स्त्रियांचा सन्मान करण्याची वृत्ती मुलांच्या मनात रुजवण्याचे काम निकोप लैंगिक साक्षरतेद्वारेच होऊ शकते. पुरुष लैंगिकता शिक्षणात सक्षम झाले, तर ते स्त्रियांची लैंगिकता समजून घेतील, त्यांचा उचीत मान ठेवतील. तेव्हाच आपल्याकडे खरी स्त्री-पुरुष समानता येईल. त्यासाठी पालकांनाच आपला मुलगा वयात येत असताना अधिक मोकळे व्हावे लागेल, त्याच्याशी संवाद साधावा लागेल.
प्रतीक पुरी
लैंगिकता ही अशी एक दोरी आहे, जिला साप समजून झोडपण्याकडेच लोकांचा कल जास्त असतो किंवा मग तिच्यापासून पळ काढण्याचा. त्याच्याविषयी बोलायचे झाले तरी ते आडवळणाने, सांकेतिक शब्दांत, कुजबूजत बोलले जाते. उघडपणे बोललो, तर त्याला अश्लील म्हटले जाते. का वागतो आपण असे? मी वयात येत होतो, तेव्हापासून हा प्रश्न मला सतावतोय. आजही त्याचे उत्तर पूर्णपणे मिळालेले नाही. म्हणून मी या प्रश्नांची उत्तरे शोधण्याचा माझ्यापुरता प्रयत्न केला. त्याचे फलित म्हणजे माझी ‘वाफाळलेले दिवस’ ही कादंबरी. वयात येणाऱ्या एका चौदा वर्षांच्या मुलाची ही कथा. ती त्याच्या मित्रांचीही कथा आहे. माझ्या घरी आई-वडील, मोठा भाऊ, मोठ्या दोन बहिणी होत्या; पण मी जेव्हा लैंगिकतेच्या अनाकलनीय भोवऱ्यात गटांगळ्या खात होतो, त्यावेळी यापैकी कोणीही मला वाचवायला आले नाही. तसे काही करण्याची गरज आहे असे कोणालाही वाटले नाही. मला स्वतःलाही त्यांनी माझ्या मदतीला यावे असे तेव्हा वाटले नाही. आज मात्र ते वाटते. त्यांनी त्या वयात मला समजून घेतले असते, माझ्या प्रश्नांची उत्तरे दिली असती, तर कदाचित मी अधिक प्रगल्भपणे वयात येऊ शकलो असतो.
सुदैवाने मी कोणत्याही चुकीच्या मार्गाला लागलो नाही; पण याचा अर्थ मला सारे सहज सोपे गेले असेही नाही. लहान वयात माझ्यावर लैंगिक अत्याचार झाले. त्यांचे स्वरूप सौम्य होते आणि त्याला लैंगिक अत्याचार म्हणतात याचीही मला तेव्हा कल्पना नव्हती, ती आज आहे. मी या गोष्टी कधी घरी सांगू शकलो नाही; कारण तसे वातावरणच नव्हते. आपल्या समाजातच तसे वातावरण नाही. दुर्दैवाने आजही ते नाही. मुलगा १६ वर्षांचा झाला, की वडील-मुलाचे नाते मैत्रीचे असावे असा एक संकेत आहे आपल्याकडे. प्रत्यक्षात तो कधीच पाळला जात नाही. वडील-मुलाचे आपल्याकडचे नाते हे निव्वळ धाकाचे, दडपशाहीचे असते. त्यात संवाद नसतोच. लैंगिकतेवर मुलाने बापाला प्रश्न विचारणे, ही सर्वथा अविश्वसनीय बाब समजली जाते.
खरे तर, वडिलांनीच स्वतःच्या अनुभवावरून, पुढाकार घेऊन मुलांना या गोष्टी सांगायला हव्यात. जशी आई आपल्या लेकीला सांगते. स्त्रियांमध्ये हा भाग खासगी असला, तरी तो काटेकोरपणे पाळला जातो. स्त्रियांच्या लैंगिकतेविषयी आता अगदी उघडपणे संवाद साधला जातो. असे बोलणे हे पुरोगामीपणाचे, आधुनिक आणि स्त्रीसमानतेला प्रोत्साहन देणारे मानले जाते. त्याचवेळी पुरुषांच्या लैंगिकतेविषयी बोलले जात नाही. योनीचा उल्लेख सहजपणे केला जातो, मासिक पाळीविषयी बोलले जाते; पण लिंग, वीर्यस्खलन याविषयी बोलायचे म्हटले, की लोकांना काटे टोचतात.
