मेळघाटातील होळीला परंपरेचा साज

म.टा. वृत्तसेवा, अमरावती

सातपुडा पर्वत रांगाच्या कुशीत वसलेल्या मेळघाटातील होळीचा उत्सव आज परंपरेनुसारच होत असतो. सलग पाच दिवस उदरनिर्वाहाच्या कामांना कात्री लावून आदिवासी बांधव होळीच्या रंगात न्हाऊन निघतात. पूर्वापार शिरस्ता व रितींचा यात समावेश असतो.

मेळघाटातील होळीला होळीच्या पूर्वसंध्येपासून सुरूवात होते. रोजगारासाठी भटकंती करणारा आदिवासी बांधव होळीसाठी मात्र आपल्या गावी परत येत असतो. पहिल्या दिवशी शेतातील पीक व होलिकाचे पूजन केले जाते. एकाच दिवशी सर्व गावात होल‌िका दहन होत नाही. वेगवेगळ्या दिवशी होळी पेटविल्या जाते. पहिल्या रात्री गावाबाहेरील मोकळ्या जागेवर आदिवासी नृत्य करत असतात. गावाबाहेर मेघनाथाचा स्तंभ उभारल्या जातो. मेघनाथ आदिवासींचे दैवत आहे. त्याची पूजा केली जाते. मोहफुलांपासून काढण्यात आलेले मद्य सर्वांना सेवन करण्यासाठी दिले जाते. किनकी, ढोलकी व बासरीच्या तालावर आदिवासी रात्रभर तल्लीन होऊन नृत्य करीत असतात. नैसर्गिक रंग खेळण्यात येतात. जेवणामध्ये गोड पुरी, मासळी व गोड भात या पदार्थांचा समावेश असतो. होळीनिमित्त मेळघाटातील चारा, कोर या गावामध्ये मोठ्या यात्रादेखील भरत असतात.

होळीमध्ये आदिवासी गंमतीने एकमेकांवर ताशेरे ओढत असतात. यात वह‌िनी व दीर, मामा व भाचा यांचा समावेश असततो. नातेसंबंधातून परस्परावर सहज व गंमतीने मात देण्यासाठी गाणेदेखील रचले जाते. महिला व पुरुष नृत्याच्या तालावर ताल धरत असतात. या काळात आदिवासी बांधव विविध ठिकाणाहून मेळघाटात परत येत असतात. सातपुडा पर्वत रांगातून तापी नदी वाहत आहे. या नदीला आदिवासी बांधव दैवत मानतात. तिची पूजा करतात. घाटांचा मेळ असणाऱ्या मेळघाटात आदिवासींमध्ये कोरकू, गोंड, राठीया (भिलाला) या प्रमुख जाती अधिक प्रमाणात आहेत. गडचिरोली व नंदूरबार येथे या जातीचे प्रमाण कमी आहेत. आदिवासींच्या सर्वच जाती पारंपरिकपद्धतीने होळी साजरी करण्यासाठी उत्सुक असतात.

आज दारूची होळी

यवतमाळ ः जिल्ह्यात शासनाने दारूबंदी करावी, या मागणीसाठी सातत्याने आंदोलन करीत असलेल्या स्वामिनी जिल्हा दारूबंदी अभियानच्यावतीने रविवार, १२ मार्च रोजी दारूची होळी करण्यात येणार आहे. येथील पोस्टल ग्राऊंड जवळील तिरंगा चौकात सकाळी १० वाजता हे आंदोलन होणार आहे. व्यसनांच्या दुर्गुणांची होळी करण्यासाठी आयोजित या आंदोलनात शहरातील महिलांनी सहभागी व्हावे, असे आवाहन स्वामिनीचे संयोजक मनोज पवार, महेश पवार यांनी केले आहे.