मुंबई टाइम्स टीम
सणासुदीला, व्रतवैकल्यांसाठी उपवास करणं तुम्हाला माहीत असेल. पण, तरुणांमध्ये सध्या पाहायला मिळतंय ते 'डिजिटल फास्टिंग'. तुमच्यासाठीही हे आवश्यक आहे का ते जाणून घ्या.
आवडती वेब सीरिज पाहण्यासाठी दिवसातले सात-आठ तास मोबाइलला चिकटून राहायचं. व्हॉटसअॅप, फेसबुक, इन्स्टाग्राम तर आहेच. या सगळ्यामुळे दिवसातला जवळपास आठ-दहा तासांचा वेळ ऑनलाइन घालवायचा हे अनेक तरुणांसाठी रोजचं झालं आहे. पण, हीच सवय मोडण्यासाठी जोरदार प्रयत्न सुरू आहेत. त्यासाठी 'डिजिटल फास्टिंग' ही संकल्पना पुढे येतेय. तरुणांचा ऑनलाइन स्क्रीन टाइम कमी व्हावा यासाठी हे केलं जातंय. अनेक तरुण-तरुणी स्वत:हून इंटरनेटपासून लांब राहताना दिसताहेत. सतत इंटरनेट वापराची सवय मोडण्यासाठी 'इंटरनेट मुक्त' उपवास करण्यात येतो, ज्याला 'डोपामाइन फास्टिंग' असंही म्हटलं जातं.
'डोपामाइन फास्टिंग' म्हणजे असा उपवास जो कोणतीही वाईट सवय मोडण्यासाठी केला जातो. 'सर्व्हिस फॉर हेल्दी यूज ऑफ टेक्नोलॉजी'चे प्रोफेसर डॉ. मनोज कुमार शर्मा म्हणतात की 'या उपवासाला 'डिजिटल फास्टिंग' असं म्हटलं जातं. कारण अति इंटरनेट वापराची सवय लवकर सुटत नाही. ही सवय सोडण्यासाठी हळूहळू इंटरनेटची एक-एक सवय सोडावी लागते. १५ ते २४ या वयोगटातली तरुण मंडळी हे करतात. यातले बहुतांश तरुण सोशल मीडिया, ऑनलाइन गेमिंग, पोर्नोग्राफी पाहण्यात गुंतलेले असतात. यातले बहुतांश तरुण हे आयटी विभागात काम करणारे कर्मचारी आहेत. अति इंटरनेटवापराच्या सवयीमुळे त्यांना डोळ्यांची समस्या, मानसिक त्रास, हात-पाय दुखणं असे अनेक त्रास होतात.
कसा केला जातो डिजिटल उपवास?
डिजिटल उपवासात स्मार्टफोन, लॅपटॉप यापासून लांब राहिलं जातं. या आभासी दुनियेत रमण्यापेक्षा खऱ्याखुऱ्या आयुष्यात रमण्यास प्राधान्य दिलं जातं. इंटरनेटपासून लांब राहिल्यामुळे सोशल मीडियावर सतत येत राहणाऱ्या नवीन पोस्ट्स, फोनवर येणारे मेसेजेस, नोटिफिकेशन्स यामुळे जाणवणारा मानसिक ताण कमी होऊ लागतो. त्यामुळे आपोआपच चिडचिडदेखील कमी होते. मानसोपचारतज्ज्ञ डॉ. श्याम भट्ट असं म्हणतात, की 'डोपामाइन उपवासा'मुळे इंटरनेटचा वापर कमी होतो. त्यामुळे आपोआपच काही गोष्टींपासून तुम्ही लांब राहता. तंत्रज्ञानाचा अतिवापर, सोशल मीडियावर सतत पोस्ट करत राहणं, गोड खाणं, कॉफी पिणं अशा सवयी लागत नाहीत. अशा प्रकारच्या उपवास केल्यामुळे मेंदूत विशिष्ट प्रकारची संप्रेरकं निर्माण होतात. त्यामुळे तुम्ही आनंदी होता.'
मुलांमध्ये अधिक वेड
नॅशनल इन्स्टिट्यूट ऑफ मेंटल हेल्थ अँड न्यूरो सायन्सनं गेल्या वर्षी केलेल्या एका अभ्यासानुसार इंजिनीअरिंगच्या २७ टक्के विद्यार्थ्यांमध्ये इंटरनेटचं बऱ्याच प्रमाणात वेड पाहायला मिळतं. ९.७ टक्के विद्यार्थ्यांमध्ये जाणवण्याइतपत आणि ०.४ टक्के विद्यार्थ्यांमध्ये हे प्रमाण अतिशय गंभीर आहे. मुलींपेक्षा मुलांमध्ये हे वेड जास्त आहे. तसंच भाड्यानं राहणारे तरुण इंटरनेटचा अधिक वापर करतात. दिवसाला सरासरी ३ तासांहून अधिक काळ ते इंटरनेट वापरतात. त्यामुळे त्यांना मानसिक समस्यांना तोंड द्यावं लागतं.
काय कराल?
●० आठवड्यातून एक दिवस तरी फोनपासून लांब राहणं.
●० स्क्रीन फ्री रविवारची सुरुवात करणे.
●० इंटरनेटचा अतिवापर थांबवणं.
●० सुट्टीच्या दिवशी फोनचा कमीत कमी उपयोग करणं.
