मान्सून अंदाजाच्या अचूकतेवर प्रश्नचिन्ह

एल निनोविषयी संभ्रमामुळे जूनमधील अंदाजावर भिस्त

मयुरेश प्रभुणे

पुणे : मान्सूनवर प्रतिकूल प्रभाव टाकणारा एल निनो यंदा मान्सूनमध्ये निर्माण होणार की नाही याबाबत साशंकता कायम आहे. एल निनोचा अंदाज वर्तवणाऱ्या जगभरातील बहुतेक सर्व मॉडेलमधून एल निनो तयार होण्याच्या कालावधीबद्दल संभ्रम व्यक्त केला जात आहे. याचा थेट परिणाम एप्रिलमध्ये देण्यात येणाऱ्या मान्सूनच्या पहिल्या अंदाजावर होण्याची शक्यता आहे. एल निनोबाबत असणाऱ्या संभ्रमामुळे यंदाच्या एप्रिलमधील अंदाजापेक्षा जूनमध्ये वर्तवण्यात येणारा सुधारीत अंदाज अधिक अचूक असेल असे तज्ज्ञांना वाटते.
गेल्या काही वर्षांपासून स्टॅटिस्टीकल मॉडेलऐवजी हवामानाच्या अद्ययावत निरीक्षणांवर आधारीत डायनॅमिक मॉडेलद्वारे मान्सूनचा अंदाज वर्तवण्यात येतो. मात्र, या अंदाजामध्ये प्रशांत महासागरामध्ये एल निनो किंवा ला निनाची स्थिती अस्तित्वात आहे की नाही हेही गृहीत धरले जाते. मान्सून काळात आधीच एल निनो किंवा ला निना सक्रिय असेल तर त्याला अनुसरून मान्सूनचा अंदाज वर्तवणे तुलनेने सोपे जाते. मात्र, मान्सून काळातच एल निनो किंवा ला निनाचा विकास होण्याची शक्यता असल्यास अशा अनिश्चित परिस्थितीत मान्सूनचा अंदाज चुकण्याची शक्यता अधिक असते. मागील वर्षी मान्सून काळात ला निना विकसित होणार असे गृहीत धरून दिले गेलेले सर्व अंदाज चुकले होते. कारण ला निना मान्सूनच्या उत्तरार्धात विकसित होण्यास सुरुवात झाली.
यंदाही तशीच काहीशी स्थिती आहे. उत्तर गोलार्धाच्या उन्हाळ्याच्या अखेरीस एल निनो विकसित होण्याची शक्यता ५० टक्के असल्याचे जगातील काही मॉडेल वर्तवत असून, काही मॉडेलमधून एल निनो एप्रिल ते जूनच्या दरम्यानच विकसित होईल असे सूचित करण्यात येत आहे. मार्चमधील हवामानाच्या नोंदी गृहीत धरून हा अंदाज देण्यात आला आहे. प्रशांत महासागरात सध्या एल निनोची न्यूट्रल अवस्था असून, येत्या काही महिन्यांत त्यामध्ये बदल होण्याची शक्यता आहे. अशा स्थितीत मार्चमधील हवामानाच्या नोंदी गृहीत धरून देण्यात येणारा एप्रिलमधील मान्सूनचा पहिला दीर्घकालीन अंदाजही अचूक ठरेल अशी खात्री देता येणार नाही.

पहिला अंदाज १८ एप्रिलला
‘आयएमडी’तर्फे मान्सूनचा पहिला दीर्घकालीन अंदाज १८ एप्रिलला जाहीर होऊ शकतो अशी माहिती ‘आयएमडी’च्या क्लायमेट रिसर्च अँड सर्व्हिसेसचे प्रमुख डॉ. ए. के. सहाय यांनी ‘मटा’ला दिली. सहाय म्हणाले, ‘एप्रिलमधील मान्सूनचा दीर्घकालीन अंदाज हा यंदाचा मान्सून कसा असेल याची कल्पना देणारा असतो. मार्चमधील हवामानाची स्थिती गृहीत धरून देण्यात येणाऱ्या हंगामी अंदाजापेक्षा मे महिन्यातील हवामानाची स्थिती गृहीत धरून देण्यात येणारा जूनमधील अंदाज अधिक अचूक असतो. एल निनोविषयी सध्या अनिश्चितता असल्यामुळे यंदाचा मान्सून कसा असेल याचे चित्र आतापेक्षा जूनमध्ये अधिक स्पष्ट झालेले असेल.’