क्षमतेपेक्षा अधिक व्यायाम धोकादायक
म टा प्रतिनिधी, पुणेफिटनेस राखण्यासाठी प्रत्येकाने व्यायाम केलाच पाहिजे...
म. टा. प्रतिनिधी, पुणे
फिटनेस राखण्यासाठी प्रत्येकाने व्यायाम केलाच पाहिजे. मात्र, कोणत्याही प्रकारच्या व्यायामासाठी आपली शारीरिक क्षमता तपासण्याची आणि योग्य प्रशिक्षण घेण्याची गरज आहे, याकडे वैद्यकीय तज्ज्ञांनी लक्ष वेधले आहे. क्षमतेपेक्षा अधिक श्रम धोकादायक ठरू शकतात, असा इशारा त्यांनी दिला आहे. मॅरेथॉनसारख्या स्पर्धांमध्ये धावण्यापूर्वी प्रत्येक धावपटूने प्रशिक्षण घेणे आणि आपल्या क्षमतांची तपासणी करणे अपेक्षित आहे, असा सल्ला देण्यात आला आहे.
मुंबईत रविवारी मॅरेथॉन स्पर्धा आयोजित करण्यात आली होती. त्या स्पर्धेत ५० हजारांहून अधिक स्पर्धकांनी भाग घेतला. मात्र, स्पर्धेतील एकाचा हृदयविकाराने मृत्यू झाला, तर सात जणांना हृदयविकाराचा झटका आला. एक हजार ३५० जणांना रुग्णालयात उपचारासाठी दाखल करण्याची वेळ आली. या घटनेमुळे धावणे आणि व्यायाम करण्यापूर्वी काळजी घेण्याचा सल्ला तज्ज्ञांनी दिला आहे. अशा स्पर्धांमध्ये भाग घेण्याबरोबरच सध्या थंडीच्या दिवसांत अनेक जण दर रोज व्यायाम व धावण्यावर भर देत आहेत. फिटनेस राखण्यासाठी ते आवश्यकही आहे. मात्र, या व्यक्तींनीही योग्य काळजी घेतली पाहिजे, असा सल्ला त्यांनी दिला आहे.
हृदयरोग तज्ज्ञ डॉ. ऋतुपर्ण शिंदे म्हणाले, 'ज्या वेळेला मॅरेथॉनमध्ये धावणाऱ्या स्पर्धकांना धावण्याची सवय नसते, त्या वेळी त्यापेक्षा आपण व्यायाम करतो. त्यामुळे दगदग होते. सवयीपेक्षा जास्त व्यायाम केल्याने 'लॅक्टेट' नावाचे द्रव तयार होते. त्याचा परिणाम हृदयावर होतो. त्यामुळे हृदयाचे ठोके नेहमीपेक्षा वेगाने पडतात; तसेच उन्हात पळल्याने घाम येतो. कोणत्याही मोठ्या स्वरूपाच्या मॅरेथॉनमध्ये पळण्यापूर्वी ट्रेनिंग, व्यायाम करण्याची गरज आहे. शरीराला सवय नसताना व्यायाम केल्यास मृत्यू होण्याचा धोका असतो.' स्पर्धेत हृदयविकाराचा झटका आल्यास अशा वेळी व्यक्तींना छातीवर दाब देऊन उपचार करण्याचा फायदा होतो, अशी सूचना त्यांनी केली.
