म. टा. खास प्रतिनिधी, मुंबई
प्रत्यारोपणासाठी पुरुषांना जेव्हा किडनीची गरज असते, तेव्हा क्षणाचाही विचार न करता स्वतःची किडनी काढून घ्या, असं रक्ताच्या नात्यातली महिला सांगते. पण हीच वेळ बाईवर आली, तर तिला किडनी देण्यासाठी क्वचित एखादा पुरुष पुढे येतो. पुरुषांच्या तुलनेत किडनीचे विकार महिलांमध्ये वेगाने वाढते आहेत, अशा महिलांच्या किडनीदात्यांमध्येही स्त्रियांचाच सहभाग अधिक आहे. किडनी प्रत्यारोपण हे 'लाइव्ह' असल्यामुळे कुटुंबीय, आप्तेष्ट यांच्याकडूनच किडनी घेता येते. मात्र मुलीला, बहिणीला किडनी देण्यासाठी आई, बहीण पुढाकार घेतेच, याशिवाय विस्तारित कुटुंबातील स्त्रियांनीही भक्कम पाठिंबा दिलेला दिसतो.
अशा काही जणींशी 'मटा'ने महिला दिनाच्या निमित्ताने बोलण्याचा प्रयास केला, तेव्हा समोर आलेल्या कहाण्या महिलांच्या 'जीवनदात्री' या रूपावरचा विश्वास बळकट करणाऱ्या होत्या. अहमदनगरमधील रत्नाबाई तानपुरे (६५) यांनी त्यांच्या ४२ वर्षीय मुलीला, मीना देवकरला तीन वर्षांपूर्वी किडनी दिली. मीनाचा नवरा कैलास देवकर शेतकरी. हातावर पोट. पदरात एक मुलगी. मीनाच्या अंगावर कसलीशी गाठ आली होती, त्यावर दिलेल्या औषधांमुळे तिच्या दोन्ही किडन्या निकामी झाल्या. मीनाच्या आईने एक किडनी तिला दिली. मुंबईत एका खासगी रुग्णालयामध्ये ही शस्त्रक्रिया झाली. त्याचा खर्चही अफाट होता. पण कैलास यांची वडाळ्याला राहणारी बहीण वहिनीला वाचवण्यासाठी पुढे आली. तिने उपचारांचा खर्च केलाच, याशिवाय वहिनीच्या मागे पहाडासारखी उभी राहिली. 'तुला काही होणार नाही. पै पैसा जोडता येईल, जीव मोलाचा गं..' असं सांगून धीर दिला. आज मीना व त्यांची आई दोघींची प्रकृती उत्तम आहे. 'एकवेळ अशी होती की मीच आशा सोडली होती, पण सासुबाई, ताई या दोघी कंबर कसून माझ्यामागे भक्कमपणे उभ्या राहिल्या, म्हणून हा दिवस दिसला,' असं देवकर आवर्जून सांगतात.
मालाड येथे राहणाऱ्या नर्मदा गोस्वामी यांनी त्यांच्या बहिणीला सरस्वतीला वयाच्या ५२ व्या वर्षी किडनीदान केले. नर्मदा यांचं कुटुंब भलमोठं. त्या सात बहिणी. सरस्वती यांची किडनी निकामी झाल्याचे कळले, तेव्हा या प्रत्येक बहिणीने मी किडनी देते, अशी आर्जवं डॉक्टरांकडे केली. वैद्यकीय तपासण्यांनंतर नर्मदा यांची किडनी सरस्वती यांना देण्यात आली. या दोन्ही बहिणींना शस्त्रक्रियेनंतर सुखरूप पाहून इतर सगळ्याजणी हरखून गेल्या. दोन वर्षांपासून किडनीसाठी सुरू असलेली सरस्वती यांची वणवण थांबली, आज त्या समाधानाने आयुष्य जगत आहेत.
दिंडोशी येथे राहणाऱ्या ३१ वर्षाच्या संगीता बुरे यांना बाळंतपणामध्ये उच्चरक्तदाबाचा त्रास होता. तो लक्षात न आल्याने किडनीवर परिणाम होऊन किडनी निकामी झाली. अशा अवस्थेत बाळाला घेऊन घराची जबाबदारी पार पाडण्याच्या विचाराने संगीताला भंडावून सोडलं. संगीताच्या आईने, निर्मल भोयर यांनी लेकीला किडनी देऊन जीवनदान दिलं.
अंधेरीला राहणाऱ्या पन्नास वर्षांच्या विमल गायकवाड यांना किडनी प्रत्यारोपण करावे लागेल, असे सांगितले, तेव्हा त्या आधी तयारच नव्हत्या. 'दाता मिळाला होता, पण माझी हिंमतही नव्हती. खूप पावसाळे पाहिले, आता काय करायचं जगून, असे विचार येत. माझ्याकडे कामाला येणारी सुनीता शेट्ये ही मदतनीस माझा त्रागा ऐकून घ्यायची. तिचा नवरा दुर्धर आजाराने गेला होता. त्यानंतर सासरहून तिची हकालपट्टी झाली होती. शिक्षण, पैसा, माहेरचा आधार नसलेली सुनीता पडेल ते काम करून स्वतःच्या पायावर उभी राहिली आहे. तिने दिलेल्या प्रेरणेमुळेच मी किडनी प्रत्यारोपण करून घेतले,' असं विमलताई आवर्जून सांगतात. सुनीताच्या संघर्षगाथेने मला हे बळ दिल्याचे सांगायला त्या विसरत नाहीत.