वडिलांनी मुलाच्या वयातले बदलते टप्पे समजून त्याच्याशी संवाद साधायला हवा. हे त्याला सांगण्याची जबाबदारी वडिलांचीच आहे. त्याला स्त्रीदेहाविषयी वाटणारे आकर्षण हे चुकीचे नाही, तर नैसर्गिक आहे; पण त्यात आकर्षणाची मर्यादा ओलांडली जाणार नाही, याचा इशारा देण्याचीही जबाबदारी वडिलांचीच आहे. हे मात्र होत नाही. त्याऐवजी त्या मुलाला केवळ मार पडतो. तो किती नालायक आहे, वाया गेलेला आहे हेच ऐकून घ्यावे लागते. त्याला आत्मसन्मान आहे, याचा कसलाही विचार न करता त्याचा अपमान केला जातो. आपल्या घरीच असा अपमान झाल्यानंतर त्या मुलाच्या भावना विकृत होत गेल्या, तर त्यासाठी त्या मुलाला दोष कसा द्यायचा? वडिलांना यात आपला दोष काहीच दिसून येत नाही. त्यांच्या वेळेस त्यांच्या वडिलांनीही त्यांना असे काही सांगितलेले नसते, तोच कित्ता तेही गिरवतात; पण काही प्रसंगी स्वतः ठेचकाळल्यानंतर आपल्या मुलाला सावध करावे, इतकीही जबाबदारी त्यांनी उचलू नये का?
मी असेही म्हणेन, की स्त्रियांनीही पुरुषांना लैंगिकता शिकवण्यासाठी पुढाकार घ्यायला हवा. मग ती आई असेल, बहीण असेल, मैत्रीण असेल किंवा पत्नी असेल. त्यांनीही कोणत्याही संकोचाविना आपल्या भवतालच्या पुरुषांना समजून घेतले, तर लैंगिकतेचे हे धुके वितळायला खूप मदत होईल. मुळात लैंगिकता म्हणजे केवळ संभोग नाही. त्यांत तुमच्या लैंगिक अवयवांची माहिती करून घेणे, त्यांची देखभाल कशी करायची ते शिकणे, आपल्यापेक्षा स्त्री देह कसा वेगळा आहे हे समजून घेणे, मोठे होत जाताना काय धोके असू शकतात ते जाणून घेणे, चुकीच्या मार्गाने आपल्या लैंगिक प्रश्नांची उत्तरे शोधली, तर त्याचा आपल्याला आणि इतरांनाही किती त्रास होऊ शकतो हे समजून घेणे, अशा अनेक बाबी येतात. मुख्य म्हणजे, स्त्रियांचा सन्मान करण्याची वृत्ती आपल्या मनात रुजवण्याचे काम निकोप लैंगिक साक्षरतेद्वारेच होऊ शकते. आज मोबाइलवर इंटरनेटमुळे मुले सर्रास पॉर्न बघतात. त्यांच्या दृष्टीने स्त्री ही केवळ भोगवस्तू आहे. तशीच मानसिकता रुजवणारी धंदेवाईक वृत्ती सगळीकडे पसरलेली आहे. या विळख्यातून त्यांना सोडवणे, ही मोठी समस्या आपल्या सर्वांसमोर उभी आहे.
