Raviraj.gaikwad @timesgroup.com
कोल्हापूर : ‘लेझर इंटरफेरोमीटर ग्रॅव्हिटेशनल वेव्ह ऑब्झरवेटरी (लायगो) हा गुरुत्व लहरींचा अभ्यास करणारा महत्त्वाकांक्षी प्रकल्प भारतातही सुरू करण्याची तयारी प्राथमिक टप्प्यात सुरू आहे. या संदर्भात भारताचा अणुऊर्जा व विज्ञान-तंत्रज्ञान विभागाने अमेरिकेच्या वॉशिंग्टन स्थित नॅशनल सायन्स फाउंडेशनच्या (एनएसएफ) शास्त्रज्ञांशी करार केला आहे. त्यामुळे भारतात ‘लायगो’चा एक डिटेक्टर (प्रयोगशाळा) सुरू होण्याच्या आशा पल्लवित झाल्या आहेत’, असे मत गणितज्ञ आणि गुरुत्व लहरींच्या संशोधनात काम केलेल्या चिन्मय कलघटगी यांनी ‘महाराष्ट्र टाइम्स’शी बोलताना व्यक्त केले. विशेष म्हणजे केंद्र सरकारने या प्रकल्पासाठी प्राथमिक टप्प्यात १२०० कोटी रुपयांचा निधी मंजूर करण्यात आला आहे.
संशोधकांना १४ सप्टेंबर २०१५ला गुरुत्व लहरींचा शोध लागला. या संशोधनात जगभरातील ८० विद्यापीठांमधील १ हजार शास्त्रज्ञ काम करत होते. युकेमधील कार्डिक विद्यापीठात डॉ. मार्क हॅनम यांच्या मार्गदर्शनाखाली पीएचडी करणाऱ्या चिन्मय यांनी या संशोधन प्रक्रियेत गणितज्ज्ञ म्हणून काम केले होते. इतक्या मोठ्या संशोधन प्रक्रियेत कोल्हापूरचा तरुण असणे, ही प्रत्येक कोल्हापूरकरासाठी अभिमानास्पद बाब आहे. मात्र, संशोधन प्रक्रियेत आपली भूमिका खूप छोटी असल्याचे चिन्मय नम्रपणे सांगतात.
सध्या काही दिवसांच्या सुटीवर आलेले चिन्मय यांच्याशी रुक्मीणीनगरातील घरी संवाद साधला असता ते म्हणाले, ‘कृष्णविवरातील लहरींचे अस्तित्व सैद्धांतिकदृष्ट्या मांडण्याची जबाबदारी असलेल्या टीममध्ये माझा समावेश होता. या प्रोजेक्टमध्ये मी ऑगस्ट २०१३ पासून जोडलेला होता. त्यामुळे माझे योगदान अवघे दोन वर्षांचे आहे. मात्र, या विषयावर भारतातील डॉ. बाला अय्यर, डॉ. संजीव धुरंधर, डॉ. पी. अजित, डॉ. के. जी. अरुण आदींनी खूप आधीपासून काम केले आहे. चेन्नई मॅथॅमॅटिकल स्कूलमध्ये पदवी आणि पदव्यत्तर शिक्षण घेताना डॉ. अरुण आणि डॉ. अजित माझ्या एमएससीच्या विषयात गाइड होते. तेव्हापासूनच गुरुत्वलहरींच्या संशोधनात मी सहभागी झालो होतो.’
भविष्यात गुरुत्वलहरींच्या संशोधनासाठीचा प्रकल्प भारतात उभा राहिल्यास येथील तरुणांना प्रचंड संधी आहे असे सांगून चिन्मय म्हणाले, ‘पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या नुकत्याच झालेल्या अमेरिका दौऱ्यात या प्रकल्पाला गती मिळाली आहे. यासंदर्भात इंडिगो ही संस्था या संशोधनासाठी शास्त्रज्ञांना तयार करण्याचे काम करत आहे.’
