पोलिस दलातील ‘लेडी सिंघम’

पोलिस उपायुक्त ज्योतिप्रियासिंह यांचे मानसिकतेतील बदलाचे आवाहन

पुणे
काही वेळा पुरुषही ज्यांना हात लावण्यास कचरतात, ते भलेभले या महिलेला टरकतात; अगदी रस्त्यांवर होणारी मुलींची टिंगलटवाळी असो; की निवडणुकांसारखा बाका प्रसंग; ही महिला तेवढ्याच कडक शिस्तीने आपल्यावर सोपविलेली जबाबदारी पूर्ण करते. ‘कोणत्याही परिस्थितीत हार मानू नका, अत्याचार सहन करू नका,’ असा संदेश त्या प्रत्यक्ष कृतीतून तमाम महिलांना देत आहेत. पोलिस उपायुक्त ज्योतिप्रियासिंह यांची पोलिस दलातील लेडी सिंघम म्हणून वेगळी ओळख निर्माण झाली आहे.

लहानपणापासूनच प्रशासकीय सेवेची आवड असलेल्या पोलिस उपायुक्त ज्योतीप्रियासिंह लग्नानंतर जिद्दीने आणि चिकाटीने युपीएसीची परीक्षा उत्तीर्ण झाल्या. अहमदनगर, कोल्हापूर, जालना येथे केलेल्या बेधडक कामगिरीमुळे त्यांच्या नावाला वलय प्राप्त झाले असून नव्या पिढीतील मुलींसाठी प्रेरणादायी असेच त्यांचे कर्तृत्व आहे.

उत्तर प्रदेशातील लखनौ हे ज्योतिप्रियासिंह यांचे गाव. त्यांचे सर्व शिक्षण या ठिकाणीच झाले. त्यांचे वडील व्हॉलीबॉलचे आंतरराष्ट्रीय खेळाडू असून त्यांना अर्जुन, लक्ष्मण पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले आहे, तर आई प्राचार्या आहेत. लहानपणापासूनच ज्योतिप्रिया यांना प्रशासकीय सेवेची आवड होती. ज्योतिप्रिया यांनी भूगर्भशास्त्र विषयात पोस्ट ग्रॅज्युएशन केले. २००४ मध्ये त्यांचा विवाह झाला. त्यांचे पती कर्नल असून त्यांना एक मुलगा व एक मुली आहे. भूगर्भशास्त्रासह त्या नेट परीक्षाही उत्तीर्ण झाल्या, मात्र देशसेवेची ओढ असल्यामुळे त्यांनी प्रशासकीय सेवेला प्राधान्य दिले.

ज्योतिप्रिया यांनी लग्नानंतर २००७ मध्ये यूपीएससीची परीक्षा दिली. मुख्य परीक्षेची तयारी करताना त्यांना रोज फक्त पाच तास झोप मिळत असे. कठोर परिश्रम घेऊन त्या यूपीएसची परीक्षा २००८ मध्ये उत्तीर्ण होऊन आयपीएस झाल्या. आयपीएसच्या ट्रेनिंगसाठी हैदराबादला जाताना त्यांचा मुलगा सहा महिन्यांचा होता. सहा महिन्याचे बाळ सोडून प्रशिक्षण पूर्ण करणे हा खूप कठीण प्रसंग होता. त्यांना ‘बेस्ट लेडी कॅडेट’ व ‘सेकंड बेस्ट कॅडेट’चा पुरस्कार मिळाला. ज्योतिप्रिया यांना पहिले पोस्टिंग नगर जिल्ह्यात मिळाले. या ठिकाणी त्यांनी दोन बलात्काराच्या घटना व एका खुनाच्या गुन्ह्याचा तपास पूर्ण केला. दोन्ही बलात्काराच्या गुन्ह्यातील आरोपींना प्रत्येकी दहा वर्षे व खुनाच्या गुन्ह्यात चार जणांस जन्मठेपेची शिक्षा झाली. नगरनंतर त्यांची अतिरिक्त पोलिस अधीक्षक म्हणून कोल्हापूर येथे बदली झाली. महिलांना सुरक्षित वातावरणात राहता यावे, यासाठी छेडछाड, टिंगळटवाळी करणाऱ्यांच्या विरोधात त्यांनी धडक कारवाई सुरू केली, त्याचा धसका अनेक रोडरोमिओंनी घेतला होता. ज्योतिप्रिया यांची २०१४ मध्ये जालना येथे पोलिस अधीक्षक म्हणून बदली झाली. या ठिकाणी ‘डिटेक्शन आणि प्रिव्हेन्शन’ यावर लक्ष केंद्रित केले. या ठिकाणी त्यांच्या काळात पाच निवडणुका शांततेत व सुरक्षित वातावरणात पार पडल्या. आता त्या पुण्यात परकीय नोंदणी विभागात पोलिस उपायुक्त म्हणून नेमणुकीला आहेत.

‘पोलिस दलात महिला म्हणून काम करताना कोणतीही अडचण आलेली नाही. आतापर्यंत सगळे सहकारी चांगले भेटले आहेत. काम करताना तुमच्यामध्ये आत्मविश्वास हवा,’ असे ज्योतिप्रिया सांगतात. ‘नोकरी आणि घर या दोन्ही आघाड्यांवर काम करताना थोडी कसरत करावी लागते. महिला अधिकारी म्हणून नोकरीला पहिले प्राधान्य देते; पण त्यामुळे कुटुंबाला शेवटचे प्राधान्य असे होत नाही. मला आई-वडील, बहीण व सर्व कुटुंबाकडून आतापर्यंत चांगले सहकार्य मिळाले. महिलांचे सबलीकरण करायचे असेल, तर त्यांना शिक्षण आणि आर्थिक सुरक्षा या दोन गोष्टी दिल्या पाहिजेत. यासाठी मानसिकतेत बदल करण्याची गरज आहे,’ असेही ज्योतिप्रिया यांनी स्प्ष्ट केले.


महिलांनो सबल व सक्षम व्हा. विपरीत परिस्थितीमध्ये हिंमत हारू नका. अत्याचार सहन करू नका. अत्याचाराचा नेहमी विरोध करा. तुम्ही प्रामाणिकपणे काम करत असाल, तर तुम्हाला कोणालाही घाबरण्याची गरज नाही.
- ज्योतिप्रियासिंह,
पोलिस उपायुक्त, पुणे