सगळे काही सहज मिळते त्याचप्रमाणे स्त्रीही सहजपणे मिळते, हे मुलांच्या मनावर या ना त्या माध्यमातून बिंबवले जाते. मग ते चित्रपट असतील, जाहिराती असतील, पॉर्न असेल. यातून त्यांच्या मनात स्त्रियांविषयीची प्रचंड नकारात्मकता तयार होते. आपल्या मागणीला तिने होकार द्यायलाच हवा, हा अट्टहासही तयार होतो. त्यातूनच बलात्काराचे गुन्हे घडतात. अत्यंत क्रूर पद्धतीने मुलींवर बलात्कार केले जातात आणि हिंस्र पद्धतीने त्यांना मारण्यातही येते. विशी-पंचविशीची मुले असतात ही सारी. कुठून येते त्यांच्यात ही विकृती? दुसरीकडे अल्पवयीन मुलगे-मुली प्रेमात पडून घरून पळून जातात. त्यांच्या घरचे त्यांना एक तर कायमचे सोडून देतात किंवा मारूनच टाकतात. का तर ऑनर किलिंग! या दोन्ही गोष्टी चुकीच्या आहेत. यात पुन्हा घरच्या पुरुषांचाच पुढाकार जास्त असतो. प्रेम करणे ही अत्यंत भीतीदायक किंवा अब्रूला काळीमा फासणारी गोष्ट आहे, असेच त्यांना वाटते. त्यांना शांतपणे समजावण्याचा पर्यायही आपल्याकडे उपलब्ध आहे याचा त्यांना विसरच पडतो; कारण त्यांचीही जडणघडण अशीच झालेली असते. त्याचे मूळ आपल्या घरगुती आणि सामाजिक वागणुकीत आहे.
स्त्रियांना घरीदारी होणारी मारहाण, अश्लील शिवीगाळ, त्यांना कायम मुलांच्या तुलनेत मागे ठेवण्याचा प्रकार, केला जाणारा अपमान, यातून कळत नकळत वयात येणाऱ्या मुलांमध्ये स्त्रीविषयी चुकीची प्रतिमा तयार होते. त्यांच्यापेक्षा आपणच श्रेष्ठ आहोत, ही भावना त्यांच्या मनात निर्माण होऊ लागते, ज्यातून ते बाहेर पडू शकत नाहीत. हे टाळायचे असेल, तर आपल्याला आता लैंगिकतेविषयी मुक्त संवाद साधल्याशिवाय पर्याय नाही. लैंगिक शब्दांचा, क्रियांचा, अनुभवांचा उच्चार उघडपणे केल्याने अश्लिलता वाढत नाही, तर त्याविषयी साक्षरता निर्माण होते. त्यात अभद्र बिभत्स असे काही नसते, हे समजून घ्यायला हवे. या अत्यंत नैसर्गिक गोष्टी आहेत. त्यांच्याविषयी त्याच पद्धतीने सरळ सोप्या भाषेत, मुलगे-मुलींना समजेल अशा पद्धतीने बोलायला हवे, तरच यातला अनाठायी संकोच मारला जाईल. आई-वडिलांनी आपल्या मुलाला लैंगिक अनुभवांविषयी सांगितल्याने, त्यांचा मान त्याच्या लेखी कमी होणार नाही. उलट, त्या मुलाला त्यांच्याविषयी आदरच वाढेल. मुख्य म्हणजे, विश्वास निर्माण होईल, की मला ज्या अडचणी येत आहेत, त्या अगदी सामान्य आहेत. मला काही त्रास झालाच, तर पालकांशी मोकळेपणाने बोलू शकतो आणि ते मला योग्य ते मार्गदर्शन करतील.
मला हे सारे कधी अनुभवता आले नाही. त्यामुळे याविषयी आपणच काहीतरी लिहायला हवे आणि तेही उघडपणे लिहायला हवे, या जाणीवेतूनच ‘वाफाळलेले दिवस’ जन्माला आली. त्याचा उद्देशच पुरुषांच्या लैंगिक सक्षमीकरणाचा आहे. पुरुष लैंगिकता शिक्षणात सक्षम झाले, तर ते स्त्रियांची लैंगिकता समजून घेतील, त्यांचा उचीत मान ठेवतील. तेव्हाच आपल्याकडे खरी स्त्री-पुरुष समानता येईल. त्यासाठी पालकांनाच थोडा पुढाकार घ्यावा लागेल, थोडे साहस दाखवावे लागेल आणि थोडे अधिक मोकळे व्हावे लागेल. लैंगिकता हा बागुलबुवा नाही, की तो शापही नाही. त्याविषयी बोलण्याने पालकांचे काहीही वाईट घडणार नाही, उलट स्वत:च्या मुलाचे जगणे अधिक सहज सुंदर होण्यासाठी त्याची मदतच होईल.