www.gw-indigo.org या वेब पोर्टलचा संदर्भ देत चिन्मय म्हणाले, ‘सध्या भारतीय शास्त्रज्ञ या संशोधनात अनेक वर्षांपासून काम करत आहेत. इंडियन लायगोमधील शास्त्रज्ञांच्या समूहाचे डॉ. बाला अय्यर प्रमुख आहेत. आइनस्टाइनच्या जनरल थिअरी ऑफ रिलेटिव्हिटी या सिद्धांतापुढचे काम करण्यात डॉ. अय्यर सरांचे खूप मोठे योगदान आहे. या सिद्धांतात उपस्थित झालेल्या प्रश्नांची उत्तरे शोधण्यात भारतमधील अनेक शास्त्रज्ञांनी काम केले आहे.’ मात्र, दुर्देवाने आपल्या देशात शास्त्रज्ञांना कमी आणि सेलिब्रेटिंना जास्त महत्त्व दिले जाते, अशी खंत चिन्मय यांनी व्यक्त केली.
जगात सध्या अमेरिकेमध्ये दोन, इटली, जर्मनी आणि जपानमध्ये एक डिटेक्टर आहे. भारतात जर डिटेक्टर ओपन झाला. तर जगभरात या संशोधनासाठी काम करणारे भारतीय शास्त्रज्ञ भारतात परत येण्याची शक्यता आहे. मलाही भारतात काम करण्याची इच्छा आहे. त्यामुळे डिटेक्टर ओपन झाला, तर मलाही येथे काम करण्याची संधी मिळेल.
- चिन्मय कलघटगी, गणितज्ञ, कार्डिफ विद्यापीठ
‘संशोधनात प्रचंड संधी’
ग्रव्हिटेशनल व्हेवज् हा अवकाश संशोधनातील केवळ एक छोटा भाग आहे. याही पेक्षा खूप वेगळ्या विषयांवर मोठ्या प्रमाणावर संशोधन सुरू असल्याचे चिन्मय यांनी सांगितले. ते म्हणाले, ‘अवकाशातील भौतिकशास्त्र, आकाशगंगा यांच्यावर काम करणारे बरेच संशोधक आहेत. त्यामुळे या क्षेत्रात संशोधनाच्या आणि काम करण्याच्या प्रचंड संधी आहेत. आपल्याकडील तरुणांनी त्या दिशेने प्रयत्न केल्यास भारतीयांना या क्षेत्रात आणखी पुढे मजल मारता येईल.’
कोल्हापूर : ‘लेझर इंटरफेरोमीटर ग्रॅव्हिटेशनल वेव्ह ऑब्झरवेटरी (लायगो) हा गुरुत्व लहरींचा अभ्यास करणारा महत्त्वाकांक्षी प्रकल्प भारतातही सुरू करण्याची तयारी प्राथमिक टप्प्यात सुरू आहे. या संदर्भात भारताचा अणुऊर्जा व विज्ञान-तंत्रज्ञान विभागाने अमेरिकेच्या वॉशिंग्टन स्थित नॅशनल सायन्स फाउंडेशनच्या (एनएसएफ) शास्त्रज्ञांशी करार केला आहे. त्यामुळे भारतात ‘लायगो’चा एक डिटेक्टर (प्रयोगशाळा) सुरू होण्याच्या आशा पल्लवित झाल्या आहेत’, असे मत गणितज्ञ आणि गुरुत्व लहरींच्या संशोधनात काम केलेल्या चिन्मय कलघटगी यांनी ‘महाराष्ट्र टाइम्स’शी बोलताना व्यक्त केले. विशेष म्हणजे केंद्र सरकारने या प्रकल्पासाठी प्राथमिक टप्प्यात १२०० कोटी रुपयांचा निधी मंजूर करण्यात आला आहे.
संशोधकांना १४ सप्टेंबर २०१५ला गुरुत्व लहरींचा शोध लागला. या संशोधनात जगभरातील ८० विद्यापीठांमधील १ हजार शास्त्रज्ञ काम करत होते. युकेमधील कार्डिक विद्यापीठात डॉ. मार्क हॅनम यांच्या मार्गदर्शनाखाली पीएचडी करणाऱ्या चिन्मय यांनी या संशोधन प्रक्रियेत गणितज्ज्ञ म्हणून काम केले होते. इतक्या मोठ्या संशोधन प्रक्रियेत कोल्हापूरचा तरुण असणे, ही प्रत्येक कोल्हापूरकरासाठी अभिमानास्पद बाब आहे. मात्र, संशोधन प्रक्रियेत आपली भूमिका खूप छोटी असल्याचे चिन्मय नम्रपणे सांगतात.
