महसुली उत्पन्नात महाराष्ट्र जैसे थे

mandar.moroney@timesgroup.com

Tweet: @MandarMoroneyMT

महसुली उत्पन्न तसेच विकासावरील खर्च यांचा राज्याच्या प्रगतीशी निश्चितच संबंध असतो. भारतातील सर्व प्रकारच्या राज्यांमध्ये महाराष्ट्राची कामगिरी मागील तीन वर्षांत फारशी चांगली राहिलेली नाही. सर्व लहान आणि मोठी राज्ये यांच्या तुलनेत महाराष्ट्राची या दोन्ही क्षेत्रातील टक्केवारी तीन वर्षांत जैसे थे राहिली आहे.

जीडीपीच्या तुलनेत राज्यांच्या महसुली उत्पन्नाची टक्केवारी

संदर्भः स्टेट फायनान्सः अ स्टडी ऑफ बजेटस २०१६-१७, रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडिया

१. राज्य सरकारच्या विकास कामांसाठीचा निधी सरकार महसुली उत्पन्न आणि कर्ज यांच्या माध्यमातून उभा करते.

२. कर्जाचा परतावा हा व्याजासहित करावा लागतो. महसुली उत्पन्नामधून होणाऱ्या पतपुरवठ्यापेक्षा कर्जाच्या परताव्याचा लोकांवर अधिक बोझा पडतो.

३. राज्यांमध्ये दोन प्रकारच्या श्रेणी असतात. अ. महाराष्ट्रासारखी अविशेष गटात येणारी राज्ये. ब. लहान किंवा खूप मोठी राज्ये विशेष गटात येतात. जीडीपीच्या प्रमाणात प्रत्येक राज्यांना देण्यात येणाऱ्या महसुली उत्पन्नाची माहिती या तक्त्यांमध्ये दिली आहे.

४. इतर सर्व राज्यांच्या तुलनेत महाराष्ट्रातील महसुली उत्पन्नाचे प्रमाण इतर राज्यांच्या तुलनेत अत्यंत कमी आहे.

५. महाराष्ट्रापेक्षा इतर सर्व राज्यांच्या महसुली उत्पन्नामध्ये मोठी वाढ झाली आहे.

६. महाराष्ट्र हे मोठे आणि आधुनिक राज्य असल्याने येथे महसुली उत्पन्नाचे प्रमाण जास्त असायला हवे होते. मात्र आकडेवारीतून हे दिसून येत नाही.


जीडीपीच्या तुलनेत राज्यांची विकास महसुलावरील खर्चाची टक्केवारी

संदर्भः स्टेट फायनान्सः अ स्टडी ऑफ बजेटस २०१६-१७, रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडिया

विश्लेषणः

१. महसुली खर्च आणि भांडवली खर्च यातून विकासासाठी निधी उपलब्ध करून दिला जातो.

२. वर्षभरातील व्यवहारांच्या आधारे महसुली खर्च ठरतो तर दीर्घकालीन मत्तांच्या आधारे भांडवली खर्च ठरतो.

३. विकासकामांच्या प्रमाणाचा महसुली खर्चावर परिणाम होत असतो.

४. मागील तीन वर्षात महाराष्ट्राचा विकास महसुलावरील खर्च जैसे थे राहिला आहे. इतर राज्यांमध्ये मात्र तो वाढत गेला आहे.

५. महाराष्ट्रासारख्या पुढारलेल्या राज्यात हा खर्च वाढता असतो, असे सर्वसाधारण गृहितक आहे.

६. मात्र सर्वच राज्यांची विकास महसुलाची टक्केवारी ही महाराष्ट्रापेक्षा जास्त आहे आणि मागील तीन वर्षात वाढतच गेली आहे.

७. महाराष्ट्राचा व‌िकास महसुलापैकी विदर्भाचा वाटा फारच नगण्य आहे.

८. विकासाचा बहुतांश वाटा जर प्रगत भागाकडे जात असेल तर विदर्भासारख्या भागाचा महसुली खर्च जास्तच राहणार हे स्पष्ट आहे.