सुचित्रा सुर्वे, ग्रोथ सेंटर
सायन्स म्हणजे संशोधनाला दिशा देणारं, वाव देणारं असं क्षेत्र. आजही या क्षेत्रातील अनेक पर्यायांची माहिती सर्वांपर्यंत पोहोचलेली नाही. आज आपण सुपरस्पेशलायझेशनच्या जमान्यात राहत आहोत. सुपरस्पेशलायझेशनच्या या काळात अनेक नवनवीन कोर्सेस उपलब्ध होऊ लागले आहेत, पण तरीही सायन्स शाखेला असणारी पसंती आणि प्राधान्य कायम राहिलेलं आहे. सायन्स शाखेला प्रवेश घेऊ इच्छिणाऱ्या विद्यार्थ्यांची संख्या खूप असली, तरी हे सगळेच विद्यार्थी प्युअर सायन्सचा अभ्यास करत नाहीत. त्यांचा उद्देश बारावीनंतर इंजिनीअरिंग किंवा मेडिकल शाखेला प्रवेश घेणं हाच असतो. खूपच कमी विद्यार्थी आपल्या आवडीने सायन्स शाखेतील स्पेशलायझेशन करण्याचा मार्ग स्वीकारतात. बीएस्सीनंतर पोस्ट ग्रॅज्युएट स्तरावर अनेक कोर्सेसचे पर्याय सायन्स क्षेत्रात आहेत. पण, यापैकी एखादा कोर्स करतानाच तुम्ही मास्टर्स, एखादा डॉक्टरल प्रोग्रॅम किंवा रिसर्च करणं तुमच्या एकंदर करिअरसाठी फायद्याचं ठरेल.
आपला वेळ घालवून, मेहनत घेऊन या संशोधन क्षेत्रात प्रवेश न घेण्यामागे योग्य आणि पुरेशा माहितीचा आणि जागरुकतेचा अभाव, अनिच्छा/गोंधळ अशी काही कारणं आहेत. याच कारणांमुळे पारंपरिक बीएस्सी पदवीपासून अनेक विद्यार्थी दूर राहतात. खरं तर या क्षेत्रातच स्पेशलायझेशन करू इच्छिणाऱ्या विद्यार्थ्यांसाठी अनेक पर्याय आहेत. त्यापैकी काही स्पेशलायझेशन्स पुढीलप्रमाणे -
■ भौतिकशास्त्रज्ञ (फिजिसिस्ट) म्हणून काम करताना अनेक प्रकारच्या संधी उपलब्ध आहेत. आण्विक भौतिकशास्त्र, खगोलशास्त्र, इन्फर्मेशन टेक्नॉलॉजी , स्पेस रिसर्च, भू भौतिक तंत्र इ़. म्हणून काम करता येईल. कॉलेज, विद्यापीठ आणि शाळा, तसंच रिसर्च सेंटर इथेही त्यांना नोकरीच्या चांगल्या संधी मिळू शकतात.
■ केमिस्ट्री शाखेचा अभ्यास केलेल्या विद्यार्थ्यांना अॅग्रिकल्चरल केमिस्ट्स, अॅनालिटिकल केमिस्ट्स, बायोकेमिस्ट्स, केमिकल मॅन्युफॅक्चरिंग, कॉस्मेटिक इंडस्ट्री, एन्व्हॉयन्र्मेंटल केमिस्ट्स, फूड केमिस्ट्स, जीओ केमिस्ट्स, इन्स्ट्रुमेंटेशन स्पेशालिस्ट्स, मेडिसिनल केमिस्ट्स, पेट्रोलियम केमिस्ट्स, फार्मास्युटिकल केमिस्ट्स, पॉलिमर केमिस्ट्स, मेडिकल रिप्रेंझेंटेटिव्ह, फॉरेन्सिक सायंटिस्ट, ऑक्युपेशनल हेल्थ अँड सेफ्टी स्पेशालिस्ट, सायन्स जर्नालिस्ट, अॅकॅडेमिशियन्स/रिसर्च सायंटिस्ट, शिक्षक, व्यावसायिक म्हणून करिअर करण्याचे पर्याय आहेत.
■ मॅथ्समध्ये स्पेशलायझेशन केलेल्या विद्यार्थ्यांना इन्फर्मेशन टेक्नॉलॉजी कंपन्या, मॅथेमॅटिकल रिसर्च इन्स्टिट्यूशन्स, विद्यापीठाच्या गणित विभागात, कॉलेज आणि इतर शैक्षणिक संस्थांमध्ये फॅक्लटी मेम्बर /लेक्चरर म्हणून काम करता येईल. तसंच ऑपरेशन्स रिसर्च, स्टॅटिस्टिक्स, अॅक्च्युरिअल, कम्प्युटर सायन्स, अप्लाइड मॅथेमॅटिकल फिजिक्स अँड अॅक्च्युरिअल सायन्स या क्षेत्रांतही करिअरच्या चांगल्या संधी मिळू शकतात.