संकलन :- कौस्तुभ तिरमल्ले, कॉलेज क्लब रिपोर्टर
सणासुदीला, व्रतवैकल्यांसाठी उपवास करणं तुम्हाला माहीत असेल. पण, तरुणांमध्ये सध्या पाहायला मिळतंय ते 'डिजिटल फास्टिंग'. तुमच्यासाठीही हे आवश्यक आहे का ते जाणून घ्या.
आवडती वेब सीरिज पाहण्यासाठी दिवसातले सात-आठ तास मोबाइलला चिकटून राहायचं. व्हॉटसअॅप, फेसबुक, इन्स्टाग्राम तर आहेच. या सगळ्यामुळे दिवसातला जवळपास आठ-दहा तासांचा वेळ ऑनलाइन घालवायचा हे अनेक तरुणांसाठी रोजचं झालं आहे. पण, हीच सवय मोडण्यासाठी जोरदार प्रयत्न सुरू आहेत. त्यासाठी 'डिजिटल फास्टिंग' ही संकल्पना पुढे येतेय. तरुणांचा ऑनलाइन स्क्रीन टाइम कमी व्हावा यासाठी हे केलं जातंय. अनेक तरुण-तरुणी स्वत:हून इंटरनेटपासून लांब राहताना दिसताहेत. सतत इंटरनेट वापराची सवय मोडण्यासाठी 'इंटरनेट मुक्त' उपवास करण्यात येतो, ज्याला 'डोपामाइन फास्टिंग' असंही म्हटलं जातं.
'डोपामाइन फास्टिंग' म्हणजे असा उपवास जो कोणतीही वाईट सवय मोडण्यासाठी केला जातो. 'सर्व्हिस फॉर हेल्दी यूज ऑफ टेक्नोलॉजी'चे प्रोफेसर डॉ. मनोज कुमार शर्मा म्हणतात की 'या उपवासाला 'डिजिटल फास्टिंग' असं म्हटलं जातं. कारण अति इंटरनेट वापराची सवय लवकर सुटत नाही. ही सवय सोडण्यासाठी हळूहळू इंटरनेटची एक-एक सवय सोडावी लागते. १५ ते २४ या वयोगटातली तरुण मंडळी हे करतात. यातले बहुतांश तरुण सोशल मीडिया, ऑनलाइन गेमिंग, पोर्नोग्राफी पाहण्यात गुंतलेले असतात. यातले बहुतांश तरुण हे आयटी विभागात काम करणारे कर्मचारी आहेत. अति इंटरनेटवापराच्या सवयीमुळे त्यांना डोळ्यांची समस्या, मानसिक त्रास, हात-पाय दुखणं असे अनेक त्रास होतात.
कसा केला जातो डिजिटल उपवास?
डिजिटल उपवासात स्मार्टफोन, लॅपटॉप यापासून लांब राहिलं जातं. या आभासी दुनियेत रमण्यापेक्षा खऱ्याखुऱ्या आयुष्यात रमण्यास प्राधान्य दिलं जातं. इंटरनेटपासून लांब राहिल्यामुळे सोशल मीडियावर सतत येत राहणाऱ्या नवीन पोस्ट्स, फोनवर येणारे मेसेजेस, नोटिफिकेशन्स यामुळे जाणवणारा मानसिक ताण कमी होऊ लागतो. त्यामुळे आपोआपच चिडचिडदेखील कमी होते. मानसोपचारतज्ज्ञ डॉ. श्याम भट्ट असं म्हणतात, की 'डोपामाइन उपवासा'मुळे इंटरनेटचा वापर कमी होतो. त्यामुळे आपोआपच काही गोष्टींपासून तुम्ही लांब राहता. तंत्रज्ञानाचा अतिवापर, सोशल मीडियावर सतत पोस्ट करत राहणं, गोड खाणं, कॉफी पिणं अशा सवयी लागत नाहीत. अशा प्रकारच्या उपवास केल्यामुळे मेंदूत विशिष्ट प्रकारची संप्रेरकं निर्माण होतात. त्यामुळे तुम्ही आनंदी होता.'
मुलांमध्ये अधिक वेड
नॅशनल इन्स्टिट्यूट ऑफ मेंटल हेल्थ अँड न्यूरो सायन्सनं गेल्या वर्षी केलेल्या एका अभ्यासानुसार इंजिनीअरिंगच्या २७ टक्के विद्यार्थ्यांमध्ये इंटरनेटचं बऱ्याच प्रमाणात वेड पाहायला मिळतं. ९.७ टक्के विद्यार्थ्यांमध्ये जाणवण्याइतपत आणि ०.४ टक्के विद्यार्थ्यांमध्ये हे प्रमाण अतिशय गंभीर आहे. मुलींपेक्षा मुलांमध्ये हे वेड जास्त आहे. तसंच भाड्यानं राहणारे तरुण इंटरनेटचा अधिक वापर करतात. दिवसाला सरासरी ३ तासांहून अधिक काळ ते इंटरनेट वापरतात. त्यामुळे त्यांना मानसिक समस्यांना तोंड द्यावं लागतं.
काय कराल?
●० आठवड्यातून एक दिवस तरी फोनपासून लांब राहणं.
●० स्क्रीन फ्री रविवारची सुरुवात करणे.
●० इंटरनेटचा अतिवापर थांबवणं.
●० सुट्टीच्या दिवशी फोनचा कमीत कमी उपयोग करणं.
संकलन :- कौस्तुभ तिरमल्ले, कॉलेज क्लब रिपोर्टर