म. टा. प्रतिनिधी, पुणे
चलनी नाणी हा आपल्या जीवनातील महत्त्वाचा भाग. या चलनी नाण्यांचा इतिहास, त्यांचा बदल यांविषयीची माहिती नुकतीच देण्यात आली. 'महाराष्ट्र टाइम्स', 'टिमविचा संस्कृत आणि भारतीयविद्या विभाग' आणि 'हेरिटेज इंडिया' यांच्यातर्फे आयोजित वारसा व्याख्यान या उपक्रमात डॉ. मंजिरी भालेराव यांनी चलनी नाण्यांच्या इतिहासाविषयी व्याख्यान दिले. शुक्रवारी (८ नोव्हेंबर) 'टिमवि'च्या सदाशिवपेठेतील सभागृहात व्याख्यान झाले.
डॉ. भालेराव यांनी भारतीय चलनाचा इतिहास सांगताना अगदी प्रगैतिहासिक काळापासूनच्या मानवी इतिहासाचा आढावा घेतला. नवाश्मयुग आणि ताम्रपाषाण युगाची माहिती सांगितली. ऐतिहासिक काळात चलनी नाण्यांची निर्मिती कशी झाली; तसेच आहत नाणी म्हणजे काय, त्यावर कोणती चिन्हे असतात, यांची माहिती दिली. इंडो ग्रीक राजांनी नाण्यावर कशा भारतीय लिपी आणि भाषा वापरून लेख दिले; तसेच भारतीय देव म्हणजे कृष्ण आणि बलराम यांची चित्रे टाकली, हेही सांगितले. कुषाण, सातवाहन, शक क्षत्रप गुप्त अशा राजांचीही नाणी दाखवून त्यांचा भारतीय इतिहासाच्या अभ्यासात कसा उपयोग होतो, हे समजावून सांगितले. कुषाणांच्या नाण्यांवरील विविध देवदेवतांची माहिती सांगितली. विम कडफायसिस याची शिवमुद्रा असलेली नाणी, कनिष्क याची विविध देशातील देवता असलेली नाणी, त्याचप्रमाणे बुद्धाची चित्रे असलेली सुवर्ण नाणी त्यांनी दाखवली. गुप्तांचा नाण्यांवरील चित्रे आणि त्यांचे आशय सांगितले. या सर्व नाण्यांचा एक धावता ऐतिहासिक आढावा घेताना यादव, चोल, आणि नंतर मध्ययुगीन राजांची नाणी दाखवली. छत्रपती शिवाजी महाराजांची होन आणि शिवराई दाखवून, आधुनिक भारतीय नाण्यांच्या टांकसाळींची माहिती दिली. त्यांच्या आधुनिक नाण्यांवरील चिन्हांचीही माहिती सांगितली.'टिमवि'च्या संस्कृत आणि भारतीयविद्या विभागाचे समन्वयक डॉ. अंबरीष खरे; तसेच 'आयसीएसआरआय'चे बस्ती सोळंकी या वेळी उपस्थित होते.