म. टा. प्रतिनिधी, पुणे
बहुपयोगी बुरशीच्या संशोधनातील उल्लेखनीय कार्याबद्दल डॉ. किरण रणदिवे यांचे नाव बुरशीच्या नवीन प्रजातीला देण्यात आले आहे. रशियातील जगप्रसिद्ध बुरशीतज्ज्ञ डॉ. इव्हॅन झेमिट्रोविक या शास्त्रज्ञाने रणदिवे यांचा सन्मान करण्यासाठी डिडालिया फंगसचे नामकरण 'रणदिवीया' असे केले आहे.
निसर्गसाखळीत बुरशीला सर्वाधिक महत्त्व आहे. मात्र, त्याबद्दल जागृती नसल्याने आपल्या देशात मोजक्या अभ्यासकांनीच बुरशीवर संशोधन केले आहे. त्यामध्ये किरण रणदिवे यांचे नाव आवर्जून घेतले जाते. विशेष म्हणजे रणदिवे यांनी भारतात आढळून येणारे साडेसात हजार प्रकार, दुर्मिळ बुरशींची वैशिष्ट्ये आणि त्यांची शास्त्रीय माहिती देणारी www.fungifromindia.com ही वेबसाइट केली आहे. याशिवाय पश्चिम घाटात आढळून येणाऱ्या स्लाइम मोल्ड (मिक्झोमायसिस्ट) या दुर्मिळ बुरशीवर आधारित स्वतंत्र पुस्तक त्यांनी दोन वर्षांपूर्वी प्रसिद्ध केले. या कार्याची दखल घेऊन त्यांना अमेरिकेतील 'मार्टिन बेकर' या जागतिक संशोधन पुरस्काराने गौरविण्यात आले होते. हा पुरस्कार मिळविणारे रणदिवे हे पहिले भारतीय आहेत. आता त्यांचे नाव बुरशीच्या प्रजातीला देण्यात आले आहे.
रशियातील सेंट पीटसबर्ग येथील कुमारो बोटॅनिकल रिसर्च इन्स्टिट्यूटमधील शास्त्रज्ञ डॉ. इव्हॅन झेमिट्रोविक यांनी डिडालिया अलेटॉयडिया या दुर्मिळ बुरशीवर संशोधन केले आहे. लाकूड कुजविण्याचे गुणधर्म या बुरशीमध्ये असून ती दुर्मिळ आहे. निसर्गातील महत्त्वाचा घटक असलेल्या बुरशीला याच क्षेत्रातील तज्ज्ञाचे नाव असले पाहिजे, या विचारातून बुरशीला 'रणदिवीया' असे नाव देण्यात आले आहे. या बुरशीच्या जगभरात चार जाती आढळत असून भारताच्या काही भागांत ही बुरशी आढळते.
………..
निसर्गसाखळीत आणि माणसाच्या आरोग्यासाठी बुरशी आवश्यक घटक आहे. बुरशीच्या काही जाती आपल्या जेवणातही असतात. घरगुती मसाल्यांमध्ये दगडफूल या बुरशीचा तसेच औषधांमध्येही बऱ्याच बुरशींचा वापर केला जातो. तरीही या बहुगुणी बुरशीचे अनेक प्रकार संशोधनापासून वंचित राहिले आहेत. या बुरशीला प्रकाशात आणण्याचे काम मी करतो आहे. यापूर्वी बुरशीच्या जातींना भारतीय अभ्यासकांचे नाव दिले होते; पण प्रजातीला पहिल्यांदाच भारतीय व्यक्तीचे नामकरण परदेशी शास्त्रज्ञाने करण्याची ही पहिलीच वेळ आहे. इव्हॅन झेमिट्रोविक यांनी केलेला सन्मान माझ्या पुढील कामाला प्रोत्साहन देणार आहे.
- डॉ. किरण रणदिवे
……………………..
बुरशीचे अस्तित्व धोक्यात
निसर्गसाखळीत बुरशी महत्त्वाचा दुवा ठरते. जंगलात, गवताळ प्रदेशात दिसणाऱ्या वनस्पती जगण्याला बुरशीचा आधार आहे. वनस्पतींच्या बिया मातीमध्ये पडल्यानंतर आर्द्रतेतून येणाऱ्या बुरशीच्या कवचामुळे त्यांचे संरक्षण होते. पावसाळ्यात या बिया जमिनीत रुजतात आणि नवीन रोपे येतात. मात्र, अलीकडे शेतकरी किंवा ग्रामस्थ माळराने, डोंगरांवर वणवे लावत असल्याने बुरशीची निर्मिती प्रक्रिया कोलमडली आहे. परिणामी तेथील जैवविविधता संपुष्टात येते आहे, असे रणदिवे यांनी सांगितले.
..
सात हजार बुरशी वेबसाइटवर
डॉ. रणदिवे यांनी त्यांचे गुरू प्रा. जितेंद्र वैद्य यांच्या मार्गदर्शनानुसार पाच वर्षांपूर्वी बुरशीवर आधारित स्वतंत्र वेबसाइट सुरू केली होती. पहिल्या टप्प्यात १६४६ लाकूड कुजविणाऱ्या बुरशींची माहिती या वेबसाटवर प्रसिद्ध करण्यात आली. पुढे प्रा. नीता जगताप यांच्या सहभागातून साडे सात हजार बुरशी या वेबसाइटवर झळकल्या. पुढील वर्षभरात अजून साडेपाच हजार बुरशींची माहिती अपडेट करण्यात येणार आहे.
