शांत‌िसेनेचे शौर्य प्रथमच शब्दबद्ध

निवृत्त लष्करी अधिकाऱ्यांचे प्रतिपादन; पळसोकर यांच्या पुस्तकाचे प्रकाशन

म. टा. प्रतिनिधी, पुणे
‘भारतीय शांत‌िसेनेने १९८७ ते १९८९ या काळामध्ये श्रीलंकेमध्ये केलेली कामगिरी स्वातंत्र्यानंतरची सर्वांत कठीण कारवाई होती. या कारवाईमध्ये भारतीय लष्कराने असीम शौर्य दाखविले, हे शौर्य ब्रिगेडियर आर. आर. पळसोकर यांच्या पुस्तकाच्या रूपाने प्रथमच शब्दबद्ध झाले आहे,’ असे प्रतिपादन लेफ्टनंट जनरल (निवृत्त) बी. टी. पंडित यांनी केले.

या कारवाईमध्ये ७, इन्फंट्री ब्रिगेडचे नेतृत्व केलेल्या ब्रिगेडियर (निवृत्त) आर. आर. पळसोकर यांच्या ‘अवर्स नॉट टू रिझन व्हाय’ या पुस्तकाचे रविवारी प्रकाशन झाले. गरवारे महाविद्यालयाच्या एव्ही सभागृहामध्ये झालेल्या कार्यक्रमात पंडित यांच्यासह ब्रिगेडियर (निवृत्त) एच. एस. कौरा, कर्नल आनंद भागवत, सुनिधी प्रकाशनाचे अविनाश काळे उपस्थित होते. पंडित म्हणाले, ‘श्रीलंकेतील कारवाई अतिशय कठीण होती आणि त्यातील पराक्रमाच्या अनेक कथा समोर आल्याच नाहीत. या पुस्तकातून या विस्मृतीत गेलेल्या अनुभवांना उजाळा मिळाला आहे. या कारवाई वेळी लष्कराच्या कामगिरीकडे दुर्लक्षच करण्यात आले. त्यामुळेच, कारवाईमध्ये नेतृत्व केलेल्या ब्रिगेडियर पळसोकर यांच्यासारख्या अधिकाऱ्याच्या मनामध्ये अस्वस्थता निर्माण होते. त्यांची ही अस्वस्थता अतिशय तटस्थपणे या पुस्तकातून समोर आली आहे.’ चीनबरोबरील १९६२चे युद्ध, श्रीलंकेतील कारवाई, कारगिल युद्ध अशा प्रत्येक वेळी खापर लष्कराच्याच डोक्यावर फोडण्यात आले. मात्र, त्याच्याशी संबंधित अन्य प्रशासकीय अधिकाऱ्यांना मात्र मानसन्मान मिळत गेले, अशी खंतही त्यांनी व्यक्त केली. काश्मीर खोऱ्यातील लष्कराला विशेषाधिकार देणारा कायदा (अफ्स्पा) मागे घेण्याविषयी चर्चा होत आहे. मात्र, हा कायदा मागे घेतला, तर लष्कर पोलिसांपेक्षा दुर्बळ होईल, अशी भीतीही त्यांनी व्यक्त केली.

‘लिबरेशन टायगर्स ऑफ तमीळ ईलम’च्या (एलटीटीई) बालेकिल्ल्यामध्ये करण्यात आलेली ही कारवाई खूप कठीण होती. या कारवाईमध्ये भारतीय लष्कराकडील साधने अतिशय तुटपुंजी होती,’ याकडे कौरा यांनी लक्ष वेधले. या कारवाईमध्ये कौरा गंभीर जखमी झाले होते. त्या वेळी सैनिकांनी दाखविलेल्या धैर्याची आणि प्रसंगावधानाची आठवणही त्यांनी सांगितली.

‘एलटीटीई’च्या बालेकिल्ल्यामध्ये घनदाट जंगल होते. ‘एलटीटीई’चे अतिरेकी तुलनेने जास्त प्रशिक्षित होते आणि त्यांच्याकडील शस्त्रास्त्रेही आधुनिक होती. त्यामुळे, ही कारवाई कठीण होती,’ असे आनंद भागवत यांनी सांगितले. अविनाश काळे यांनी कार्यक्रमाचे प्रास्ताविक केले. मंजिरी जावडेकर यांनी सूत्रसंचालन केले, तर विलोल पळसोकर यांनी आभार मानले.

सैनिक-अधिकाऱ्यातील नाते

या कारवाईमध्ये पळसोकर यांच्या नेतृत्वाखाली लढणारा कॅप्टन अरुण शंकर हा तरुण अधिकारी शहीद झाला. त्याच्या वडिलांनी पळसोकर यांना पत्र लिहिले आणि त्यामध्ये त्यांनी व्यक्त केलेल्या भावनांचा उल्लेख त्यांनी भाषणामध्ये केला. तसेच, ‘एलटीटीई’कडून गस्तीवर असणाऱ्या आणि पाहणी करणाऱ्या तुकड्यांना प्रामुख्याने लक्ष्य करण्यात येत होते. त्यामुळे, हाताखाली असणाऱ्या प्रत्येक सैनिकाच्या जीविताची जबाबदारी होती. तुलनेने १०० सैनिक असणाऱ्या एका कंपनीसाठी दोन-तीन बुलेटप्रुफ जॅकेट मिळत होते, अशी आठवणही त्यांनी सांगितली. हाच धागा पकडत, बी. टी. पंडित यांनी सैनिक-अधिकाऱ्यांमधील नाते पितापुत्रासारखे असते. तीच काळजी आणि झालेल्या हानीबद्दल खंत पुस्तकातून दिसत असल्याचे पंडित यांनी सांगितले.

‘शौर्य प्रथमच जगासमोर’

‘एलटीटीई’च्या बालेकिल्ल्यामध्ये पॅराकमांडोंबरोबर कर्नल आनंद भागवत यांच्या एका तुकडीचीही निवड करण्यात आली होती. मात्र, या कारवाई वेळी या तुकडीला पॅराकमांडोसारखे प्रशिक्षण नव्हते किंवा त्यांच्यासारखी उपकरणेही नव्हती. त्याही परिस्थितीमध्ये ही कारवाई यशस्वी झाली. या कारवाईचा पळसोकर यांच्या पुस्तकामध्ये उल्लेख असून, इतिहासामध्ये प्रथमच या शौर्याची दखल घेण्यात आल्याचे भागवत यांनी नमूद केले.