नाट्यपंढरीत देवलच पोरके!

anuradha.kadam@timesgroup.com

हरिपूर/सांगली : : संगीत रंगभूमीला मृच्छकटिक, शारदा, संशयकल्लोळसारखी अजरामर नाटके देणाऱ्या, संगीत रंगभूमीची अहोरात्र सेवा करणाऱ्या नाट्याचार्य गोविंद बल्लाळ देवल यांना नाट्यपंढरीतच पोरकेपण यावे? सांगलीकरांनाच नव्हे तर साऱ्या सांस्कृतिक जगतालाच त्यांचा सोयीस्कर विसर पडावा? देवल केवळ आणि केवळ पुरस्कारापुरतेच उरावेत?...यांसारखे अनेक प्रश्न नाट्यपंढरीच्या पाऊलखुणा धुंडाळताना पडले... जिथे ‘संगीत शारदा’तील पदांनी जन्म घेतला, ते हरिपूरही बदलाच्या पसाऱ्यात देवलांपासून कोसो मैल दूर गेले आहे !

देवलांचे त्यांच्या जन्म आणि कर्मभूमीत साधे स्मारक नाही, नाट्यप्रेमींनी केलेल्या मागणीला सरकारने वाटाण्याच्या अक्षता लावल्या आहेत. दरवर्षी मराठी रंगभूमीदिन साजरा होतो. नाटककार विष्णुदास भावे यांच्या नावे रंगकर्मींना जीवनगौरव पुरस्काराने सन्मानित केले जाते. देवल फक्त नावापुरतेच राहतात. हीच विषण्ण व्हायला लावणारी वस्तुस्थिती... देवल यांच्या आठवणीही विंगेतल्या अंधाराप्रमाणे पडद्याआड गेल्या आहेत!

हरिपुरात वारणा आणि कृष्णेच्या संथ संगमाकाठी पिंपळाच्या डेरेदार वृक्षाच्या ज्या पारावर देवलांना ‘संगीत शारदा’ नाटकाचे कथाबीज सुचले, त्या तडे गेलेल्या पारावरही संगमरवरी फलकाखेरीज देवलांच्या स्मृतीची एकही खूण नाही.

सांगलीसारखा नाट्याला अनुकूल परिसर, भावे-किर्लोस्कर-खाडिलकर यांची नाट्यपरंपरा, वडील बंधू संगीतशास्त्रज्ञ, दुसरे बंधू कुशल नट आणि किर्लोस्करांसारखे कसदार गुरू अशा वातावरणात गोविंद बल्लाळ देवल हे नाव नाट्यलेखनात उंचीवर पोहोचले. बालपणातील काही वर्षे हरिपुरातील वाड्यात आणि सांगली परिसरातच व्यतीत झालेल्या देवल यांच्या नाट्यलेखनाच्या प्रवासातील महत्त्वाचे वळण असलेल्या संगीत शारदा या नाटकाचा जन्मच हरिपुरात झाला. सांगलीतील विश्रामबागेत असलेल्या खास जागेत देवलांनी ‘शारदा’ हे नाटक एकटाकी लिहून काढले. नाटक लिहिल्यानंतरही पुन्हा देवल यांची पावले हरिपुरातील त्याच पिंपळाच्या पाराकडे वळली; जिथे ‘शारदा’च्या कथानकाची ठिणगी पडली होती. या नाटकाच्या प्रयोगाच्या संकल्पनेवरही या पारावरच बसून देवलांनी शिक्कामोर्तब केले.

मात्र, या ज्येष्ठ नाटककाराच्या स्मृती जतन होणारा एकही घट्ट धागा आजघडीला सांगली किंवा हरिपुरात उरलेला नाही.

मराठी संगीत रंगभूमीसाठी नाट्याचार्य गोविंद बल्लाळ देवल यांचे फार मोठे योगदान आहे. नाट्यपंढरी सांगलीजवळील हरिपूर येथील देवल यांचा वाडा राज्य संरक्षित वास्तू म्हणून समाविष्ट करता येईल का, याची पाहणी करण्यासाठी येत्या चार दिवसांत सूचना देण्यात येतील. तसेच देवल यांच्या स्मृतींचे हरिपूर आणि सांगली येथे जतन करण्यासाठी कोणते उपक्रम व कायमस्वरूपी स्मारक करता येईल, याबाबत चर्चा करण्यासाठी येत्या महिनाभरात बैठक घेण्याचे नियोजन केले जाणार आहे. - संजय पाटील, सांस्कृतिक कार्य संचालक, महाराष्ट्र राज्य

सांगली संस्थानातील हरिपूर येथील वारणा-कृष्णा संगमाकाठी असलेल्या पिंपळाच्या पारावर नाटककार गोविंद बल्लाळ देवल यांना ‘संगीत शारदा’ या नाटकाचे कथाबीज सुचले. देवल यांची हरिपुरातील आठवण या पारावर लावण्यात आलेल्या एका फलकापुरतीच सीमित राहिलेली आहे.

- गोविंद बल्लाळ देवल यांचा हरिपुरातील वाडा जीर्ण

- ‘शारदा’चे कथाबीज सुचलेला पिंपळपार दुर्लक्षित

- विश्रामबागेतील देवलांची जागा स्मारकाच्या प्रतीक्षेत

- स्मृती केवळ देवलांच्या नावाने पुरस्कारापुरत्याच