एन्डोस्कोपी धावे मदतीला!

मंडळी, पूर्वी कधीतरी तुम्ही एखाद्याकडून तक्रार ऐकली असेल, की नाकाचं काही ऑपरेशन केलं पण काही दिवसांनी पुन्हा त्रास सुरू झाला. मग ‘त्या डॉक्टरांना काही कळतंच नाही’ किंवा ‘चुकीचे उपचार केले त्यांनी’ किंवा ‘पैसे घेतात नुसते!’ अशीही संतप्त प्रतिक्रिया ऐकल्या असतील. ती व्यक्ती डॉक्टरांना दोष देते. खरं तर तेव्हाही आणि आताही डॉक्टर त्यांना शक्य ते आणि रुग्णाच्यादृष्टीने योग्य ते करतच असतात. पण जरा हे पण लक्षात घ्यायला हवं की नाक-कान-घसा हे तसं क्लिष्ट प्रकरण! आणि पूर्वी खरंच नेमका उपचार करण्याइतकं तंत्रज्ञान प्रगत नव्हतं. अगदी पहिल्या लेखात सांगितलेलं तुम्हाला अठवत असेल, की पूर्वी कान-नाक-घसा असा स्वतंत्र किंवा वेगळा विषय नव्हता. पण कालांतराने या विषयाची व्याप्ती लक्षात आली आणि वैद्यकीय महाविद्यालयात कान-नाक-घसा असा स्वतंत्र विभाग सुरू करण्यात आला. हळूहळू या अवयवांच्या उपचरासाठी वापरावयाच्या तंत्रज्ञानातही प्रगती झाली.

आता वैद्यकशास्त्र खूप प्रगत झालं आहे. मुख्यतः ‘नेझल एन्डोस्कोपी’ हे तंत्रज्ञान आलं आणि बराच बदल झाला. पूर्वी नाकाचे रोग जसे पॉलिप, मर्यादित कर्करोग (लिमिटेड मॅलिग्नन्सी), सायनसशी संबंधित रोग यासाठी शस्त्रक्रिया करण्याची वेळ आली तर ती बाहेरून म्हणजे ‘एक्स्टर्नल अप्रोच’नं केली जायची. त्यामुळे काही बाबतीत आणि काही अंशी ती अंदाजाने, आंधळेपणाने करावी लागायची. या शस्त्रक्रियांमुळे व्रण राहायचा. थोडी विद्रुपता असायची आणि मृत्यूदरही जास्त होता. पण गेल्या २० वर्षांपासून आणि भारतात गेल्या १५ वर्षांपासून नेझल एन्डोस्कोपीचा वापर सुरू झाला आहे. आता डॉक्टरांनाही आपण नेमकं काय करतो आहे ते दिसतं. त्यामुळे शस्त्रक्रियांमध्ये नेमकेपणा आला आहे. शिवाय व्रण राहत नाही. विद्रुपता नाही आणि मृत्यू होण्याचं प्रमाण नगण्य झालं आहे.

पूर्वी पॉलिप काढले की पुन्हा होण्याची शक्यता असायची. आता नेझल एन्डोस्कोपीमुळे ती नाहीशी झाली आहे. लिमिटेड मॅलिग्नन्सी आता व्रण राहणार नाही अशा पद्धतीनं काढता येते. कधीकधी सायनसचं ओपनिंग ‘ब्लॉक’ झालेलं असतं. काहीतरी अडथळा असतो. अशावेळी एन्डोस्कोपीने थेट बलून सायनोप्लास्टी करून ते उघडता येतं किंवा अवरोध नाहीसा करता येतो. आणखी एक मोठा फायदा म्हणजे मेंदूला खूप मार लागला तर ऑप्टिक नर्व्हवर परिणाम होतो आणि अंधत्व येऊ शकतं पण एन्डोस्कोपीमुळे ‘ऑप्टिक नर्व्ह डिकॉम्प्रेशन’ करून अंधत्व टाळता येतं. काही कारणांमुळे किंवा मेंदूला मार लागला तर मेंदूतलं पाणी- सेरिब्रोस्पायनल फ्लुइड- सीएसएफ आपोआप नाकातून बाहेर येतं. ते पण एन्डोस्कोपी करून थांबवता येतं. नाकातला अॅन्जियोफायब्रोमा म्हणजे रक्तवाहिनीचा ट्युमर झाला तर त्याची शस्त्रक्रिया करून तो काढता येतो. डायक्रोसिस्टायटिसचा उपचार ऑप्थॅल्मोलॉजिस्ट पूर्वी बाहेरून चिरा देऊन करायचे. त्यात अयशस्वी होण्याचा दर खूप जास्त होता. आता एन्डोस्कोपीमुळे सगळं नीट होतं. मेंदूला झालेला ट्युमर नाकाच्या मार्गातून काढता येतो.

याही पुढची प्रगती म्हणजे ‘नॅव्हिगेशन सिस्टीम’. यामुळे सीटी स्कॅनच्या मदतीनं आपण नेमकं कुठे काम करतोय, कोणत्या भागाला शस्त्रक्रियेसाठी वापरलं जाणारं साधन लागतं आहे ते दिसतं. एन्डोस्कोपी आता कानाच्या शस्त्रक्रियेसाठीही वापरली जाते. जिथे मायक्रोस्कोप उपयोगी नव्हता तिथे आता एन्डोस्कोप व्यवस्थित वापरला जाऊ शकतो आहे. सगळ्यात मोठा फायदा अध्यापनासाठी आहे. एन्डोस्कोपीमुळे सगळं नीट पडद्यावर दिसतं. त्यामुळे शस्त्रक्रिया करणं नीट शिकता आणि शिकवता येते.