म. टा. विशेष प्रतिनिधी, मुंबई
विज्ञान-तंत्रज्ञान खात्याच्या ‘कौन्सिल ऑफ सायन्टिफिक अॅन्ड इंडस्ट्रिअल रिसर्च’ या संस्थेने दुधातील युरिया, मीठ, डिटर्जन्ट, सोडा यांची भेसळ ओळखण्यासाठी क्षीर-स्कॅनर हे अत्यंत स्वस्तातले व झटपट निदान करणारे मापक तयार केले असून, राज्यांनी एक चळवळ म्हणून ठिकठिकाणी हे स्कॅनर उपयोगात आणावेत, अशी सूचना केंद्रीय विज्ञान व तंत्रज्ञान मंत्री डॉ. हर्षवर्धन यांनी मंगळवारी केली.
देशातील १२ विविध केंद्रांवरून निवडक पत्रकारांबरोबर हर्षवर्धन यांची व्हिडिओ कॉन्फरन्सिंगद्वारे पत्रकार परिषद झाली, त्यात त्यांनी वरील माहिती दिली. डॉ. हर्षवर्धन म्हणाले की, देशातील ६८ टक्के दूधनमुन्यांमध्ये भेसळ आढळल्याचा एक अहवाल अलीकडेच एका संस्थेने दिला होता. म्हणूनच क्षीर-स्कॅनरचे महत्त्व मोठे आहे. दुधातील भेसळ ओळखण्याचे काम इलेक्ट्रोकेमिकल पध्दतीद्वारे हा क्षीरस्कॅनर करतो. गाव किंवा तहसील पातळीवर दुग्धव्यवसाय सोसायट्यांच्या केंद्रांवर हा स्कॅनर बसविता येईल. पंजाब, गुजरात, गोवा, राजस्थान व केरळ या राज्यांमध्ये असे ४० स्कॅनर बसविले आहेत. त्याची किंमत अवघी ७० ते ८० हजार रुपये असल्याने पाच ते १२ पैशांत ही चाचणी होते. क्षीरस्कॅनरबरोबरच अल्ट्रासॉनिक, इन्फ्रारेड अशा आणखी प्रगत पध्दतींनी दुधातील स्निग्धांश, घनता, आदींची तपासणी करण्याचे मापक विकसित करण्याचेही प्रयत्न सुरू आहेत.
स्टार्ट-अपना प्रोत्साहन विज्ञान-तंत्रज्ञान क्षेत्रात स्टार्ट-अपना चालना देण्यात येत आहे. या प्रकल्पांतर्गत २०० विद्यार्थ्यांच्या अभिनव प्रकल्पांचे उद्योगात रूपांतर करण्यास प्रोत्साहन देण्यात येत आहे. त्यासाठी भरघोस तरतूद आहे. संशोधनाच्या पाठ्यवृत्तीमध्ये आम्ही वाढ केली आहे. संशोधकांनी कोणताही प्रकल्प असल्यास आमच्याशी जरूर संपर्क साधावा, आम्ही त्यांना पाठबळ देऊ.
कोयना भूकंप संशोधन कोयना धरणाच्या क्षेत्रातील भूकंपप्रवणतेच्या अभ्यासासाठी ४७५ कोटी खर्चाची योजना हाती घेण्यात आली असून, भूगर्भात चार ते पाच किलोमीटर खोल खणून संशोधन करण्यात येणार आहे. त्यासाठी कराड येथे प्रयोगशाळा उभारण्यात येईल.