हर्सूलची अतिप्राचीन हरसिद्धीमाता

शहरात असूनही आपले ग्रामीणपण जपणाऱ्या हर्सूलगावी हरसिद्धीमाता निवास करते. चारफूट आकाराच्या मातेची मूर्ती मध्यप्रदेशातील कारागिरांनी साकारलेली आहे. हे मंदिर कसे तयार झाले, यालाही ऐतिहासिक पाश्वभूमी आहे. राजा विक्रमादित्य संस्थापक ११११ साली तत्कालीन खडकी येथे कामानिमित्त आले होते. त्याकाळी दिल्लीगेटमधून प्रवेश करावा लागत असे. मात्र, ते रात्री बंद होत असल्याने विक्रमादित्य राजास हर्सूलमध्ये मुक्काम ठोकावा लागला होता. त्यांना हा परिसर अधिकच भावल्याने येथे मंदिर बांधण्याचा निश्चय त्यांनी केला व हरसिद्धीमाता येथे विराजमान झाली. अस्सल दगडी बांधकाम शैलीत पाच वर्षे हे बांधकाम सुरू राहिले. कालांतराने या स्थळास पुरातत्व वास्तू म्हणूनही दर्जा मिळाला आहे.

प्राचीन मंदिरांसह सूर्य, चंद्र, रामकुंड
हरसिद्धीमातेच्या गाभाऱ्यापुढे सूर्य कुंड तर समोरच रामकुंड व रेणुकामाता, महादेवापुढे रामकुंड आहे. चंद्रकुंडाने १९७२ च्या दुष्काळात संपूर्ण हर्सूलगावाची तहान भागविली होती. कार्तिक पौर्णिमेच्या आदल्या दिवशी गुरुनानक जयंतीला येथे हरसिद्धीमातेची मोठी यात्रा भरते, ज्यात शीख समाजाचाही सहभाग लक्ष्णिय असतो.

सतीची देवळे, जानकीरामबाबा मंदिर
राजा विक्रमादित्य यांनी हरसिद्धीमातेसह, तीन ठिकाणी महादेव-नंदी, दक्षिणमुखी हनुमान, सतीची तीन मंदिरे, दीपमाळ, लक्ष्मीनारायणाचीही स्थापना केली होती. आता गणपती, संत गाडगेबाबा यांचेही मंदिर उभारण्यात आले आहे. हरसिद्धीमाता मंदिराची सेवा करणारे विक्रमादित्य यांचे सुभेदार जानकीरामबाबा यांचीही येथेच समाधी आहे.

पार्वतीकडून शंकर सारिपाटात हरले
महादेव व पार्वती येथे आले असता सारीपटात शिवशक्ती पराभूत झाली, भोलेनाथांच्या अंगावर कपडेही शिल्लक राहिले नाहीत, नंदीस ते पाहवले गेले नाही, म्हणून त्याने उत्तरेकडे तोंड केले, तेच हे शिवाचे वाहन होय. मुख्य मंदिर हरसिद्धीमातेसह रेणुकामाता, पाण्यातील पाताळेश्वरही येथे आहे.

आळंदीच्या राईबाईंची अखंड सेवा
आळंदी (देवाची) येथील राईबाईं धोंडिराम पायगव्हाण या सत्तरीतील आजी ५० वर्षांपासून हर्सूलच्या या नवरात्रात रेणुकामातेची सेवा करतात.
त्यांनी यात कधीच खंड पडू दिलेला नाही.

हरसिद्धीमाता अतिप्राचीन असून प्रत्यक्ष शंकर-पार्वतीने येथे सारीपाट खेळलेले आहेत. नवरात्रात विविध धार्मिक उपक्रम राबविण्यात येतात, कार्तिक पौर्णिमेस यात्रा भरते. ज्यात पशू प्रदर्शन, प्राण्यांची टक्कर, दिवाणदेवडी ते हर्सूल अशी पालखीही निघते- जनार्दन कडुबा भालेकर
(पुजारी, हरसिद्धीमाता, हर्सूल)