प्रत्यारोपणासाठी पुरुषांना जेव्हा किडनीची गरज असते, तेव्हा क्षणाचाही विचार न करता स्वतःची किडनी काढून घ्या, असं रक्ताच्या नात्यातली महिला सांगते. पण हीच वेळ बाईवर आली, तर तिला किडनी देण्यासाठी क्वचित एखादा पुरुष पुढे येतो. पुरुषांच्या तुलनेत किडनीचे विकार महिलांमध्ये वेगाने वाढते आहेत, अशा महिलांच्या किडनीदात्यांमध्येही स्त्रियांचाच सहभाग अधिक आहे. किडनी प्रत्यारोपण हे 'लाइव्ह' असल्यामुळे कुटुंबीय, आप्तेष्ट यांच्याकडूनच किडनी घेता येते. मात्र मुलीला, बहिणीला किडनी देण्यासाठी आई, बहीण पुढाकार घेतेच, याशिवाय विस्तारित कुटुंबातील स्त्रियांनीही भक्कम पाठिंबा दिलेला दिसतो.
अशा काही जणींशी 'मटा'ने महिला दिनाच्या निमित्ताने बोलण्याचा प्रयास केला, तेव्हा समोर आलेल्या कहाण्या महिलांच्या 'जीवनदात्री' या रूपावरचा विश्वास बळकट करणाऱ्या होत्या. अहमदनगरमधील रत्नाबाई तानपुरे (६५) यांनी त्यांच्या ४२ वर्षीय मुलीला, मीना देवकरला तीन वर्षांपूर्वी किडनी दिली. मीनाचा नवरा कैलास देवकर शेतकरी. हातावर पोट. पदरात एक मुलगी. मीनाच्या अंगावर कसलीशी गाठ आली होती, त्यावर दिलेल्या औषधांमुळे तिच्या दोन्ही किडन्या निकामी झाल्या. मीनाच्या आईने एक किडनी तिला दिली. मुंबईत एका खासगी रुग्णालयामध्ये ही शस्त्रक्रिया झाली. त्याचा खर्चही अफाट होता. पण कैलास यांची वडाळ्याला राहणारी बहीण वहिनीला वाचवण्यासाठी पुढे आली. तिने उपचारांचा खर्च केलाच, याशिवाय वहिनीच्या मागे पहाडासारखी उभी राहिली. 'तुला काही होणार नाही. पै पैसा जोडता येईल, जीव मोलाचा गं..' असं सांगून धीर दिला. आज मीना व त्यांची आई दोघींची प्रकृती उत्तम आहे. 'एकवेळ अशी होती की मीच आशा सोडली होती, पण सासुबाई, ताई या दोघी कंबर कसून माझ्यामागे भक्कमपणे उभ्या राहिल्या, म्हणून हा दिवस दिसला,' असं देवकर आवर्जून सांगतात.
मालाड येथे राहणाऱ्या नर्मदा गोस्वामी यांनी त्यांच्या बहिणीला सरस्वतीला वयाच्या ५२ व्या वर्षी किडनीदान केले. नर्मदा यांचं कुटुंब भलमोठं. त्या सात बहिणी. सरस्वती यांची किडनी निकामी झाल्याचे कळले, तेव्हा या प्रत्येक बहिणीने मी किडनी देते, अशी आर्जवं डॉक्टरांकडे केली. वैद्यकीय तपासण्यांनंतर नर्मदा यांची किडनी सरस्वती यांना देण्यात आली. या दोन्ही बहिणींना शस्त्रक्रियेनंतर सुखरूप पाहून इतर सगळ्याजणी हरखून गेल्या. दोन वर्षांपासून किडनीसाठी सुरू असलेली सरस्वती यांची वणवण थांबली, आज त्या समाधानाने आयुष्य जगत आहेत.
दिंडोशी येथे राहणाऱ्या ३१ वर्षाच्या संगीता बुरे यांना बाळंतपणामध्ये उच्चरक्तदाबाचा त्रास होता. तो लक्षात न आल्याने किडनीवर परिणाम होऊन किडनी निकामी झाली. अशा अवस्थेत बाळाला घेऊन घराची जबाबदारी पार पाडण्याच्या विचाराने संगीताला भंडावून सोडलं. संगीताच्या आईने, निर्मल भोयर यांनी लेकीला किडनी देऊन जीवनदान दिलं.
अंधेरीला राहणाऱ्या पन्नास वर्षांच्या विमल गायकवाड यांना किडनी प्रत्यारोपण करावे लागेल, असे सांगितले, तेव्हा त्या आधी तयारच नव्हत्या. 'दाता मिळाला होता, पण माझी हिंमतही नव्हती. खूप पावसाळे पाहिले, आता काय करायचं जगून, असे विचार येत. माझ्याकडे कामाला येणारी सुनीता शेट्ये ही मदतनीस माझा त्रागा ऐकून घ्यायची. तिचा नवरा दुर्धर आजाराने गेला होता. त्यानंतर सासरहून तिची हकालपट्टी झाली होती. शिक्षण, पैसा, माहेरचा आधार नसलेली सुनीता पडेल ते काम करून स्वतःच्या पायावर उभी राहिली आहे. तिने दिलेल्या प्रेरणेमुळेच मी किडनी प्रत्यारोपण करून घेतले,' असं विमलताई आवर्जून सांगतात. सुनीताच्या संघर्षगाथेने मला हे बळ दिल्याचे सांगायला त्या विसरत नाहीत.