मानाचा गणपतीः राक्षसभुवन येथील श्री विज्ञान गणेश

बीड जिल्ह्यातील गणेशाची अनेक स्थान प्रसिद्ध आहेत. गेवराई तालुक्यातील राक्षसभुवन हे ऐतिहासिक गाव धार्मिकदृष्ट्याही महत्त्वाचे आहे. येथील विज्ञान गणेश मंदिराला पौराणिक परंपरा आहे. गोदावरी काठावरील या मंदिराचा गणेश कोषात उल्लेख आहे. साक्षात अनुसयासूत दत्तात्रयांनी या गणेशाची आराधना व स्थापना केली, त्यांना गणपत्य सिद्धांताचा उपदेश येथेच मिळाला. या ठिकाणी अत्री ऋषि आणि अनुसयामाता यांचा आश्रम होता. दत्तात्रयांना वडील व गुरू अत्री ऋषि यांच्याकडून मुंज झाल्यानंतर विधी विधानपूर्वक अत्रीकुळाचे कुलदैवत श्री गणेश यांची एकाक्षर महामंत्राची दीक्षा मिळाली. त्यांनी श्री गणेश सिद्धांताप्रमाणे सांगोपांग अनुष्ठान करण्यासाठी गोदावरी दक्षिण तीरावर योगाश्रम स्थापन केला. या आश्रमात साक्षात्कार होईपर्यंत तपश्चर्या केली. त्या एकाक्षर गणेश मंत्राची महासिद्धी म्हणून विज्ञान गणेश प्रकट झाले, अशी आख्यायिका आहे. येथे दत्तात्रयांनी गणेश उपासना करून स्वानंद समाधीसुखाचा अनुभव घेतला. गुरू संप्रदायानुसार येथे त्यांनी श्री विज्ञान गणेशाची स्थापना केली आणि उपासना करून वास्तव्य केले. साक्षात दत्तात्रयांनी सेवा केल्यामुळे या गणेशाचे महत्त्व वेगळे आहे. शनी महाराज आणि त्यांचे गुरू बृहस्पतीचे मंदिर याच ठिकाणी आहे. गावाच्या एका कडेला गोदावरी नदीच्या काठावर हे मंदिर दुर्लक्षित राहिलेले आहे. अहल्याबाई होळकर यांनी या मंदिराचा जिर्णोद्धार केला. या गणेशाच्या क्षेत्रास सिद्धाश्रम क्षेत्र असेही म्हणणात. मात्र सध्या हे एवढे पौराणिक महत्त्व असेलेले गणेशस्थान दुर्लक्षित आहे.
-अतुल कुलकर्णी, बीड