■ झूओलॉजी हेसुद्धा असंच एक व्यापक क्षेत्र असून इथे संशोधनाच्या अनेक संधी आहेत. या विषयाचा अभ्यास करून पर्यावरण संवर्धनाचं काम हाती घेऊन पर्यावरणात सकारात्मक बदल घडवण्याची सुरुवात करता येईल. झूकीपर/ झू क्युरेटर, वाइल्ड लाइफ रिहॅबिलेटर (वन्यजीव पुनर्वसन अधिकारी), अॅनिमल बीव्हरीस्ट अशा नानाविध करिअर करण्याच्या संधी तुमच्याजवळ आहेत. त्याचबरोबर टीव्ही या माध्यमासाठी डॉक्युमेंटरी बनवणं
किंवा डॉक्युमेंटरी फिल्ममेकर, तसंच ऑनलाइन किंवा प्रकाशनांसाठी संबंधित कन्टेन्ट पुरवणं हे पर्यायसुद्धा तुमच्याकडे आहेत.
■ बॉटनीमध्ये स्पेशलायझेशन केलेल्या विद्यार्थ्यांना विविध क्षेत्रांमध्ये फरक पडेल, अशा प्रकारचा रिसर्च करून चांगलं करिअर करता येईल. जसे की, औषधं, अन्नपदार्थ, फायबर, बिल्डिंग मटेरियल आणि इतर वनस्पती उत्पादनांचा साठा वाढवणं आणि सुधारणं आदी अनेक कामांचे पर्याय या क्षेत्रात आहेत.
■ मायक्रोबायोलॉजी या विषयाचा अभ्यास केलेल्या विद्यार्थ्यांसाठीही असेच हटके पर्याय उपलब्ध आहेत. हॉस्पिटल्स, फार्मास्युटिकल कंपन्या, फूड अँड बीवरेज इंडस्ट्रीज, पाणी प्रक्रिया प्रकल्प, बॉटलिंग इंडस्ट्री आणि कृषीसंस्था आदी ठिकाणी नोकरी मिळू शकते.
वर नमूद केलेले स्पेशलायझेशन्स आणि करिअरच्या शक्यता वाचल्यावर आपल्यापैकी अनेक जण कदाचित सायन्स शाखेतील करिअर करण्याच्या मुद्द्यावर पुनर्विचार करू शकतात. इंजिनीअरिंग आणि मेडिकल शाखेव्यतिरिक्त इतरही अनेक पर्याय करिअर करण्यासाठी तुमच्यापुढे आहेत.
(लेखिका करिअर मार्गदर्शक आहेत.)
सायन्स म्हणजे संशोधनाला दिशा देणारं, वाव देणारं असं क्षेत्र. आजही या क्षेत्रातील अनेक पर्यायांची माहिती सर्वांपर्यंत पोहोचलेली नाही. आज आपण सुपरस्पेशलायझेशनच्या जमान्यात राहत आहोत. सुपरस्पेशलायझेशनच्या या काळात अनेक नवनवीन कोर्सेस उपलब्ध होऊ लागले आहेत, पण तरीही सायन्स शाखेला असणारी पसंती आणि प्राधान्य कायम राहिलेलं आहे. सायन्स शाखेला प्रवेश घेऊ इच्छिणाऱ्या विद्यार्थ्यांची संख्या खूप असली, तरी हे सगळेच विद्यार्थी प्युअर सायन्सचा अभ्यास करत नाहीत. त्यांचा उद्देश बारावीनंतर इंजिनीअरिंग किंवा मेडिकल शाखेला प्रवेश घेणं हाच असतो. खूपच कमी विद्यार्थी आपल्या आवडीने सायन्स शाखेतील स्पेशलायझेशन करण्याचा मार्ग स्वीकारतात. बीएस्सीनंतर पोस्ट ग्रॅज्युएट स्तरावर अनेक कोर्सेसचे पर्याय सायन्स क्षेत्रात आहेत. पण, यापैकी एखादा कोर्स करतानाच तुम्ही मास्टर्स, एखादा डॉक्टरल प्रोग्रॅम किंवा रिसर्च करणं तुमच्या एकंदर करिअरसाठी फायद्याचं ठरेल.
आपला वेळ घालवून, मेहनत घेऊन या संशोधन क्षेत्रात प्रवेश न घेण्यामागे योग्य आणि पुरेशा माहितीचा आणि जागरुकतेचा अभाव, अनिच्छा/गोंधळ अशी काही कारणं आहेत. याच कारणांमुळे पारंपरिक बीएस्सी पदवीपासून अनेक विद्यार्थी दूर राहतात. खरं तर या क्षेत्रातच स्पेशलायझेशन करू इच्छिणाऱ्या विद्यार्थ्यांसाठी अनेक पर्याय आहेत. त्यापैकी काही स्पेशलायझेशन्स पुढीलप्रमाणे -
■ भौतिकशास्त्रज्ञ (फिजिसिस्ट) म्हणून काम करताना अनेक प्रकारच्या संधी उपलब्ध आहेत. आण्विक भौतिकशास्त्र, खगोलशास्त्र, इन्फर्मेशन टेक्नॉलॉजी , स्पेस रिसर्च, भू भौतिक तंत्र इ़. म्हणून काम करता येईल. कॉलेज, विद्यापीठ आणि शाळा, तसंच रिसर्च सेंटर इथेही त्यांना नोकरीच्या चांगल्या संधी मिळू शकतात.
