अपर्णा वाईकर
नुकतंच चीनचं नवीन मूषकवर्ष सुरू झालंय. यांच्याकडे बारा वर्षांना बारा प्राण्यांची चिन्ह आहेत. आणि प्रत्येक चिन्हाचा एक संदर्भ आहे. मूषकाचा संदर्भ धन-धान्य, मुलं-बाळं या सगळ्यांच्या मुबलकतेच्या रूपात घेतला जातो. आपल्याकडे जशा १२ राशी आहेत आणि त्या त्या राशीत जन्मलेल्या व्यक्तींचे विशिष्ट स्वभाव विशेष सांगितलेले आहेत, तसंच चिनी माणसांच्या प्रत्येक वर्षाचं वैशिष्ट्य प्रत्येक चिन्हाप्रमाणं सांगितलं आहे. उदाहरण घ्यायचं झालं तर ड्रॅगनच्या वर्षात जन्माला आलेले लोक फार भाग्यवान असतात असं मानलं जातं आणि या वर्षात लग्न केलं, नवीन काम सुरू केलं, घर घेतलं तर ते सगळंच खूप भरभराटीचं असतं असंही म्हणतात. त्यामुळेच असेल कदाचित २०१२मध्ये जेव्हा ड्रॅगनचं वर्ष होतं, तेव्हा सर्वात जास्त लग्न लागली आणि चीनच्या लोकसंख्येतही वाढ झाली. 'टायगर'च्या वर्षात लोक लग्न करत नाहीत, कारण यावर्षी झालेली लग्न टिकत नाहीत असा समज आहे.
येथे आपल्यासारखेच खूप सण असतात. आता काही दिवसांनंतरच एप्रिलमध्ये 'चिंग मिंग फेस्टिव्हल' (टूम्ब स्वीपिंग डे) असतो. या दिवशी हे लोक आपल्या पितरांना पुरलेल्या ठिकाणी जाऊन ती जागा झाडून स्वच्छ करतात. त्यांना आवडणाऱ्या वस्तू ठेवून या पितरांच्या आत्म्याला शांती मिळावी म्हणून प्रार्थना करतात. आपल्या सर्वपित्री अमावास्येसारखीच ही पद्धत वाटते. जूनमध्ये येणारा 'ड्रॅगनबोट फेस्टिव्हल' (द्वान वू जिए) हा सण जवळपास दोन हजार वर्षं जुना आहे. जलसमाधी घेतलेल्या एका महान कविवर्यांच्या आठवणीत हा दिवस साजरा होतो. या दिवशी ठराविक नद्या, तलावांमध्ये ड्रॅगनच्या आकाराच्या बोटींच्या (आपल्या केरळला होतात तशा) शर्यती होतात. या दिवशी भाताचे बांबूच्या पानांत गुंडाळून वाफवलेले डम्पलिंग्ज खाल्ले जातात. आपल्याकडे जसा प्रत्येक सणांचा पदार्थ ठरलेला आहे, तसाच काहीसा प्रकार इथे दिसतो.
सप्टेंबरमध्ये येणारा 'मून फेस्टिव्हल' (चाँग चू जिए) कोजागिरी पौर्णिमेची आठवण करून देतो. या रात्री परिवारातले सगळे लोक एकत्र जमतात आणि चंद्रप्रकाशात बसून गाणी म्हणत 'मून केक' नावाचा पदार्थ खातात. हा एक अतिशय चविष्ट पदार्थ आहे. छोट्याशा गोल चंद्राच्या आकाराच्या केकमध्ये कमळाच्या बिया, राजम्याची पेस्ट किंवा सुकामेवा भरलेला असतो. या रात्री ज्यांना शक्य असेल, ते नदी किंवा तलावाकाठी जमून स्वच्छ चंद्रप्रकाशाचा आनंद घेतात. काही ठिकाणी पाण्यावरचे अत्यंत सुंदर नृत्यनाट्यप्रकार केले जातात. यात सजवलेल्या बोटींवर किंवा पाण्यातल्या स्टेजवर एखादी पुरातन काळातील प्रेमकथा रंगवली जाते. ऑक्टोबरच्या पहिल्या आठवड्यात इथे 'नॅशनल डे' साजरा करतात. आपल्या प्रजासत्ताक दिनासारखाच उत्साह या वेळी बीजिंगमध्ये असतो.
इथे बऱ्याच लोकांना ख्रिसमस साजरा करताना बघून मला फार आश्चर्य वाटलं होतं. पण मग लक्षात आलं की या देशात सगळेच लोक बौद्ध धर्म पाळतात असं नाही. अर्थात केवळ पाचच धर्म पाळण्याची परवानगी चीनमध्ये आहे. यांत प्रामुख्याने बुद्धिझम आणि ख्रिश्चनिझम आहेत. उत्तरेकडील काही ठिकाणी इस्लाम आहे. थोड्याफार प्रमाणात ताओइझम आणि प्रोटेस्टॅनिझम पाळले जातात. इथे बौद्ध धर्म हा हिंदू धर्मासारखाच मानला असल्यामुळे हिंदू धर्माला वेगळी मान्यता नाही. इथे बुद्धविहार असं न म्हणता बुद्धमंदिर म्हणतात. सगळीकडे अशी मोठमोठी मंदिरं दिसतात, ज्यामधून गौतम बुद्धांच्या त्यांच्या प्रमुख अनुयायांसह मूर्ती ठेवलेल्या असतात. शांघायच्या 'जिंगआन बुद्धा टेम्पल'मध्ये मोठी चांदीची मूर्ती आहे आणि याच्या प्रवेशद्वारासमोर भलामोठा सोनेरी अशोकस्तंभ आहे. तसंच जवळच्या वूशी नावाच्या गावात उभ्या असलेल्या बुद्धांची भली मोठी आणि अतिशय सुंदर अशी मूर्ती आहे. याच्या आजूबाजूला अनेक लहानमोठी मंदिरं, बगिचे आणि म्युझियम आहेत, जिथे सिद्धार्थ गौतमांच्या गोष्टीचं नाट्य रूपांतर दाखवलं जातं. इथे असं काही बघायला मिळणं हा आमच्यासाठी फार सुखद अनुभव होता.
असे अनेक अनुभव घेताना एक गोष्ट प्रकर्षानं जाणवते की, या देशालाही आपल्यासारखाच सांस्कृतिक वारसा आहे आणि पोशाख पूर्णपणे पाश्चिमात्य झाला असला तरी, मुळात ही माणसं त्यांची संस्कृती जपून आहेत. नव्या पिढीला ती कळावी यासाठी जागरूक आहेत.