साहसाच्या वेसणाला मुहूर्त मिळेना
अपघात वाढत असताना निमयावली धूळ खात पडून
म. टा. प्रतिनिधी, पुणे
उन्हाळ्याच्या सुट्यांमुळे गल्लोगल्ली सुरू झालेली साहसी खेळांचे वर्ग, गिर्यारोहणाची शिबिरे आणि यातील अपघात वाढत असताना सरकारने केवळ बघ्याची भूमिका घेतली आहे. या शिबिरचालकांवर नियंत्रण ठेवण्यासाठी केलेली नियमावली केवळ अध्यादेश काढण्यासाठी 'मुहूर्त' मिळत नाही म्हणून दोन वर्षांपासून रखडली आहे.
गेल्या काही वर्षांत साहसी खेळांबद्दल मुलांमध्ये आकर्षण वाढल्यामुळे आकर्षणाचा फायदा घेऊन पुण्यासह राज्यातील बहुतांश भागात साहसी खेळ, गिर्यारोहण संस्थांचे जाळे वाढते आहे. तुटपुंजा अनुभवाच्या जोरावर कोणीही उठून सहलींचे आयोजन करते आहे. शिबिरांसाठी अवाजवी रक्कम आकारून अनेक संस्था तरुणांची फसवणूक करीत आहेत. गेल्या काही वर्षांत संयोजकांच्या दुर्लक्षामुळे तसेच प्रथमोपचार साहित्य नसल्याने तरुणांनी जीव गमावल्याच्या घटनाही घडल्या आहेत; तरीही सरकारने या घटनांकडे दुर्लक्ष केले आहे.
गिर्यारोहणादरम्यान झालेल्या एका विद्यार्थ्यांच्या मृत्यूनंतर त्याच्या पालकांनी उच्च न्यायालयात चार वर्षांपूर्वी तक्रार दाखल केली होती. सुनावणीदरम्यान कोर्टाने तीन वर्षांपूर्वीच सरकारच्या क्रीडा विभागाला साहसी खेळांची व्याख्या आणि कार्यपद्धतीवर आधारित नियमावली करण्याचे आदेश दिले होते. त्यानंतर क्रीडा विभागाने प्राथमिक नियमावली प्रसिद्ध केली. मात्र, अनेक संस्था चालक आणि अभ्यासकांनी आक्षेप नोंदवल्यामुळे तज्ज्ञांचा सहभाग असलेली स्वतंत्र समिती नेमण्यात आली होती. या समितीने केलेली नियमावली गेल्या अडीच वर्षांपासून सरकारी कपाटात धूळ खात पडून आहे.
सरकारच्या दुर्लक्षामुळे खासगी संस्थांना मोकळे रान मिळाले आहे. कोणताही परवाना किंवा साहसी खेळ, गिर्यारोहण क्षेत्रातील अभ्यास नसताना केवळ पैसे कमावण्याच्या उद्देशाने ट्रेक आयोजित केले जात आहेत. शिबिरादरम्यान पर्यटकांना इजा झाल्यास त्याची जबाबदारी घेण्यास या संस्था तयार नाहीत. पुण्यासह संपूर्ण राज्यात हजारांच्या संख्येने साहसी खेळ घेणाऱ्या, ट्रेकिंग, निसर्ग सहली नेणाऱ्या संस्था कार्यरत आहेत. यातील सत्तर टक्के संस्थांनी सरकारकडे कोणतीही नोंदणी केलेली नाही. एवढेच नव्हे तर आपत्कालीन परिस्थिती हाताळण्याचे प्रशिक्षणही घेतलेले नाही. मात्र, आकर्षक जाहिराती आणि पॅकेजची भुरळ पडून पालक त्यांच्या मुलांना या शिबिरांना पाठवत आहेत.
…
नियमावलीत महत्त्वाचे मुद्दे
- साहसी क्रीडा प्रकारात ट्रेकिंग, माउंटेनिअरिंग, स्नो बोर्डिंग, स्किइंग, पॅरासिलिंग, पॅराग्लायडिंग, हँग ग्लायडिंग, जलक्रीडा, जंगल ट्रेल या खेळाचा समावेश
- प्रत्येक संस्थेने सरकार दरबारी अधिकृत नोंदणी करणे बंधनकारक.
- प्रशिक्षक संबंधित क्रीडा प्रकारात प्रवीण असणे आवश्यक.
- संस्थेतील प्रत्येक कर्मचाऱ्याचे आपत्कालीन प्रशिक्षण घेणे बंधनकारक.
- साहसी खेळ आणि शुल्क आकारणीचे निकष ठरणे गरजेचे.
.
उच्च न्यायालयाच्या आदेशानुसार अभ्यासकांनी सविस्तर नियमावली केली आहे. मोठ्या प्रमाणात गिर्यारोहक वाढत असल्याने त्यांच्या सुरक्षेला प्राधान्य देणे गरजेचे आहे. अपघातांची संख्या वाढते आहे. त्यामुळे सरकारने तातडीने नियमावली अमलात आणण्याची गरज आहे.
उमेश झिरपे, नियमावली समिती सदस्य
…….