म.टा.प्रतिनिधी, नागपूर
‘हिंदूंची देव संकल्पना वैज्ञानिक सिद्धांतावर आधारलेली आहे. देवतांबाबत केवळ अक्षरे लिहिली असती तर काळाच्या ओघात ती नष्ट झाली असती. मात्र, या देशातील पूर्वजांनी शिल्पांच्या रूपात या देवता पिढ्यानपिढ्यांपर्यंत पोहोचविल्या’, असे विश्लेषण पुण्याचे अभ्यासक उदयन इंदूरकर यांनी शुक्रवारी नागपुरात केले.
सेतू पॅरेंट फोरमच्यावतीने आयोजित करण्यात आलेल्या छंदोत्सवादरम्यान इंदूरकर यांनी ‘भारतीय देवळे आणि शिल्पकला’ या विषयावर सादरीकरण केले. ‘एक होते देऊळ’ या नावाने हा कार्यक्रम लक्ष्मीनगरातील सायंटिफिक सभागृहात हा कार्यक्रम आयोजित करण्यात आला होता.विविध भारतीय आणि परदेशातील देवळांचे संदर्भ देत इंदूरकर यांनी भारतीय शिल्पकला, त्यामागील वैज्ञानिक संकल्पना आणि ऐतिहासिक तथ्ये उलगडून दाखविली. इंग्रजांनी भारताचा इतिहास केवळ राजकीय दृष्टिकोनातून मांडला. पण, भारताचा खरा इतिहास मांडायचा असल्यास विद्वान आणि कलाकारांना वगळून चालणार नाही. भारतीय देवळांवर असलेली शिल्पे समजून घेण्यासाठी विज्ञान, तत्वज्ञान आणि सौंदर्यवादी दृष्टिकोन यांचा विचार करणे आवश्यक आहे, असे इंदूरकर म्हणाले.
कंबोडिया येथील विष्णुमंदिर हे जगातील सर्वात मोठे हिंदू मंदिर आहे. या मंदिरातील मोजमापे, तेथे निर्मिलेली शिल्पे यांचा संबंध काळ आणि अवकाश या संकल्पनांशी तसेच खगोलशास्त्राशी आहे. समुद्रमंथनाच्या कथेला वार्षिक खगोलीय घटना, ऋतुबदल यांच्याशी जोडून सुंदर शिल्प निर्माण केले आहे. भारतीय पुराणकथा या वैज्ञानिक तत्वांवर आधारलेल्या होत्या. खजुराहोचा संबंध एकाच प्रकारच्या शिल्पांशी संबंध जोडला गेला. खरेतर, खजुराहोची शिल्पे ही समृद्ध भारतीय संस्कृतीची प्रतिके आहेत, असेही इंदूरकर यांनी सांगितले. सेतूच्या स्नेहा दामले यांनी प्रास्ताविक केले.
‘हिंदूंची देव संकल्पना वैज्ञानिक सिद्धांतावर आधारलेली आहे. देवतांबाबत केवळ अक्षरे लिहिली असती तर काळाच्या ओघात ती नष्ट झाली असती. मात्र, या देशातील पूर्वजांनी शिल्पांच्या रूपात या देवता पिढ्यानपिढ्यांपर्यंत पोहोचविल्या’, असे विश्लेषण पुण्याचे अभ्यासक उदयन इंदूरकर यांनी शुक्रवारी नागपुरात केले.
सेतू पॅरेंट फोरमच्यावतीने आयोजित करण्यात आलेल्या छंदोत्सवादरम्यान इंदूरकर यांनी ‘भारतीय देवळे आणि शिल्पकला’ या विषयावर सादरीकरण केले. ‘एक होते देऊळ’ या नावाने हा कार्यक्रम लक्ष्मीनगरातील सायंटिफिक सभागृहात हा कार्यक्रम आयोजित करण्यात आला होता.विविध भारतीय आणि परदेशातील देवळांचे संदर्भ देत इंदूरकर यांनी भारतीय शिल्पकला, त्यामागील वैज्ञानिक संकल्पना आणि ऐतिहासिक तथ्ये उलगडून दाखविली. इंग्रजांनी भारताचा इतिहास केवळ राजकीय दृष्टिकोनातून मांडला. पण, भारताचा खरा इतिहास मांडायचा असल्यास विद्वान आणि कलाकारांना वगळून चालणार नाही. भारतीय देवळांवर असलेली शिल्पे समजून घेण्यासाठी विज्ञान, तत्वज्ञान आणि सौंदर्यवादी दृष्टिकोन यांचा विचार करणे आवश्यक आहे, असे इंदूरकर म्हणाले.
कंबोडिया येथील विष्णुमंदिर हे जगातील सर्वात मोठे हिंदू मंदिर आहे. या मंदिरातील मोजमापे, तेथे निर्मिलेली शिल्पे यांचा संबंध काळ आणि अवकाश या संकल्पनांशी तसेच खगोलशास्त्राशी आहे. समुद्रमंथनाच्या कथेला वार्षिक खगोलीय घटना, ऋतुबदल यांच्याशी जोडून सुंदर शिल्प निर्माण केले आहे. भारतीय पुराणकथा या वैज्ञानिक तत्वांवर आधारलेल्या होत्या. खजुराहोचा संबंध एकाच प्रकारच्या शिल्पांशी संबंध जोडला गेला. खरेतर, खजुराहोची शिल्पे ही समृद्ध भारतीय संस्कृतीची प्रतिके आहेत, असेही इंदूरकर यांनी सांगितले. सेतूच्या स्नेहा दामले यांनी प्रास्ताविक केले.