म. टा. विशेष प्रतिनिधी, मुंबई
विज्ञान तसेच माहिती तंत्रज्ञान विषयातील अनेक किचकट इंग्रजी संकल्पना सामान्यांपर्यंत पोहोचाव्यात यासाठी त्या संज्ञा आणि उपलब्ध सर्व माहिती भारतीय भाषांमध्ये उपलब्ध व्हावी यायासाठी केंद्र सरकारने महत्त्वचे पाऊल उचलले आहे. यासाठी एक विशेष समिती तयार करण्यात आली असून सर्व इंग्रजी माहितीचे सध्या हिंदीत भाषांतर करण्याचे काम सुरू आहे.
देशात विज्ञानाचा प्रचार आणि प्रचार व्हावा या उद्देशाने अनेक सरकारी तसेच सामाजिक संस्था विविध स्तरावर काम करत आहेत. मात्र अनेकदा अनेक वैज्ञानिक शब्दांना भारतीय भाषांमधील शब्द उपलब्ध नसल्याने त्यातील माहिती त्या विद्यार्थ्यांपर्यंत पोहोचत नाही. ही अडचण लक्षात घेऊन केंद्र सरकारच्या विज्ञान तंत्रज्ञान विभागाअंतर्गत विज्ञान आणि तंत्रज्ञानातील सर्व शब्द भारतीय भाषांमध्ये उपलब्ध करून देण्यासाठी विशेष उपक्रम हाती घेण्यात आला आहे. यासाठी विकिपीडियाची मदत घेण्यात आली आहे. सध्या हा प्रकल्प हिंदी भाषेत करण्याची प्रक्रिया सुरू असल्याचे विज्ञान तंत्रज्ञान विभागाचे सचिव आशुतोष शर्मा यांनी सांगितले. सध्या विकिपीडियावर विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाशी संबंधित सुमारे ५० लाख लेख उपलब्ध आहेत. यातील अवघे एक लाख २५ हजार लेख हिंदीत उपलब्ध आहेत. ही संख्या वाढवण्याचा प्रयत्न असल्याचे शर्मा यांनी सांगितले. यासाठी मशिन लर्निंग आणि काही शास्त्रज्ञांचे सहकार्य घेण्यात येत असलयाचेही ते म्हणाले. सध्या विकिपीडियावर उपलब्ध असलेले सर्व लेख भाषांतर करण्यावर भर राहील. यानंतर मात्र हिंदी भाषेत स्वतंत्र मजकूर देण्याकडे कल असेल, असेही त्यांनी स्पष्ट केले.
विज्ञान आणि तंत्रज्ञानातील तपशील भारतीय भाषांमध्ये उपलब्ध व्हावा या उद्देशाने एक तज्ज्ञांची समिती स्थापन करण्यात आली असून या समितीच्या माध्यामातून हे काम सुरू आहे. हिंदीतील लेखांचे भाषांतर झाल्यानंतर इतर भारतीय भाषांमधील लेखांवरही भर देण्यात येईल, असेही शर्मा यांनी स्पष्ट केले.
काय आहे मशिन लर्निंग?
मोठ्या प्रमाणावर भाषांतर करण्यासाठी तसेच नवीन मजकूर तयार करण्यासाठी विविध प्रकारच्या सॉफ्टवेअर्सचा वापर करण्यात येणार आहे. यामध्ये प्राथमिक भाषांतर झाल्यानंतर भाषा तज्ज्ञ तसचे शास्त्रज्ञांच्या साह्याने ते अचूक करून घेतले जाणार आहे. या प्रकल्पासाठी सात ते १० कोटींचा निधी उपलब्ध करून देण्यात आला आहे. तसेच तीन वर्षांत तो पूर्ण करण्याचा मानस असल्याचे विज्ञान तंत्रज्ञान विभागातर्फे सांगण्यात आले आहे. सध्या हिंदी विकिपीडियावर लेख ५५ हजार विविध उपप्रकारात विभागलेले आहेत. त्यात निसर्ग या विषयाशी संबंधित २७ टक्के तर विज्ञानाशी संबंधित १६ टक्के लेख उपलब्ध आहेत.