सोलापूरचा आजोबा गणपती

सूर्यकांत आसबे
सोलापुरातील गणेशोत्सवाला १०० वर्षांची परंपरा आहे. सोलापूरच्या आजोबा गणपतीला सुमारे १३२ वर्षांची तेजस्वी परंपरा आहे. धार्मिक कार्यक्रमांतून निर्माण होणारे बळ राष्ट्रीय चळवळीसाठी वापरावे आणि स्वातंत्र्याची चळवळ सामान्य जनतेपर्यंत पोहोचवून तरुणांना संघटित करण्यासाठी लोकमान्य टिळकांनी १८९४मध्ये गणेशोत्सवाला सार्वजनिक स्वरूप दिले. त्या आधी आठ वर्षे सोलापुरात १८८५ मध्ये शुक्रवार पेठेतील जुन्या पिढीतील मंडळींनी एकत्रित येऊन सार्वजनिक स्वरूपात आजोबा गणपतीची प्रतिष्ठापना केली होती. शुक्रवार पेठेतील जुन्या पिढीतील प्रमुख कार्यकर्ते महालिंगप्पा वजीरकर, मल्लिकार्जुनप्पा कावळे, मल्लिकार्जुनप्पा शेटे, संगणबसय्या नंदीमठ, देवबा मंठाळकर, देशमुख, गणेचारी, शिरगिरी, नंद्याळ, आवटे या विविध घराण्यांतील व्यक्तींनी एकत्रित येऊन १८८५ मध्ये सार्वजनिक आजोबा गणपतीची प्रतिष्ठापना केली.

आजोबा गणपतीची पहिली मूर्ती नीलप्पा उजळंबे, आडव्यप्पा माळगे, आवटे या मूर्तिकारांनी कामठ्या, रद्दीचा कागद, खळ, चिंचुक्याचे पीठ आणि कापड आदी वस्तू वापरून ही मूर्ती साकारली होती. आजोबा गणपती सुरुवातीला शुक्रवार पेठेतील शेटे यांच्या घरासमोर आणि त्यानंतर त्रिपुरंतकेश्वर मंदिरात बसवून तेथेच गणेशोत्सव साजरा करण्यात येत होता. नंतर उत्सव साजरा करण्यासाठी बसवेश्वर मंडळाची स्थापना करण्यात आली. सिद्रामप्पा फुलारी, पंचप्पा जिरगे, इरय्या स्वामी, अण्णाराव वजीरकर, हत्तुरे, नंदीमठ, ढवणे यांचा या मंडळामध्ये समावेश होता. श्री सिद्धेश्वर मंदिरात शिखराच्या कामासाठी केरळचे कलाकार आल्यानंतर आजोबा गणपतीची जुनी मूर्ती जीर्ण झाल्यामुळे त्यांच्याकडून सध्याची नवीन आकर्षक मूर्ती तयार करून घेण्यात आली आणि नंतर जुन्या मूर्तीचे टाकळी येथे भीमा नदीत विसर्जन करण्यात आले. माजी महापौर विश्वनाथ बनशेट्टी आणि गौरीशंकर फुलारी यांच्या नेतृत्वाखाली १९९४ मध्ये माणिक चौकाजवळ आजोबा गणपतीचे सुंदर मंदिर उभारण्यात आले. सध्या पर्यावरणपूरक गणेशोत्सव साजरा करण्याची मागणी होत आहे. मात्र, सुमारे १३२ वर्षापूर्वीच आजोबा गणपतीने या संकल्पनेची मुहूर्तमेढ रोवली आहे.