सध्या काही दिवसांच्या सुटीवर आलेले चिन्मय यांच्याशी रुक्मीणीनगरातील घरी संवाद साधला असता ते म्हणाले, ‘कृष्णविवरातील लहरींचे अस्तित्व सैद्धांतिकदृष्ट्या मांडण्याची जबाबदारी असलेल्या टीममध्ये माझा समावेश होता. या प्रोजेक्टमध्ये मी ऑगस्ट २०१३ पासून जोडलेला होता. त्यामुळे माझे योगदान अवघे दोन वर्षांचे आहे. मात्र, या विषयावर भारतातील डॉ. बाला अय्यर, डॉ. संजीव धुरंधर, डॉ. पी. अजित, डॉ. के. जी. अरुण आदींनी खूप आधीपासून काम केले आहे. चेन्नई मॅथॅमॅटिकल स्कूलमध्ये पदवी आणि पदव्यत्तर शिक्षण घेताना डॉ. अरुण आणि डॉ. अजित माझ्या एमएससीच्या विषयात गाइड होते. तेव्हापासूनच गुरुत्वलहरींच्या संशोधनात मी सहभागी झालो होतो.’
भविष्यात गुरुत्वलहरींच्या संशोधनासाठीचा प्रकल्प भारतात उभा राहिल्यास येथील तरुणांना प्रचंड संधी आहे असे सांगून चिन्मय म्हणाले, ‘पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या नुकत्याच झालेल्या अमेरिका दौऱ्यात या प्रकल्पाला गती मिळाली आहे. यासंदर्भात इंडिगो ही संस्था या संशोधनासाठी शास्त्रज्ञांना तयार करण्याचे काम करत आहे.’
www.gw-indigo.org या वेब पोर्टलचा संदर्भ देत चिन्मय म्हणाले, ‘सध्या भारतीय शास्त्रज्ञ या संशोधनात अनेक वर्षांपासून काम करत आहेत. इंडियन लायगोमधील शास्त्रज्ञांच्या समूहाचे डॉ. बाला अय्यर प्रमुख आहेत. आइनस्टाइनच्या जनरल थिअरी ऑफ रिलेटिव्हिटी या सिद्धांतापुढचे काम करण्यात डॉ. अय्यर सरांचे खूप मोठे योगदान आहे. या सिद्धांतात उपस्थित झालेल्या प्रश्नांची उत्तरे शोधण्यात भारतमधील अनेक शास्त्रज्ञांनी काम केले आहे.’ मात्र, दुर्देवाने आपल्या देशात शास्त्रज्ञांना कमी आणि सेलिब्रेटिंना जास्त महत्त्व दिले जाते, अशी खंत चिन्मय यांनी व्यक्त केली.
जगात सध्या अमेरिकेमध्ये दोन, इटली, जर्मनी आणि जपानमध्ये एक डिटेक्टर आहे. भारतात जर डिटेक्टर ओपन झाला. तर जगभरात या संशोधनासाठी काम करणारे भारतीय शास्त्रज्ञ भारतात परत येण्याची शक्यता आहे. मलाही भारतात काम करण्याची इच्छा आहे. त्यामुळे डिटेक्टर ओपन झाला, तर मलाही येथे काम करण्याची संधी मिळेल.
- चिन्मय कलघटगी, गणितज्ञ, कार्डिफ विद्यापीठ
‘संशोधनात प्रचंड संधी’
ग्रव्हिटेशनल व्हेवज् हा अवकाश संशोधनातील केवळ एक छोटा भाग आहे. याही पेक्षा खूप वेगळ्या विषयांवर मोठ्या प्रमाणावर संशोधन सुरू असल्याचे चिन्मय यांनी सांगितले. ते म्हणाले, ‘अवकाशातील भौतिकशास्त्र, आकाशगंगा यांच्यावर काम करणारे बरेच संशोधक आहेत. त्यामुळे या क्षेत्रात संशोधनाच्या आणि काम करण्याच्या प्रचंड संधी आहेत. आपल्याकडील तरुणांनी त्या दिशेने प्रयत्न केल्यास भारतीयांना या क्षेत्रात आणखी पुढे मजल मारता येईल.’