योग्य माहिती देऊ शकणाऱ्या शब्दांची नेमकी यादीदेखील सांगता येऊ शकते. ज्याच्या साहाय्यानं, एखादी व्यक्ती नैराश्याच्या गर्तेत आहे अथवा नाही, याचं अनुमान लावणं सहजशक्य आहे. आज हे संशोधन इतकं महत्त्वपूर्ण ठरत आहे की, पूर्वी अनुमान लावण्याचं जे काम संशोधक स्वतः करत, तेच आज तंत्रज्ञानाचा वापर करून केलं जात आहे. तंत्रज्ञानाच्या वापरामुळे त्रुटींनाही वाव कमी आहे. शब्दांच्या वापरातील विविधता, त्यांचे प्रकार, इतकंच नाही तर, वाक्याच्या लहान अथवा मोठे असण्यावरूनही अनेक निष्कर्ष काढणं शक्य आहे. कारण नैराश्यात नसलेली व्यक्ती आणि नैराश्य आलेली व्यक्ती यांच्या भाषेच्या वापरात फरक जाणवतो.

नैराश्यानं पीडित व्यक्ती, 'एकटेपणा', 'दुःख', 'उदास' अशा नकारात्मक शब्दांचा वापर अधिक करते. याशिवाय अशा व्यक्तीच्या बोलण्यात 'तो', 'ती', 'ते', त्यांचे इत्यादी तृतीयपुरुषी शब्दांपेक्षा 'मी', 'माझे', 'माझ्यासाठी' अशा प्रथमपुरुषी शब्दांचा वापर अधिक प्रमाणात होतो. 'पूर्णतः', 'नियमित', 'नेहमी' अशा निरपेक्ष शब्दांची, मानसिक स्थिती समजून घेण्यात जास्त मदत होते.

'द कॉनव्हरसेशन'च्या अहवालानुसार जगभरातील जवळपास तीनशे दशलक्ष लोक नैराशाच्या आहारी गेलेले आहेत. खरं तर आजच्या काळात जग इतकं जवळ आलेलं आहे, की आपल्या जवळच्या व्यक्तींना भेटणं आणि त्यांच्या संपर्कात राहणं खूपच सोपं झालं आहे. अशा काळात, तंत्रज्ञानाचा वापर करून, तुम्ही वापरत असलेल्या शब्दांच्या माध्यमातून तुमची मानसिक स्थिती योग्य वेळेत शोधून काढणं शक्य झाल्यास, ते नक्कीच खूप फायदेशीर ठरेल.

००००

सामान्य व्यक्तीपेक्षा कमी बोलणं आणि कमी शब्दांचा वापर नैराश्यात असलेल्या व्यक्तींच्या संवादातून दिसून येतो. 'माझ्या जीवनात काही उरलं नाही', 'मी काय करतोय' अशा नकारात्मक वाक्यांचा वापर त्यांच्याकडून अधिक प्रमाणात होतो. नैराश्य जाणून घेण्यासाठी तंत्रज्ञानाचा वापर होणं, नक्कीच फायद्याचं ठरेल. पण आज हे तंत्रज्ञान संशोधन प्रक्रियेत आहे. भावना, देहबोली इत्यादी बाबींमधून उलगडणारा मनुष्यस्वभाव जाणून घेणं, अजून तरी तंत्रज्ञानाच्या साहाय्यानं सहजशक्य नाही. कदाचित यासाठी भविष्यात तंत्रज्ञानाचा वापर अधिक प्रमाणात केला जाऊ शकेल.

-डॉ. सागर मुंदडा, मानसोपचारतज्ज्ञ