प्रतीक पुरी
लैंगिकता ही अशी एक दोरी आहे, जिला साप समजून झोडपण्याकडेच लोकांचा कल जास्त असतो किंवा मग तिच्यापासून पळ काढण्याचा. त्याच्याविषयी बोलायचे झाले तरी ते आडवळणाने, सांकेतिक शब्दांत, कुजबूजत बोलले जाते. उघडपणे बोललो, तर त्याला अश्लील म्हटले जाते. का वागतो आपण असे? मी वयात येत होतो, तेव्हापासून हा प्रश्न मला सतावतोय. आजही त्याचे उत्तर पूर्णपणे मिळालेले नाही. म्हणून मी या प्रश्नांची उत्तरे शोधण्याचा माझ्यापुरता प्रयत्न केला. त्याचे फलित म्हणजे माझी ‘वाफाळलेले दिवस’ ही कादंबरी. वयात येणाऱ्या एका चौदा वर्षांच्या मुलाची ही कथा. ती त्याच्या मित्रांचीही कथा आहे. माझ्या घरी आई-वडील, मोठा भाऊ, मोठ्या दोन बहिणी होत्या; पण मी जेव्हा लैंगिकतेच्या अनाकलनीय भोवऱ्यात गटांगळ्या खात होतो, त्यावेळी यापैकी कोणीही मला वाचवायला आले नाही. तसे काही करण्याची गरज आहे असे कोणालाही वाटले नाही. मला स्वतःलाही त्यांनी माझ्या मदतीला यावे असे तेव्हा वाटले नाही. आज मात्र ते वाटते. त्यांनी त्या वयात मला समजून घेतले असते, माझ्या प्रश्नांची उत्तरे दिली असती, तर कदाचित मी अधिक प्रगल्भपणे वयात येऊ शकलो असतो.
सुदैवाने मी कोणत्याही चुकीच्या मार्गाला लागलो नाही; पण याचा अर्थ मला सारे सहज सोपे गेले असेही नाही. लहान वयात माझ्यावर लैंगिक अत्याचार झाले. त्यांचे स्वरूप सौम्य होते आणि त्याला लैंगिक अत्याचार म्हणतात याचीही मला तेव्हा कल्पना नव्हती, ती आज आहे. मी या गोष्टी कधी घरी सांगू शकलो नाही; कारण तसे वातावरणच नव्हते. आपल्या समाजातच तसे वातावरण नाही. दुर्दैवाने आजही ते नाही. मुलगा १६ वर्षांचा झाला, की वडील-मुलाचे नाते मैत्रीचे असावे असा एक संकेत आहे आपल्याकडे. प्रत्यक्षात तो कधीच पाळला जात नाही. वडील-मुलाचे आपल्याकडचे नाते हे निव्वळ धाकाचे, दडपशाहीचे असते. त्यात संवाद नसतोच. लैंगिकतेवर मुलाने बापाला प्रश्न विचारणे, ही सर्वथा अविश्वसनीय बाब समजली जाते.
खरे तर, वडिलांनीच स्वतःच्या अनुभवावरून, पुढाकार घेऊन मुलांना या गोष्टी सांगायला हव्यात. जशी आई आपल्या लेकीला सांगते. स्त्रियांमध्ये हा भाग खासगी असला, तरी तो काटेकोरपणे पाळला जातो. स्त्रियांच्या लैंगिकतेविषयी आता अगदी उघडपणे संवाद साधला जातो. असे बोलणे हे पुरोगामीपणाचे, आधुनिक आणि स्त्रीसमानतेला प्रोत्साहन देणारे मानले जाते. त्याचवेळी पुरुषांच्या लैंगिकतेविषयी बोलले जात नाही. योनीचा उल्लेख सहजपणे केला जातो, मासिक पाळीविषयी बोलले जाते; पण लिंग, वीर्यस्खलन याविषयी बोलायचे म्हटले, की लोकांना काटे टोचतात.