■ केमिस्ट्री शाखेचा अभ्यास केलेल्या विद्यार्थ्यांना अॅग्रिकल्चरल केमिस्ट्स, अॅनालिटिकल केमिस्ट्स, बायोकेमिस्ट्स, केमिकल मॅन्युफॅक्चरिंग, कॉस्मेटिक इंडस्ट्री, एन्व्हॉयन्र्मेंटल केमिस्ट्स, फूड केमिस्ट्स, जीओ केमिस्ट्स, इन्स्ट्रुमेंटेशन स्पेशालिस्ट्स, मेडिसिनल केमिस्ट्स, पेट्रोलियम केमिस्ट्स, फार्मास्युटिकल केमिस्ट्स, पॉलिमर केमिस्ट्स, मेडिकल रिप्रेंझेंटेटिव्ह, फॉरेन्सिक सायंटिस्ट, ऑक्युपेशनल हेल्थ अँड सेफ्टी स्पेशालिस्ट, सायन्स जर्नालिस्ट, अॅकॅडेमिशियन्स/रिसर्च सायंटिस्ट, शिक्षक, व्यावसायिक म्हणून करिअर करण्याचे पर्याय आहेत.
■ मॅथ्समध्ये स्पेशलायझेशन केलेल्या विद्यार्थ्यांना इन्फर्मेशन टेक्नॉलॉजी कंपन्या, मॅथेमॅटिकल रिसर्च इन्स्टिट्यूशन्स, विद्यापीठाच्या गणित विभागात, कॉलेज आणि इतर शैक्षणिक संस्थांमध्ये फॅक्लटी मेम्बर /लेक्चरर म्हणून काम करता येईल. तसंच ऑपरेशन्स रिसर्च, स्टॅटिस्टिक्स, अॅक्च्युरिअल, कम्प्युटर सायन्स, अप्लाइड मॅथेमॅटिकल फिजिक्स अँड अॅक्च्युरिअल सायन्स या क्षेत्रांतही करिअरच्या चांगल्या संधी मिळू शकतात.
■ झूओलॉजी हेसुद्धा असंच एक व्यापक क्षेत्र असून इथे संशोधनाच्या अनेक संधी आहेत. या विषयाचा अभ्यास करून पर्यावरण संवर्धनाचं काम हाती घेऊन पर्यावरणात सकारात्मक बदल घडवण्याची सुरुवात करता येईल. झूकीपर/ झू क्युरेटर, वाइल्ड लाइफ रिहॅबिलेटर (वन्यजीव पुनर्वसन अधिकारी), अॅनिमल बीव्हरीस्ट अशा नानाविध करिअर करण्याच्या संधी तुमच्याजवळ आहेत. त्याचबरोबर टीव्ही या माध्यमासाठी डॉक्युमेंटरी बनवणं
किंवा डॉक्युमेंटरी फिल्ममेकर, तसंच ऑनलाइन किंवा प्रकाशनांसाठी संबंधित कन्टेन्ट पुरवणं हे पर्यायसुद्धा तुमच्याकडे आहेत.
■ बॉटनीमध्ये स्पेशलायझेशन केलेल्या विद्यार्थ्यांना विविध क्षेत्रांमध्ये फरक पडेल, अशा प्रकारचा रिसर्च करून चांगलं करिअर करता येईल. जसे की, औषधं, अन्नपदार्थ, फायबर, बिल्डिंग मटेरियल आणि इतर वनस्पती उत्पादनांचा साठा वाढवणं आणि सुधारणं आदी अनेक कामांचे पर्याय या क्षेत्रात आहेत.
■ मायक्रोबायोलॉजी या विषयाचा अभ्यास केलेल्या विद्यार्थ्यांसाठीही असेच हटके पर्याय उपलब्ध आहेत. हॉस्पिटल्स, फार्मास्युटिकल कंपन्या, फूड अँड बीवरेज इंडस्ट्रीज, पाणी प्रक्रिया प्रकल्प, बॉटलिंग इंडस्ट्री आणि कृषीसंस्था आदी ठिकाणी नोकरी मिळू शकते.
वर नमूद केलेले स्पेशलायझेशन्स आणि करिअरच्या शक्यता वाचल्यावर आपल्यापैकी अनेक जण कदाचित सायन्स शाखेतील करिअर करण्याच्या मुद्द्यावर पुनर्विचार करू शकतात. इंजिनीअरिंग आणि मेडिकल शाखेव्यतिरिक्त इतरही अनेक पर्याय करिअर करण्यासाठी तुमच्यापुढे आहेत.
(लेखिका करिअर मार्गदर्शक आहेत.)