..........
बहुपयोगी बुरशीच्या संशोधनातील उल्लेखनीय कार्याबद्दल डॉ. किरण रणदिवे यांचे नाव बुरशीच्या नवीन प्रजातीला देण्यात आले आहे. रशियातील जगप्रसिद्ध बुरशीतज्ज्ञ डॉ. इव्हॅन झेमिट्रोविक या शास्त्रज्ञाने रणदिवे यांचा सन्मान करण्यासाठी डिडालिया फंगसचे नामकरण 'रणदिवीया' असे केले आहे.
निसर्गसाखळीत बुरशीला सर्वाधिक महत्त्व आहे. मात्र, त्याबद्दल जागृती नसल्याने आपल्या देशात मोजक्या अभ्यासकांनीच बुरशीवर संशोधन केले आहे. त्यामध्ये किरण रणदिवे यांचे नाव आवर्जून घेतले जाते. विशेष म्हणजे रणदिवे यांनी भारतात आढळून येणारे साडेसात हजार प्रकार, दुर्मिळ बुरशींची वैशिष्ट्ये आणि त्यांची शास्त्रीय माहिती देणारी www.fungifromindia.com ही वेबसाइट केली आहे. याशिवाय पश्चिम घाटात आढळून येणाऱ्या स्लाइम मोल्ड (मिक्झोमायसिस्ट) या दुर्मिळ बुरशीवर आधारित स्वतंत्र पुस्तक त्यांनी दोन वर्षांपूर्वी प्रसिद्ध केले. या कार्याची दखल घेऊन त्यांना अमेरिकेतील 'मार्टिन बेकर' या जागतिक संशोधन पुरस्काराने गौरविण्यात आले होते. हा पुरस्कार मिळविणारे रणदिवे हे पहिले भारतीय आहेत. आता त्यांचे नाव बुरशीच्या प्रजातीला देण्यात आले आहे.
रशियातील सेंट पीटसबर्ग येथील कुमारो बोटॅनिकल रिसर्च इन्स्टिट्यूटमधील शास्त्रज्ञ डॉ. इव्हॅन झेमिट्रोविक यांनी डिडालिया अलेटॉयडिया या दुर्मिळ बुरशीवर संशोधन केले आहे. लाकूड कुजविण्याचे गुणधर्म या बुरशीमध्ये असून ती दुर्मिळ आहे. निसर्गातील महत्त्वाचा घटक असलेल्या बुरशीला याच क्षेत्रातील तज्ज्ञाचे नाव असले पाहिजे, या विचारातून बुरशीला 'रणदिवीया' असे नाव देण्यात आले आहे. या बुरशीच्या जगभरात चार जाती आढळत असून भारताच्या काही भागांत ही बुरशी आढळते.
………..
निसर्गसाखळीत आणि माणसाच्या आरोग्यासाठी बुरशी आवश्यक घटक आहे. बुरशीच्या काही जाती आपल्या जेवणातही असतात. घरगुती मसाल्यांमध्ये दगडफूल या बुरशीचा तसेच औषधांमध्येही बऱ्याच बुरशींचा वापर केला जातो. तरीही या बहुगुणी बुरशीचे अनेक प्रकार संशोधनापासून वंचित राहिले आहेत. या बुरशीला प्रकाशात आणण्याचे काम मी करतो आहे. यापूर्वी बुरशीच्या जातींना भारतीय अभ्यासकांचे नाव दिले होते; पण प्रजातीला पहिल्यांदाच भारतीय व्यक्तीचे नामकरण परदेशी शास्त्रज्ञाने करण्याची ही पहिलीच वेळ आहे. इव्हॅन झेमिट्रोविक यांनी केलेला सन्मान माझ्या पुढील कामाला प्रोत्साहन देणार आहे.
- डॉ. किरण रणदिवे
……………………..
बुरशीचे अस्तित्व धोक्यात
निसर्गसाखळीत बुरशी महत्त्वाचा दुवा ठरते. जंगलात, गवताळ प्रदेशात दिसणाऱ्या वनस्पती जगण्याला बुरशीचा आधार आहे. वनस्पतींच्या बिया मातीमध्ये पडल्यानंतर आर्द्रतेतून येणाऱ्या बुरशीच्या कवचामुळे त्यांचे संरक्षण होते. पावसाळ्यात या बिया जमिनीत रुजतात आणि नवीन रोपे येतात. मात्र, अलीकडे शेतकरी किंवा ग्रामस्थ माळराने, डोंगरांवर वणवे लावत असल्याने बुरशीची निर्मिती प्रक्रिया कोलमडली आहे. परिणामी तेथील जैवविविधता संपुष्टात येते आहे, असे रणदिवे यांनी सांगितले.
..
सात हजार बुरशी वेबसाइटवर
डॉ. रणदिवे यांनी त्यांचे गुरू प्रा. जितेंद्र वैद्य यांच्या मार्गदर्शनानुसार पाच वर्षांपूर्वी बुरशीवर आधारित स्वतंत्र वेबसाइट सुरू केली होती. पहिल्या टप्प्यात १६४६ लाकूड कुजविणाऱ्या बुरशींची माहिती या वेबसाटवर प्रसिद्ध करण्यात आली. पुढे प्रा. नीता जगताप यांच्या सहभागातून साडे सात हजार बुरशी या वेबसाइटवर झळकल्या. पुढील वर्षभरात अजून साडेपाच हजार बुरशींची माहिती अपडेट करण्यात येणार आहे.
..........