'मॅरेथॉनमध्ये सहभाग आरोग्याला चांगलाच आहे. मात्र, स्पर्धकांची पूर्वतपासणीही आवश्यक आहे. परवाच्या मुंबई मॅरेथॉनमध्ये एकाचा हृदयविकाराच्या झटक्याने मृत्यू झाला; त्याशिवाय एक हजार ३५० जणांना रुग्णालयात दाखल केले. हे आकडे गंभीर आहेत. आकड्याच्या मागे न लागता स्पर्धकांच्या आरोग्याकडे लक्ष द्यायला हवे. धावणे हा साहसी प्रकारचा खेळ आहे. नैसर्गिक शक्तीशी कमालीची परीक्षा पाहणारी ही स्पर्धा आहे. त्यामुळे ज्यांना आजार असतो, त्यांचा आजार वाढतो. रक्तदाब, हृदयविकार, मूत्रपिंडाचे आजार वाढतात. त्याचे परिणाम होतात. कित्येक जणांना स्वतःला काही आजार असल्याची माहितीच नसते. काहींच्या हृदयात गाठी असू शकतात. प्रत्येक स्पर्धकाने फिटनेस प्रमाणपत्र घेतले पाहिजे. धावण्याचे प्रशिक्षण घेतल्याशिवाय भाग घेऊ नये. स्पर्धा झाल्यानंतर स्वतःची काळजी घेतली पाहिजे,' असा सल्ला फिजिशियन डॉ. अविनाश भोंडवे यांनी दिला.
काय काळजी घ्यावी?
- मॅरेथॉनपूर्वी तीन महिने सरावाला सुरुवात करावी.
- व्यायामाची क्षमता तपासून घ्यावी.
- क्षमतेनुसार व्यायामाचा कार्यक्रम तयार करावा.
- मॅरेथॉनमध्ये प्रथमोपचाराची सुविधा हवी.
- ईसीजी, 'टुडी इको'सारख्या तपासण्या स्पर्धेपूर्वी करून घ्याव्यात.
- फिटनेस सर्टिफिकेट घ्या.
'सोशल मीडियासाठी धावू नका...'
अनेक जण स्वतः करीत असलेल्या कृती अथवा उपक्रम हे 'सोशल' करू लागले आहेत. त्याची फोटोसह माहिती सोशल मीडियावर टाकली जात आहे. अनेकांचे लाइक्स, कमेंट मिळविण्याचा प्रयत्न केला जात आहे. मात्र, प्रशिक्षण घेऊन धावणाऱ्यांची संख्या कमी असली, तरी प्रशिक्षणाअभावी धावणाऱ्यांची संख्या अधिक आहे. प्रशिक्षणाअभावी धावल्याने त्याचे आरोग्यावर परिणाम होतात. त्याचे गांभीर्य धावपटूंनी ओळखायला हवे, असा सल्ला वैद्यकीय तज्ज्ञांनी दिला. सोशल मीडियावर 'लाइक्स' मिळविण्यासाठी, फोटो टाकण्यासाठी प्रशिक्षणाअभावी धावायला नको, अशीही सूचना त्यांनी केली.
याकडे लक्ष द्या
- इतर करतात; म्हणून मला ही व्यायाम करायचा, हा विचार अयोग्य आहे.
- कोणताही व्यायाम निवडण्यापूर्वी त्याचा अभ्यास करा.
- आपली शारीरिक क्षमता, कामाचे स्वरूप, दिनचर्या लक्षात घ्या.
- कोणताही व्यायाम तज्ज्ञ व्यक्तीच्या मार्गदर्शनानुसार केला पाहिजे.
- वजन कमी करायचे; म्हणून अतिव्यायाम आणि कमी खाणे हे उत्तर नाही.
- व्यायामाबरोबरच आहार आणि विश्रांतीचाही समतोल साधणे गरजेचे.
- व्यायामाची सुरुवात टप्प्याटप्प्याने झाली पाहिजे. हळूहळू वेळ वाढत न्या.
- आपल्याला कोणता विशिष्ट आजार, शस्त्रक्रिया झाली असेल, तर मार्गदर्शकाला त्याची पूर्वकल्पना द्या.
- एका वेळी अनेक व्यायाम प्रकार करणे टाळा.
- व्यायाम करताना कोणताही त्रास जाणवला, तर मार्गदर्शक अथवा वैद्यकीय तज्ज्ञाचा सल्ला घ्या.
- खूप घट्ट कपडे घालून व्यायाम करणे टाळा.
- भरपूर जेवण झाल्यावर व्यायाम करणे अयोग्य.
- व्यायामापूर्वी ऊर्जा आणि नैसर्गिक साखर देणारी हंगामी फळे अथवा सुकामेवा खा.
- कपड्यांबरोबरच शूज कोणते घातले पाहिजेत, याकडे लक्ष देण्याची गरज.