वडिलांनी मुलाच्या वयातले बदलते टप्पे समजून त्याच्याशी संवाद साधायला हवा. हे त्याला सांगण्याची जबाबदारी वडिलांचीच आहे. त्याला स्त्रीदेहाविषयी वाटणारे आकर्षण हे चुकीचे नाही, तर नैसर्गिक आहे; पण त्यात आकर्षणाची मर्यादा ओलांडली जाणार नाही, याचा इशारा देण्याचीही जबाबदारी वडिलांचीच आहे. हे मात्र होत नाही. त्याऐवजी त्या मुलाला केवळ मार पडतो. तो किती नालायक आहे, वाया गेलेला आहे हेच ऐकून घ्यावे लागते. त्याला आत्मसन्मान आहे, याचा कसलाही विचार न करता त्याचा अपमान केला जातो. आपल्या घरीच असा अपमान झाल्यानंतर त्या मुलाच्या भावना विकृत होत गेल्या, तर त्यासाठी त्या मुलाला दोष कसा द्यायचा? वडिलांना यात आपला दोष काहीच दिसून येत नाही. त्यांच्या वेळेस त्यांच्या वडिलांनीही त्यांना असे काही सांगितलेले नसते, तोच कित्ता तेही गिरवतात; पण काही प्रसंगी स्वतः ठेचकाळल्यानंतर आपल्या मुलाला सावध करावे, इतकीही जबाबदारी त्यांनी उचलू नये का?
मी असेही म्हणेन, की स्त्रियांनीही पुरुषांना लैंगिकता शिकवण्यासाठी पुढाकार घ्यायला हवा. मग ती आई असेल, बहीण असेल, मैत्रीण असेल किंवा पत्नी असेल. त्यांनीही कोणत्याही संकोचाविना आपल्या भवतालच्या पुरुषांना समजून घेतले, तर लैंगिकतेचे हे धुके वितळायला खूप मदत होईल. मुळात लैंगिकता म्हणजे केवळ संभोग नाही. त्यांत तुमच्या लैंगिक अवयवांची माहिती करून घेणे, त्यांची देखभाल कशी करायची ते शिकणे, आपल्यापेक्षा स्त्री देह कसा वेगळा आहे हे समजून घेणे, मोठे होत जाताना काय धोके असू शकतात ते जाणून घेणे, चुकीच्या मार्गाने आपल्या लैंगिक प्रश्नांची उत्तरे शोधली, तर त्याचा आपल्याला आणि इतरांनाही किती त्रास होऊ शकतो हे समजून घेणे, अशा अनेक बाबी येतात. मुख्य म्हणजे, स्त्रियांचा सन्मान करण्याची वृत्ती आपल्या मनात रुजवण्याचे काम निकोप लैंगिक साक्षरतेद्वारेच होऊ शकते. आज मोबाइलवर इंटरनेटमुळे मुले सर्रास पॉर्न बघतात. त्यांच्या दृष्टीने स्त्री ही केवळ भोगवस्तू आहे. तशीच मानसिकता रुजवणारी धंदेवाईक वृत्ती सगळीकडे पसरलेली आहे. या विळख्यातून त्यांना सोडवणे, ही मोठी समस्या आपल्या सर्वांसमोर उभी आहे.
सगळे काही सहज मिळते त्याचप्रमाणे स्त्रीही सहजपणे मिळते, हे मुलांच्या मनावर या ना त्या माध्यमातून बिंबवले जाते. मग ते चित्रपट असतील, जाहिराती असतील, पॉर्न असेल. यातून त्यांच्या मनात स्त्रियांविषयीची प्रचंड नकारात्मकता तयार होते. आपल्या मागणीला तिने होकार द्यायलाच हवा, हा अट्टहासही तयार होतो. त्यातूनच बलात्काराचे गुन्हे घडतात. अत्यंत क्रूर पद्धतीने मुलींवर बलात्कार केले जातात आणि हिंस्र पद्धतीने त्यांना मारण्यातही येते. विशी-पंचविशीची मुले असतात ही सारी. कुठून येते त्यांच्यात ही विकृती? दुसरीकडे अल्पवयीन मुलगे-मुली प्रेमात पडून घरून पळून जातात. त्यांच्या घरचे त्यांना एक तर कायमचे सोडून देतात किंवा मारूनच टाकतात. का तर ऑनर किलिंग! या दोन्ही गोष्टी चुकीच्या आहेत. यात पुन्हा घरच्या पुरुषांचाच पुढाकार जास्त असतो. प्रेम करणे ही अत्यंत भीतीदायक किंवा अब्रूला काळीमा फासणारी गोष्ट आहे, असेच त्यांना वाटते. त्यांना शांतपणे समजावण्याचा पर्यायही आपल्याकडे उपलब्ध आहे याचा त्यांना विसरच पडतो; कारण त्यांचीही जडणघडण अशीच झालेली असते. त्याचे मूळ आपल्या घरगुती आणि सामाजिक वागणुकीत आहे.
स्त्रियांना घरीदारी होणारी मारहाण, अश्लील शिवीगाळ, त्यांना कायम मुलांच्या तुलनेत मागे ठेवण्याचा प्रकार, केला जाणारा अपमान, यातून कळत नकळत वयात येणाऱ्या मुलांमध्ये स्त्रीविषयी चुकीची प्रतिमा तयार होते. त्यांच्यापेक्षा आपणच श्रेष्ठ आहोत, ही भावना त्यांच्या मनात निर्माण होऊ लागते, ज्यातून ते बाहेर पडू शकत नाहीत. हे टाळायचे असेल, तर आपल्याला आता लैंगिकतेविषयी मुक्त संवाद साधल्याशिवाय पर्याय नाही. लैंगिक शब्दांचा, क्रियांचा, अनुभवांचा उच्चार उघडपणे केल्याने अश्लिलता वाढत नाही, तर त्याविषयी साक्षरता निर्माण होते. त्यात अभद्र बिभत्स असे काही नसते, हे समजून घ्यायला हवे. या अत्यंत नैसर्गिक गोष्टी आहेत. त्यांच्याविषयी त्याच पद्धतीने सरळ सोप्या भाषेत, मुलगे-मुलींना समजेल अशा पद्धतीने बोलायला हवे, तरच यातला अनाठायी संकोच मारला जाईल. आई-वडिलांनी आपल्या मुलाला लैंगिक अनुभवांविषयी सांगितल्याने, त्यांचा मान त्याच्या लेखी कमी होणार नाही. उलट, त्या मुलाला त्यांच्याविषयी आदरच वाढेल. मुख्य म्हणजे, विश्वास निर्माण होईल, की मला ज्या अडचणी येत आहेत, त्या अगदी सामान्य आहेत. मला काही त्रास झालाच, तर पालकांशी मोकळेपणाने बोलू शकतो आणि ते मला योग्य ते मार्गदर्शन करतील.
मला हे सारे कधी अनुभवता आले नाही. त्यामुळे याविषयी आपणच काहीतरी लिहायला हवे आणि तेही उघडपणे लिहायला हवे, या जाणीवेतूनच ‘वाफाळलेले दिवस’ जन्माला आली. त्याचा उद्देशच पुरुषांच्या लैंगिक सक्षमीकरणाचा आहे. पुरुष लैंगिकता शिक्षणात सक्षम झाले, तर ते स्त्रियांची लैंगिकता समजून घेतील, त्यांचा उचीत मान ठेवतील. तेव्हाच आपल्याकडे खरी स्त्री-पुरुष समानता येईल. त्यासाठी पालकांनाच थोडा पुढाकार घ्यावा लागेल, थोडे साहस दाखवावे लागेल आणि थोडे अधिक मोकळे व्हावे लागेल. लैंगिकता हा बागुलबुवा नाही, की तो शापही नाही. त्याविषयी बोलण्याने पालकांचे काहीही वाईट घडणार नाही, उलट स्वत:च्या मुलाचे जगणे अधिक सहज सुंदर होण्यासाठी त्याची मदतच होईल.